جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفة الأسرار نوشته ابو عبدالله محمد بن علی ترمذی حکيم (متوفی 320ق) از عرفای بزرگ قرن سوم وچهارم قمری، با موضوع تصوف درباره تعریف حدود دویست‌وبیست اصطلاح رایج بین صوفیه، به زبان عربی که محمد ابراهيم جيوشى، کار تصحیح و مقدمه‌نویسی آن‌را انجام داده‌است. محقق کتاب درباره مؤلف می‌گوید: شکی نیست که اتقان حکیم ترمذی در قرآن و سنت، اثر زیادی در جهت‌گیری فکری و آراء او در کتاب‌های خود داشته و انعکاس واضحی در صفحه‌صفحه آثار وی مشاهده می‌شود.[۱] ابن عربی تحت‌تأثیر آرای حکیم ترمذی در زمینه ولایت و اولیاء و خاتم اولیاء، بوده و می‌توان این تأثیر را به‌روشنی در کتاب «الفتوحات المكية» یافت که جواب سؤال‌های حکیم را که در کتاب «ختم الأولياء» مطرح کرده بود، داده‌است.[۲] وی همچنین در باره کتاب می‌نویسد: مؤلف، بابی را دراین کتاب، در مورد نبوت و اجزای آن، قرار داده و مطالب مفصلی در این زمینه، آورده که در کتاب‌های دیگر خود نیاورده و این، آن‌چه را که در مورد وی می‌گویند(تفضیل ولایت بر نبوت) را، باطل می‌کند.[۳] محتوای این اثر، عبارت‌است از خواطری که حکیم ترمذی اراده کرده که در خلال آن‌ها، معانی بعضی از کلماتی که در بین صوفیه جریان دارد و شیوخ تصوف، آن‌ها را عرضه و تحلیل می‌کنند را تعریف کند؛ مانند: شوق، صبر، عبرت، قبض و بسط، حلم، علم، معرفت، توكل و... «معرفة الأسرار»، حدود دویست‌وبیست اصطلاح رایج بین صوفیه را جمع کرده و به‌اختصار جامع و مانع، تعریف کرده‌است؛ مگر دو موضوع نبوت و ولایت که به‌تفصیل، تشریح و تحلیل شده‌اند. کتاب مشتمل است بر چهار عنوان: عقل، نبوت، ولایت و فروق بین بعضی از کلمات و مصطلحات.[۴] پانویس 1.ر.ک: مقدمه کتاب؛ ص11 2.ر.ک: همان؛ ص21 3.ر.ک: همان؛ ص23 4.ر.ک: همان؛ ص27و28

آنچه در مقاله پیش رو به طور خلاصه به آن پرداخته‌ شده است، پیش‌بینی تاثیرات هوش مصنوعی در حوزه دین اسلام و مسائل مرتبط با آن می‌باشد.

كتابی در تفسیر هزار و یك آیۀ قرآن مجید به زبان فارسی كه به عقیدۀ مؤلف در حق ائمۀ اطهار(ع) نازل شده، نوشتۀ میرزا ابوالقاسم بن عبدالنبی حسینی شریفی شیرازی معروف به میرزا بابا و متخلص به «راز» (د ۱۲۸۶ق / ۱۸۶۹م) و از اركان فرقۀ صوفیه ذهبیه. مؤلف عارف كتاب را با مقدمه‌ای همراه با قصیده‌ای بلند آغاز كرده (صص ۳-۴)، سپس در متن كتاب، آیاتی را كه در باب ولایت امام علی (ع) و خاندان وی نازل گشته یك‌یك برشمرده و در هر مورد نظر مفسرانی چون طبری، بیضاوی، قمی، گازر و دیگران را آورده و سپس احادیثی را كه به مناسبت آن موضوع روایت شده، نقل كرده است. آنگاه موضوع ولایت را با مضامین آیات و احادیث منطبق ساخته است. در پایان كتاب، پس از ذكر چگونگی جمع‌آوری قرآن، به گردآوری منابعی پرداخته كه در آنها به وجود دو سورۀ «النّورین» و «الولایة» در قرآن ــ مصحف علی (ع) ــ اشاره شده و متن آن دو سوره آمده است (۲ / ۴۴۴-۴۵۳). مؤلّف به نقل از تفسیر امام حسن عسكری (ع) می‌نویسد كه امام آیاتی را كه در قریب دو جزو از سورۀ بقره در شأن علی مرتضی و اهل بیت عصمت و شیعیان و اعادی ایشان نازل شده، تفسیر و تأویل كرده است، و چون من بر بیش از این دو جزو دست نیافتم «ادعیۀ شوق در قلب فقیر به هیجان آمد كه تمامی آیاتی كه در طریقۀ عامّه و خاصّه مجمعٌ علیه در ولایت است و آیاتی كه به طریقۀ خاصۀ امامیه اختصاص به آن حضرت و اهل عصمت (ع) دارد، جمع كنم» (۱ / ۴). مؤلف با این انگیزه ۱۰۰۱ آیه گردآورده كه از میان آنها «۳۰۰ آیه مجمعٌ عَلَیه و مابقی به طریقۀ روایات خاصّه مؤوّل در شأن ایشان است» (همانجا). این كتاب كه بنابر مادۀ تاریخ آن (بَلَغَ العُلى بكماله) در ۱۲۷۱ق / ۱۸۵۵م تألیف یافته (۲ / ۴۵۳)، در دو جلد به قطع رحلی (جلد اول ۴۵۷ و جلد دوم ۴۶۴ صفحه) در ۱۳۲۳ق / ۱۹۰۵م چاپ سنگی شده است. جلد اول مشتمل بر مقدمه و تفسیر و تأویل آیاتی برگرفته از آغاز تا اواخر سورۀ انبیاء و جلد دوم از اواخر انبیاء تا سورۀ اخلاص است و سپس متن سورة النّورین و سورة الولایة آمده است. ظاهراً از سدۀ ۱۰ق / ۱۶م تألیف این‌گونه كتابها اندك رواجی داشته است: در همین سده علی بن حسن زواری، ترجمة الخواص را در همین باب نوشته كه نسخه‌ای خطی از آن در آستان قدس رضوی، به شمارۀ ۱۴۶۰ موجود است. در اواخر سدۀ بعد، مصابیح الظّلام تألیف شده است (مشكوة، ۲ / ۷۳۱-۷۳۲)، ولی از زمان میرزا ابوالقاسم به بعد بود كه تألیف كتابهایی از نوع آیات الولایة عمومیت یافت و مؤلفان شیعی به بازیافتن ادّلۀ امامت در آیات قرآن كریم پرداختند، از آن میان: محمدبن محمد رفعت شیرازی، نویسندۀ آیات الولایة فی اثبات خلافة علی، بمبئی، ۱۳۱۶ق / ۱۸۹۸م؛ سید عبدالحسین بن عبدالله دزفولی، نویسندۀ آیات النازلة فی شأن علی، شیراز، ۱۳۱۹ق / ۱۹۰۱م. نیز كتابهایی در همین زمینه كه به آیات الائمة شهرت یافته است: آیات الائمة، نوشتۀ كوثر علیشاه (حاج محمدرضا، د ۱۲۴۷ق / ۱۸۳۱م)، چاپ تهران، بی‌تاریخ (مشار)؛ آیات الائمّة، نوشتۀ حاج میرزا علی نقی (فرزند كوثر علیشاه)، كه در ۱۲۷۴ق / ۱۸۵۸م تألیف یافته (شورا، ۵ / ۲، ۳)؛ آیات الائمة، نوشتۀ میرمحمد علی بن مهدی، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۱۶ق / ۱۸۹۸م (مشار).

امروزه فقه در تمام شئون زندگی مردم ایران، دخالت دارد. حوزۀ حضور فقه چنان گسترده است که از یک سو مهم‌ترین حوزه‌های اجتماعی و سیاسی و از سوی دیگر ساده‌ترین و شخصی‌ترین امور را دربرمی‌گیرد. با توجه به نقش و تاثیر بسیار فقه در زندگی مردم ایران، کنکاش در آن و ارزیابی و نقد آن ضروری است. نگارنده در کتاب حاضر برخی مصادیق حقوق زن و خانواده در فقه و تاثیر آن بر قوانین امروز ایران را بررسی می‌کند. وی با نگاهی فقهی، حقوقی و اجتماعی نظریۀ برخی فقها در این خصوص و روش استنباط آن‌ها را نقد می‌کند و به مسائلی چون چند همسری، خروج زن از خانه، حق انتفاع جنسی زن، و سلطۀ مرد در خانه می‌پردازد. سپس با اشاره به دوران مادر شدن زنان و مسئولیت‌های مادرانۀ وی، حقوق مادر نسبت به فرزند و حضانت فرزند را بررسی و در ادامه نیز به موارد فقهی دیگری چون طاق، سن بلوغ، قضاوت و شهادت زن، دیه و ارث زن اشاره می‌نماید. نگارنده با عرفی خواندن مبنای احکام فقهی، انتساب آن‌ها را به اسلام نقد می‌کند و معتقد است که قانون‌گذاری اعم از قوانین مدنی و جزایی در صورت عدم تعارض با واجبات و محرمات بدیهی، از حوزۀ احکام شرعی خارج است.