جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقائد اسلامی بحثی مهم از علامه طباطبایی ره که به بررسی عقائد اسلامی می پردازد. در این کتاب به بررسی توحید، نبوت و امامت پرداخته می شود.

مصونیت­ قرآن از تحریف از مهم­­­ترین مبانی تفسیری اغلب مفسران (از جمله علامه­­طباطبایی و آیت­الله ‌جوادی ­آملی) است. علامه­طباطبایی مبنای تفسیری عدم تحریف قرآن را، در هفت بخش به تفصیل تبیین نموده است که عبارت است از: همانندی قرآن ­کنونی با قرآن عصر رسول­الله$، معتبر دانستن روایات عدم تحریف قرآن­، نقد دلایل معتقدان به تحریف قرآن، تحلیل جمع قرآن در عصر ابوبکر، تحلیل توحید مصاحف در دوره عثمان، تحلیل جمع قرآن بین­الدفتین در زمان صحابه و نقد و بررسی روایات موهم به تحریف. در مقابل آیت­­الله­جوادی­آملی در تبیین این مبنای تفسیری، بر اموری چون دلایل عقلی، دلایل نقلی، تواتر قرآن، شهادت تاریخ، هماهنگی قرآن با عترت، شهرت محققه به گواهی علمای فریقین تاکید دارد. مقایسه مبانی دو مفسر، نشان می­دهد که در اصل مصونیت قرآن­­کریم از تحریف هر دو با یکدیگر اشتراک­­نظر دارند و این از مبانی مشترک صدوری، دو مفسر در تفسیر قرآن­­ است اما در مقابل در تبیین جزییات موضوع، با یکدیگر اختلاف­­نظرهایی دارند که واکاوی این اشتراکات و اختلافات، نشان‌ دهنده‌ی یک نوآوری در دیدگاه­های آیت­الله­جوادی­آملی است. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و به­صورت تطبیقی به دیدگاه دو مفسر یاد شده در خصوص مبنای تحریف­­‌ناپذیری پرداخته شده­ است. نتیجه آن که از جمله مبانی حضرت آیت­­­الله­­­جوادی­­آملی آن است که، ایشان ترتیب آیات درون سوره­ها و ترتیب سوره­ها را توقیفی می­داند و جمع و تدوین مصحف­شریف را به زمان حیات رسول­الله$ نسبت می­دهد، در­حالی‌که حضرت علامه­ طباطبایی جمع و تدوین قرآن به­صورت کامل را در زمان حیات پیامبر$ نمی­داند و معتقد به اجتهادی بودن ترتیب سوره­هاست. همین موضوع، ریشه­ اختلاف دیدگاه دو مفسر در تبیین مصونیت قرآن از تحریف است، که به نظر می­رسد، سخن آیت­الله­جوادی­آملی صحیح­تر باشد. همچنین آیت­الله­جوادی­ آملی، استدلال علامه­­­طباطبایی را در اثبات تحریف­ناپذیری قرآن، مستلزم دوری رقیق دانسته و به نقد سخن ایشان پرداخته است، که به نظر می‌رسد ملاحظه دقیقی است.

حضور پُررنگ انواع مختلفی از تعابیر و اشاره‌ها به «ملکوت» در قرآن کریم، نشان‌دهندۀ اهمیت توجه کردنِ انسان‌ها به این عوالم و خصوصیات آنهاست؛ هم‌چنین اشاره به احدیّت، عرش و کرسی، ام‌الکتاب و کتاب مبین، خزائن و لوح محفوظ، محو و اثبات و قدَر، مشیّت و قضاء و غیره با ذکر صفات مختلف، نشان از تفاوت آنها و کارکردهای آنها دارد؛ در این مقاله تلاش شده است تا براساس تفسیر آیات مرتبط با این موارد و مبتنی بر تفسیر المیزان، پس از تجمیع و تحلیل هر کدام از تعابیر به‌کار رفته در مورد ملکوت الهی، به کشف روابط میان آنهاپرداخته شود. نتایج به‌دست آمده از این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که عالم ملکوت الهی از ذات بینهایت آغاز شده و به مرتبۀ احدیت تنازل می‌کند و سپس علم الهی تجلی می‌نماید، سپس مشیّت الهی ظهور پیدا می‌کند، سپس امر، سپس قدَر و در نهایت قضاء الهی. هم‌چنین امر الهی ابتدا خزائن را ایجاد می‌کند سپس به امّ‌الکتاب و کتاب مکنون تنازل می‌نماید، سپس به لوح محفوظ، سپس کتاب مبین، سپس امام مبین، سپس مفاتح‌الغیب، سپس عرش و در نهایت به کرسی رسیده و از آنجا در عالم خلق جاری می‌شود. تحلیل این مراتب می‌تواند در دانش‌های مختلف علوم انسانی برای دست‌یابی به زیرساخت‌های بنیادین تفکر، احساس و رفتار فرد و جامعه و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر مورد استفاده قرار گیرد.

براساس آیات قرآن و دلایل عقلی و نقلی، از ویژگی‌های انبیای الهی، عصمت از گناه است که از مسائل چالش برانگیز تفسیر تطبیقی و علم کلام به شمار می‌رود؛ یکی از مسائلی که بحث‌های زیادی را برانگیخته، آیاتی از قرآن‌کریم است که به ظاهر با عصمت حضرت موسی «علیه‌السلام» ناسازگار می‌نماید و در آن موضوعاتی همچون قتل مرد قبطی، خوف، اعتراف به ذنب، ظلم به نفس و... به این پیامبر اولوالعزم، نسبت داده شده که در نگاه بدوی با عصمت آن حضرت، همسویی ندارد. مقاله پیش رو با روش تحلیلی تطبیقی به بررسی دیدگاه دو مفسر، متکلم و قرآن پژوه نامور شیعی و اهل سنت، علامه طباطبایی و فخر رازی در ذیل این آیات به ظاهر ناسازگار با عصمت از گناه پرداخته و رویکرد آنها را در تفسیر و تبیین آیات پیش گفته و دلایل هر یک را نسبت به دیدگاه برگزیده، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. یافته‌های این پژوهش نشانگر همسویی دو مفسر، علی رغم اختلاف نگرش‌های کلامی در گناه نبودن قتل قبطی، تبیین معنای ظلم به نفس و ذنب است و اختلاف ایشان در قتل خطأیی یا مستحقق قتل بودن مرد قبطی به دلیل کفر، تبیین انتساب عمل به شیطان و تعیین مشارالیه هذا، متعلق ترس حضرت موسی «علیه‌السلام» در مقابل ساحران است. نگارندگان با بررسی دلایل و توجه به آرای دیگر مفسران، به بررسی و تحلیل دلایل پرداخته و رأی برگزیده را پیش رو نهاده‌اند.

مسأله چیستی «کتاب مبین» و بررسی نسبت آن با قرآن کریم از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چنان‌که بسیاری از آیات قرآن درباره آن سخن گفته‌اند. مفسّران نیز درباره مفهوم «کتاب مبین» دیدگاه‌های گوناگونی ارائه کرده‌اند که مهمترین آنها عبارتند از: قرآن مکتوب، لوح محفوظ و علم الهی. ریشه این برداشت‌های مختلف، در روش تحقیق آنان درباره مفهوم مورد نظر است که اشکالات متعددی بر آن وارد است؛ از قبیل: مترادف‌انگاری «کتاب مبین» با مفاهیم دیگر و عدم جامع‌نگری به کاربردهای «کتاب مبین» در قرآن. پژوهش حاضر درصدد است با دوری جستن از این دو نقیصه روش شناختی، تبیینی نو از «کتاب مبین» ارائه دهد که همانا مجموعه‌ای مشتمل بر وجوه غیبی کلیات و جزئیات آسمان‌ها و زمین است و خداوند متعال آنها را طبق علم به وجوه غیبی‌شان در «کتاب مبین»، خلق کرده و می‌کند و بر آیات این مجموعه عظیم، به عنوان اصل قرآن، در مقام نزول، لباس الفاظ عربی پوشانده است.

فعالیّت اقتصادی زنان از مسائل مهم جامعۀ اسلامی امروز به شمار می‌رود. اشتغال آنان در مناصب گوناگون، در حالیکه می‌تواند مفید و اثر بخش باشد، مورد اختلاف نظر مفسّران معاصر فریقین است. این پژوهش ضمن گزارش آراء تفسیری رشیدرضا در المنار از مفسّران اهل تسنّن و علّامه طباطبایی در المیزان از مفسّران شیعه در دورۀ معاصر، به مقایسه نظرات آن دو، در موضوع اشتغال زنان از منظر قرآن با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی پرداخته و در راستای تحقیق، این نتایج بدست آمد که هر دو دیدگاه اعطاء حقوق مالی و استقلال زن بر اموال او را از قوانین مترقّی اسلام می‌دانند؛ ولی رشیدرضا معتقد است که زنان باید در خانه‌های خود قرار بگیرند و نباید نقش اصلی خود را در خانه کم‌رنگ کنند و هرگونه فعالیت اقتصادی در محیط خانه و بیرون از آن که موجب تضیع حقوق شوهر شود را جایز نمی‌داند و با اشتغال آنان به علّت داشتن حقّ نفقه و مسئولیّت همسری و مادری، بجز در موارد ضروری (بیماری یا بیکاری همسر و کمک به امرار معاش)، موافق نیست؛ ولی مفسّر شیعه اشتغال آنان را در صورت عدم تداخل با مسئولیّت همسری و مادری و با رعایت ضوابط شرعی بلامانع و در امور بانوان )پزشگی، آموزش و خدمات) به علّت عدم مراجعه به نامحرم، ضروری می‌داند.

متون دینی ضمن بیان طرق متعدد شناخت خداوند، راهی با مضمون «معرفةالله‌بالله» پیش روی انسان‌ها قرار داده است؛ برای نمونه از امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) نقل شده است: اعْرِفُوا اللهَ بِاللهِ.... که نظر بسیاری از بزرگان را به خود جلب کرده و از این جهت دیدگاه‌های مختلفی ذیل این روایت شریف شکل گرفته است. علامه طباطبایی از جمله کسانی است که به شرح این حدیث پرداخته و آن را به معنای نفی واسطه در شناخت خدا می‌گیرد و هرگونه شناختی غیر از این را شرک می‌داند. او می‌گوید: این معرفت برای هر موجود دارای درکی حاصل است اما چون مورد غفلت واقع می‌شود نیازمند رفع غفلت است. بنابراین نظر، تمامی براهین اثبات خدا براهین تنبیهی هستند. ایشان گرچه راه معرفت حصولی را برای شناخت خدا مسدود می‌داند اما راه معرفت حضوری را برای این مهم باز دانسته و معتقد است از طریق معرفةالنّفس می‌توان به سرمنزل مقصود رسید. این پژوهش در صدد است تا با روش تحلیلی- توصیفی و نقلی به تحلیل و بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر «معرفة‌الله‌بالله» بپردازد. آنچه پرداختن به این مسأله را مهم می‌کند این است که؛ اولا بر اساس جست‌وجوی نگارنده؛ دیدگاه علامه، با این تفصیل در جای دیگر نیامده است و ثانیا این بررسی، جایگاه مبانی فلسفی و عرفانی را در تبیین و تفسیر متون دینی روشن‌تر می‌کند.

تاریخ، تا به حال شاهد مکارم اخلاقی بس شگفت از اولیاى الهى بوده است. ولی در دنیای امروز بحث اسوه پذیری از سبک زندگی اولیاء الهی، مواجه شده با مکاتب گوناگون فکری در دنیای مدرنیته و پست مدرن که در پی انسان محوری به جای خدا محوری هستند. علم ورزی نوین منابع معرفت را در تجربه خلاصه می‎کند و خود را محروم از منابع معرفتی یعنی وحی، عقل و شهود می‎کند. با این همه اسلام ناب با منابع معرفتی که در اختیار دارد در صدد است تا انسان‎ها را به سوی کمال مطلق و نور مطلق هدایت کند و در این مسیر از اصل اسوه پذیری و الگو پذیری غافل نبوده است و اسلام ناب با منابع معرفتی که در اختیار دارد در صدد است تا انسان‎هایی به عنوان اسوه و الگو معرفی شوند. در قرآن نیز انسان‎هایی به عنوان اسوه و الگو معرفی شده‎اند. اما آنچه به عنوان هدف مشخص در این نوشته دنبال می‎شود الگو بودن حضرت فاطمه زهرا3 به عنوان یک انسان معصوم و مورد انتخاب از طرف خداوند متعال است. پژوهش حاضر از نوع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته است که اهمیت اسوه‌پذیرى از سبک زندگی فاطمى اولین دستاور این پژوهش است که جهت گیری بحث را با دنیای مدرنیته مشخص می‎کند.