جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با تفحص در آثار فیلسوفان اسلامی با قاعده «کل ممکن زوج ترکیبی» برخورد می‌کنیم که براساس آن همۀ موجودات امکانی دارای ماهیت هستند. بااین‌حال قاعده دیگری نیز با عنوان «النفس و ما‌‌‌‌‌ ‌فوقها وجودات صرفه» از سوی اصحاب حکمت متعالیه مورد قبول واقع شده است که براساس آن طبق تفسیر بدوی حکم بر فقدان ماهیت در مجردات شده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا تناقضی بین دو قاعده وجود دارد یا خیر و در صورت عدم وجود تناقض، دیدگاه‌هایی که از سوی فیلسوفان برای رفع تناقض ظاهری بیان شده است چیست؟ برخی بین این دو قاعده تناقض قائل بوده و معتقدند رای نهایی صدرا تنها پذیرش یکی از این دو قاعده است. برخی دیگر هم معتقدند که علی‌رغم تناقض ظاهری، حقیقتاً بین این دو قاعده تناقضی وجود ندارد. نگارندگان بعد از احصای پاسخ‌های مطرح‌شده از سوی فیلسوفان آنها را قانع‌کننده نیافته ازاین‌رو با تحقیق و نگاه دوباره در معانی ماهیت پاسخ دیگری در این مقاله ارائه داده‌اند.

پژوهش بنيادي درباره هنر ديني به‌ عنوان يکي از برجسته‌ترين پديده‌هاي انساني و تأثيرگذار در زيست فردي، اجتماعي و تمدني ضرورت دارد. يکي از عرصه‌هاي هنر ديني، واقع‌نمايي آن است. جستار حاضر اين پرسش را به روش تحليلي بررسي مي‌کند که هنر ديني به‌ عنوان فرايندي ظريف و پيچيده معطوف به درون انسان، چگونه با واقعيت تطبيق داده مي‌شود؟ فرضيه‌اي که پژوهش پيش‌ رو پي مي‌گيرد اين است که واقع‌گرايي هنر ديني با سنجه غايات ارزيابي مي‌شود. هر هنرى، از آن‌ جهت كه هنر است و زيبا مي‌نمايد، ارزشمند و ديني نيست. ارزش‌گذارى صورت و محتواي هنرى، براساس مباني غايت‌شناسي آن رقم مي‌خورد. دستاورد پژوهش آن است که محک واقع‌نمايي هنر ديني ناظر به غايات و مصالح و مفاسد واقعي است. هنر، وقتي ديني است كه از واقعيات جهان غيب (جهان‌بيني الهي) در کارگاه روح الهام گرفته و مخاطب هنر را به مصالح و مفاسد واقعي رهنمون باشد.

از آنجا که انسان اصلی­ترین محور نظام­های تربیتی است، قطعاً شناخت و پرداختن به ابعاد مختلف او از منظری فراحسی می­تواند نقش مهمی در بهبود اجزای سیستم آموزشی نظیر اصول، روش­ها و اهداف تعلیم و تربیت داشته باشد. بدین منظور نوشتار حاضر ابتدا با بررسی ظرفیت­های علم اشتدادی در حکمت متعالیه، در راستای نظریه­های مختلف فلسفه علم به ارائه علم­شناسی نوینی پرداخته است. نظریه علم اشتدادی با تأکید بر تناظر حقیقی میان انسان با مراتب هستی و حقیقت و افزودن تأویل به مثابه یک «روش» در طول سایر طرق فهم حقیقت، ساحت وسیع­تری از علم را می­شناساند که نه تنها با سایر ابزارها و روش­ها منافات ندارد، بلکه همه را به گونه­ای در خود می­گنجاند. «استکمال مراتب نفس و مدرکات متربی» و «رسمیت فهم­های متعدد از یک حقیقت واحد» به گونه­ای که منجر به شکاکیت و نسبیت مطلق نشود، از اهداف این نوع علم است. لکن پیاده­سازی تعریف و مختصات چنین علمی در سیستم آموزشی نیازمند اتخاذ روش­های متناسب برای تحقق اهداف علم اشتدادی در راستای رشد و تکامل متربی است که در این مقاله بدان پرداخته می­شود.

هدف از این پژوهش استخراج مفاهیمی از بطن حکمت متعالیه برای شکل­دهی به یک نظریه روان­شناسی است. فرضیه اساسی این است که آرای صدرالمتألهین حاوی دلالت­های مورد نیاز برای شکل­دهی به یک نظریه روان­شناسی است. فرض­های دوم و سوم این است که می­توان برای بخش­های مختلف یک نظریه روان­شناسی، دلالت­های متناسب را از حکمت متعالیه ملاصدرا استخراج کرد. همچنین نظرات ملاصدرا در قیاس با نظریات موجود در روان­شناسی، صاحب مفاهیم راهگشا و تبیین­کننده است. نتایج حاصل از پژوهش، این فرض­ها را تأیید کرده و نشان می­دهد که آرای ملاصدرا حاوی مفاهیم مهمی برای علم روان­شناسی است و با بررسی انسان­شناسی صدرایی، پیش­فرض­های اساسی در یک رویکرد روان­شناسی را می­توان استخراج کرد. در این مقاله پیش­فرض­هایی در زمینۀ هستی­شناسی استخراج و به تناسب در زمینه «جایگاه انسان در عالم» با رویکرد اگزیستانسیالیسم و در زمینۀ «تعریف انسان» با رویکرد رفتارگرایی در قیاس قرار گرفته است. همچنین برخی پیش­فرض­های مربوط به «تحول و رشد انسان» استخراج شده است و در زمینه «غرایز انسان» با رویکرد روان تحلیلی و «ویژگی­های تحول» با نظریه «ساخت و سازگرایی» پیاژه مورد قیاس قرار گرفته است. در زمینه مراتب بی­نهایت تحول در آرای صدرایی، مابه­ازایی در روان­شناسی برای قیاس یافت نشد.

ولایت از مفاهیم مشترک همة متفکران شیعی است. نگاهی تحلیلی به مفهوم ولایت در منظومة فکری ملاصدرا و تطبیق آن با اندیشة فردوسی در شاهنامه، به‌خوبی رگه‌های مستمر این تفکر و پیوستار اندیشگی این دو حکیم مسلمان را نشان می‌دهد. تحلیل محتوای آثار این دو حکیم متأله، نشانگر این حقیقت است که در کنار روش غالباً استدلالی صدرالمتألهین و پیش‌کشیدن برهان‌هایی همچون قاعدة امکان اشرف، فردوسی نیز با سه شیوة‌ مختلف بیان صریح اعتقاد به ولایت علی (ع)، تمثیل مستقیم دریا و هفتاد کشتی و تمثیلات غیرمستقیم، به‌ویژه با ایجاد یک رمزگان اسطوره‌ای فراگیر در شاهنامه با طرح شخصیت‌هایی همچون فریدون و ایرج و کیقباد و کیخسرو و... به تبیین مبحث ولایت و تفسیر تمثیلی اعتقادات شیعی و ولایی خود بر اساس همان قاعدة امکان اشرف پرداخته است. تفکیک ولایت و شهریاری صالحان از ولایت طاغوت و پادشاهی ناصالحان نیز بر مبنای همین قاعده، قابل تفسیر است.

چگونگی ارتباط نفس با مبادی عالیه هستی به‌ویژه عقل فعال، از مسائل مهم فلسفه صدرایی است. ازنظر ملاصدرا نفسِ انسان ازطریق حرکت جوهری از عالم طبیعت به عوالم بالاتر سلوک یافته و با عقل فعال اتحاد برقرار می‌کند و به ادراک معقولات نایل می‌گردد. در این دستگاه معرفتی ادراک معقولات، به مشاهده نفسِ حقایق حاصل می‌شود؛ بدین‌صورت که صور خیالی و عقلانی، هریک در مقام خود، دارای ثبات و تجرد ذاتی‌اند و نفس با حرکت جوهری به مرحله ادراک عقلی راه می‌یابد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تبیینی روشن از چگونگیِ این نحوه ادراک و به‌طور خاص، نحوه اتحاد آن با عقل فعال ازمنظر ملاصدرا ارائه نماید. برای رسیدن به این مقصود، نخست باید ماهیت نفس، عقل، ادراک و نحوه اتحاد نفس با عقل فعال و دیگر مبادی عقلی و کیفیت ارتباط صورت معقوله با ادراک شهودی از حقایق عقلی موجودات، ازمنظر فیلسوفان پیش از ملاصدرا بررسی گردد تا راه حل مسئله پژوهش حاضر را فراهم ‎نماید.

مسئله معرفت نفس و جایگاه وجودی آن در عوالم هستی همواره مورد توجه حکمای مسلمان بوده است؛ در تبیین مشائین، پیدایش وجود نفس انسان در سیر نزول هستی، متأخر از پیدایش عالم طبیعت یا همراه آن خواهد بود. همچنان‌که در سیر صعود هستی، نهایت سیر آدمی رسیدن به مرتبه عقل مستفاد و متصور‌شدن به همه صورت‌های علمی، و عالمی عقلی مشابه عالم عینی‌شدن است. در حکمت اشراق، سهروردی در سیر نزول هستی، جایگاه نفس را در انتهای نظام نوری می‌داند که رب النوعِ او، یعنی حضرت «جبرئیل» آن را به وجود آورده است. و در سیر صعود هستی معتقد است که نهایت سیر انسان، رسیدن به عالم نور و مفارقات و جزء عالم قدسی‌شدن است. اما صدرالمتألهین در نظر نهایی خویش معتقد است که نفس انسان به تجردی خاص، این توانایی را دارد که با حفظ وحدت و هویت خویش، در سیر نزول هستی از عالم اله به عقول و مثال و سپس به عالم مادّه نزول می‌کند و آنگاه در سیر صعود نیز این توانای را دارد که مجدداً به عالم اله راه پیدا کند.

ترجمه ماشینی: ملاصدرا (572 - 1640) شاید مهمترین و تأثیرگذارترین فیلسوف جهان اسلام در چهارصد سال اخیر باشد. او که بیش از چهل اثر دارد، کوشید تا کل میراث اندیشه اسلامی، از فلسفه تا عرفان را زنده کند، و رویکردی انعطاف‌پذیرتر و سازش‌پذیرتر به مسائلی که به نظر می‌رسید عقل را از ایمان جدا می‌کند، بیافریند. سایه میثمی در این نمایه گسترده به فراتر از روایت تاریخی می‌پردازد تا تأثیر واقعی مرد و اندیشه‌های او را ارزیابی کند. این گزارش تامل برانگیز و جامع برای هر فیلسوفی ایده آل است که بخواهد زندگی و افکار مردی را که اوج سنت فکری را در نقطه ای حساس از تاریخ تمدن اسلامی نشان می دهد، کشف کند.

ترجمه ماشینی: این کتاب بررسی تطبیقی ​​دو متفکر بزرگ شیعی، حمید الدین کرمانی از مصر فاطمی و ملاصدرا از ایران صفوی است که توانمندی متقابل گفتمان‌های مربوط به شکل‌گیری دانش و اقتدار دینی-سیاسی را در برخی زمینه‌های اسماعیلی و دوازده امامی نشان می‌دهد. کتاب به بررسی مفاهیم، ​​روایات و ادله ای می پردازد که به ایجاد و توسعه گفتمان در مورد ولایت مطلقه امام و نمایندگان ایشان کمک کرده است. برای نشان دادن این امر، فرازهای کلیدی از متون اولیه به زبان عربی و فارسی ترجمه شده و از نزدیک مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا ترکیب گفتمان های فلسفی، صوفیانه، کلامی و کتاب مقدس را برجسته کند. همچنین این کتاب تأثیر گفتمانی نصیرالدین طوسی را به عنوان کلیدی برای انتقال روایات علم و حجیت اسماعیلی به فلسفه شیعی متأخر و تداوم آن تا دوران جدید و معاصر به ویژه در روایت ولایت فقیه مورد بحث قرار می دهد. جمهوری اسلامی ایران.