جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پوپر در عین حال که فلسفه کانت را نقطه‌ آغاز فلسفه خویش قرار داده و نظریه‌ای در باب معرفت مطرح کرده که شبیه معرفت‌شناسی کانتی است، خوانشی انتقادی از نظریه معرفت وی دارد. با این حال به نظر می‌رسد وی از جهات مختلفی در خصوص فلسفه کانت دچار سوء برداشت‌ شده است. از نظر پوپر خطای بنیادین کانت این بود که تصور می‌کرد علم اپیستمه است یا معرفت متضمن حقیقت است. اما بر خلاف تصور پوپر، کانت معرفت تجربی را اپیستمه نمی‌داند و در نظر وی معرفت تجربی مفید یقین نیست. خطای اصلی پوپر این است که تمایز مهم کانت بین معرفت استعلایی و معرفت تجربی را نادیده انگاشته است. معرفتی که برای کانت قطعی و ضروری است، معرفت تجربی نیست، بلکه معرفت استعلایی است که معرفت جهان نیست، بلکه شرایط امکان معرفت تجربی را فراهم می‌کند. در این مقاله ضمن مقایسه معرفت‌شناسی کانت و پوپر، خوانش انتقادی پوپر از نظریه معرفت کانت مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته، نشان داده خواهد شد برخی از دیدگاه‌هایی که پوپر در نظریه معرفت کانت رد می‌کند، به این دلیل است که به‌درستی آ‌نها را درک نکرده است.

در دیدگاه سنتی، استعاره امری تزیینی و مربوط به زبان ادبی و قابل حذف از زبان علمی و فلسفی است. هم­چنین مطابق این دیدگاه، مبنای شکل­گیری استعاره، شباهت عینی بین دو پدیده است. اما در دیدگاه معاصر نه تنها زبان ادبی بلکه زبان علمی و فلسفی نیز استعاری است و مبنای شکل­گیری استعاره علاوه بر شباهت­های عینی، انواع شباهت­های ساختاری غیرعینی و هم­بستگی در تجربه نیز می­تواند باشد. در دیدگاه معاصر، استعاره، انتقال الگوی استنباطی حوزه مبدأ به حوزه مقصد است. مطابق این رویکرد، مفاهیم فلسفی از طریق استعاره­ها مفهوم­سازی می­شوند. لیکاف و جانسون معتقدند خودِ ذهن و فرآیندهای ذهنی توسط استعاره مفهوم­سازی می­شوند. در این مقاله نشان داده می­شود شیخ اشراق نیز ذهن و کنش­های ذهنی را توسط استعاره ساختاربندی می­کند. جنبه­های مختلف ادراک در معرفت­شناسی سهروردی توسط مفاهیمی مانند دیدن، اشراق، دست­کاری اجسام، ساختمان، محاسبه ریاضی و حرکت مفهوم­سازی می­شوند.

در دیدگاه غزالی رسالت رسول به معنای تبلیغ کلام خداست. در خصوص نقش نبی در معرفت شناسی دینی این پرسش ها مطرح می شود: آیا ایمان به کلام خدا به خاطر باور به صدق نبی است یا عقلانی است؟ نسبت صدق نبی و ایمان به کلام خدا چیست؟ آیا ایمان به خدا به صدق نبی وابسته است؟ مسأله ی اصلی پژوهش این است که در دیدگاه غزالی نبی در معرفت به خدا چه نقش و سهمی دارد و این که رأی وی با در نظر گرفتن نظام ی اندیشه او چه چالش هایی را به همراه دارد. در دیدگاه غزالی عقل قضاوت می کند به این که هر کسی که ادعای نبوت کرد و معجزه از او صادر شود صدقش واجب است . اعجاز معجزه با عقل فهمیده می شود و پس از آن عقل کنار می رود و نقش ابزاری دارد و تابع نظر نبی می شود. آراء و دیدگاه های غزالی در این باب با اشکالات و چالش هایی مواجه می شود. هر چند غزالی تلاش بسیار می کند که استدلال عقلانی بر صدق نبی ارائه دهد اما در معرفت شناسی دینی وی، نبی بالاترین جایگاه را دارد.

مفاهیم ذهن انسان چه نسبت معرفت‌شناختی با خارج دارد؟ وجود ذهنی، نقطه اصلی معرفت‌شناسی فیلسوفان است. ابن‌سینا اولین کسی است که به شبهات بحث وجود ذهنی پاسخ می‌دهد. در این خصوص فیلسوفان حکمت متعالیه با دو اصل موافقند اول این‌که وجود ذهنی یک وجود واسطه بین خود انسان و معلوم است و دوم این‌که حقیقتی است که با هویت شیء برابری می‌کند و در ذهن ما حاضر است. اگر نتوان این دو اصل را ثابت کرد نظریه معرفت‌شناسی حکمت متعالیه با چالش مواجه است. در نشست «وجود ذهنی و چالش‌های معرفت شناسی در فلسفه اسلامی» لوازم وجود ذهنی، ادله اثبات آن و نقدهایی که بر آن وارد شده است، ناقدانه و موشکافانه بررسی می‌شود. اساتید آقایان فیاضی، سبحانی و عبودیت درباره لوازم وجود ذهنی و چالش‌های فراروی دستگاه معرفت‌شناسی فلسفی ما نکاتی ارزشمند را ارئه می‌کنند. اساتید متفق‌القولند که مسئله وجود ذهنی چیزی نیست که بتوان از آن عقب کشید و تا تطابق تصوری این مفاهیم تمام و کمال نشود، نوبت به مطابقت با تصدیق نمی‌رسد.

اگرچه ویتگنشتاین به‌عنوان یکی از مخالفان شکاکیت فلسفی شناخته می‌شود، اما جنبه‌هایی از معرفت‌شناسی وی در نظریه‌ی تصویری زبان و فلسفه‌ی زبانِ معمولی، دارای ویژگی‌های پوچ‌گرایانه است. این ویژگی‌ها به‌موجب نگرش زبانی ویتگنشتاین، با نشانه‌شناسی و متافیزیکِ وی گره خورده و جدایی‌ناپذیرند. این مقاله با بررسی گرایش‌های پوچ-گرایانه در نشانه‌شناسی و متافیزیک ویتگنشتاین، به تحلیل ویژگی‌های پوچ‌گرایانه در معرفت‌شناسی وی می‌پردازد. از دیدگاه ویتگنشتاین نشانه‌ نمی‌تواند به جهانی خارج از زبان، به درون ما، به دیگری یا به مدلول‌های فلسفی دلالت کند. وی امکان تحقیق در متافیزیک را نفی می‌کند: در رساله به‌خاطر محدودیت منطق، در پژوهش‌ها به‌خاطر کاربرد نداشتن عبارات متافیزیکی، و در در باب یقین به‌خاطر گریزناپذیری از چارچوب‌های زبانیِ حاکم بر شک و یقین. بر این اساس در فضای منطقی هیچ چیزی واقعا قابل شناختن نیست چون شناخت، محصور در فرامنطق است. شناخت امری کاملا نسبی، مقطعی و وابسته به زمینه است چون جهان ما فقط یک جهان ممکن است و نه تنها جهانی که هست. با این‌ همه ویتگنشتاین نمی‌گوید که شناخت مطلقا ممکن نیست بلکه می‌گوید شناخت تابع منطق و بازی زبانی ماست و نه به-طور مستقیم تابع اعیان یا امور واقع. حال اگرچه منطق و بازی زبانی، بی‌ربط به واقعیت نیستند و پیوندی با واقعیت دارند اما این به آن معنی نیست که بازتاب‌دهنده‌ی امور واقع‌اند.

دست‌آوردها و جریان‌های مختلف بوجود آمده در حوزه‌های مختلف فکری و فلسفی در دوران معاصر، باعث توجه و گرایش به روشهای توجیهی‌ای مانند انسجام‌گرایی شده است که سرانجام‌شان تسلیم شدن در برابر نسبی‌گرایی و در نتیجه تخریب ارزشها و ملاکهای بشری در همه حوزه‌ها و بالمآل اومانیسم‌های مدرن و واگذاری انسان به حال خود یعنی خود‌محوری یا نهایتاً جامعه‌محوری است. مبناگرایی مهم‌ترین، جدی‌ترین و پرسابقه‌ترین رویکرد در برابر این جرایان است. پژوهش حاضر با هدف توجه، تقویت و غنا بخشیدن به رویکرد مبناگرایی و با روش توصیفی_تحلیلی به بررسی تحلیلی مبناگرایی در اندیشه لورنس بونجور پرداخته است. نگارندگان به این نتیجه رسیدند که بونجور با تاکید بر امکان مواجهه مستقیم بین واقعیت غیر مفهومی و مفاهیم توصیف کننده آن واقعیت از مبانی تجربی دفاع کرده و با پذیرش نقش توجیهی شهود عقلی به نوعی عقل‌گرایی گرایش دارد، ولی از آنجه که امکان خطا را در باورهایی مبنایی نفی نمی‌کند، در مبناگرایی خود یک اعتدال گرای کامل است.

تحقیقی درباره ادراکات فراطبیعی مانند مکاشفه با استناد به آیات قرآن و روایات و مهم‌ترین کتب علمی است. نویسنده با توجه به دیدگاه‏‌های عارفان و فیلسوفان و روانشناسان، نگاهی بین رشته‌‏ای از دید عرفان و فلسفه و روانشناسی به این گونه ادراکات دارد. نحوه حصول ادراکات فراطبیعی، نقش مغز و ذهن، روش‏های سنجش میزان اعتبار آنها، جایگاه نبوت و وحی در میان‏ این قبیل ادراکات، مهم‌ترین مطالب این اثر هستند.