جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معنویت‌های نوظهور یکی از پدیده‌های نیمه دوم قرن بیستم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی بروز یافته‌انددر جریان تغییر و تحول مداوم جامعه،مسائل جدیدی تولید می‌شود که خود موجد نیازهای جدیدی بوده و برای پاسخ‌گویی به آن، گروه‌های متفاوت شکل می‌گیرند. لذا در این عرصه، جنبش‌های نوین دینی، گروه‌ها یا سازمان‌های دینی هستند که این نقش را برعهده دارند و عواملی از قبیل؛ منافع اقتصادی، منافع سیاسی و...، بستر لازم را برای شکل‌گیری این گروه‌ها فراهم می‌کننددلیل گرایش به عرفان‌های نوظهور در ایران به عنوان یک جامعه دینی چیست؟ این پژوهش به بررسی برخی علل گرایش به عرفان‌های نوظهور با استفاده از روش کیفی و ابزار گردآوری مصاحبه‌ عمیق و روش تحلیلی در شهر کرج پرداخته که بر اساس فراوانی، تحلیل و نتیجه‌گیری شده که مهمترین علل گرایش عمدتا بر مبنای انتخاب عقلانی بوده عبارتنداز: اقتصادی،تبلیغات،سختی فرایض دینی،فعالیتهای انسان‌دوستانه،انش ناکافی دینی، صداقت،رفتار متولیان دینی و....

این تحقیق تحت عنوان "بازنمایی عرفان های نوظهور در سینما" به این مسأله می پردازد که عرفان های نوظهور در سینمای شرق و غرب چگونه بازنمایی می شوند. بدین منظور دو فیلم "دالان سبز" و "بهار تابستان پاییز زمستان و دوباره بهار" مورد بررسی قرار گرفت و "نظریه بازنمایی"از "استوارت هال"، "امپریالیسم فرهنگی" برگرفته ازآرای "یوهان گالتونگ" و "امانوئل والرشتاین" وهمچنین نظریه "شرقی شدن" "کالین کمپبل" به عنوان چارچوب نظری انتخاب شد. روش کار دراین تحقیق نشانه شناسی است و با تکیه بر الگوی سلبی _کاودری صحنه های فیلم تحلیل می شود . 35 نمای مرتبط با آیین بودایی از مجموع 678 نمای فیلم دوباره بهار و 43 نمای مرتبط با عرفان مسیحیت نیز از مجموع 2197 نمای موجود در فیلم دالان سبز تحلیل می شود و میزانسن (صحنه پردازی ، وسایل صحنه ، رمزهای لباس ، رمزهای ارتباط غیرکلامی) و رمزهای فنی(اندازه نما ، زاویه دوربین ، نوع عدسی ، ترکیب بندی ، وضوح ، رمزهای نورپردازی ، رمزهای رنگ و فیلم خام)آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. داده های بدست آمده دراین تحقیق حاکی از آن است که در عرفان شرقی(باتکیه بر بوداییسم)کمال گرایی و توجه به ماورإارزش محسوب می شوداما درغرب،نگاه ابزاری به معنویت مطرح است.درعرفان شرقی(بوداییسم)هیچ اثری ازوجود خدانیست و نهایت سیر عرفانی درفرقه های بوداییسم ، رهایی ازرنج ورسیدن به فنااست؛اماعرفان غربی(مسیحیت)،عرفانی خداگرا است که درآن معاد،آخرت، بهشت وجهنم جایگاه ویژه ای دارد.

ازدغدغه های فرهنگی و فکری کشور ما در سالهای اخیر، موضوعی است به نام عرفانهای نوظهور، (هر چند در ایران ظهوری به این گستردگی یافته است و نو نامیده می شود) که رواج قابل توجهی به خصوص در نسل جوان داشته است. و از جمله موضوعاتی که به ویژه در نسل جوان مورد استقبال واقع شده است بحث عشق می باشد. با توجه به کم کاری و بی توجهی که نسبت به این موضوع در مقام تبیین و تفسیر دقیق آن از دیدگاهفلسفه اسلامی شده است مباحثاین عرفانهای نوظهور به خصوص مبحث عشق، در جامعه به عنوان مطالب و مفاهیم بسیار زیبا و جدید و قابل استفاده، طرح می شود و از طرفی طرح بحثهای انحرافی و مبانی فکری غلط در لابه لای بعضی از این کلمات به ظاهر درست و بعضا برگرفته شده از متون فلسفی و دینی ما موجب گرایش به این مکاتب شده است.از دیگر عوامل کثرت توجه به این امور شاید معرفی غلط و بعضا نقد متعصبانه و ناصحیح و غیرعالمانهاین کتب و جریانات می باشد که تأثیر به سزایی در ترویج این عرفانهای نوظور دارد. و از طرفی هم متاسفانه توجهی نداریم به سرعت رشد تبادل اطلاعات و اخبار و افکار، و اکثرا در پی دور نگه داشتن مردم از این افکار وآراء می باشیم که باید قبول کنیم که چه بخواهیم یا نخواهیم این افکار در جلوی چشم و ذهن ما قرار می گیرد و باید طوری زمینه و بستر رشد فکری جامعه را بالا ببریم که از این نوع خطرات مصون باشیم.برای ترسیم یک مسیر صحیح و تبیین نزدیک به واقع مفهوم عشق به بررسی نظریات دو نمونه از افرادی که راجع به این موضوع سخن گفته اند مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی به بیان نظریات شخصیتی همچون مولوی که در جهان اسلام به شعر و عرفان شناخته شده، و از سویی به بررسی دیدگاه های راجنیش پرداخته شده است؛ که در این سال ها با تعداد زیادی از ترجمه آثار ایشان در ایران مواجه هستیم.که البته سخنان ایشان بیشتر بیان نظریات مکاتب هندی در این مقوله می باشد. از آن رو که بیشترین وجه اختلاف در بحث عشق مجازی می باشد و اکثر انحرافات نیز در همین حیطه است، به این موضوع کمی بیشتر توجه شده است. ان شاء الله برآنیم که با معرفی صحیح این جریان به خصوص افکار راجنیش (اوشو)، در مقام روشنگری غیرمتعصبانه و در حد توان عالمانه باشیم؛ تا مقدمه ای باشد برای مصون نگه داشتن افکار اجتماعی از التقاط های فکری و عقیدتی.

با توجه به گسترش عرفان‌های نوپدید که غالباً بدون هیچ پایه و اساسی و بر مبانی نظرات رهبران این فرقه عرضه می‌شود لزوم بررسی علمی، تاریخی و نوع نگاه نظرات آنان با برخی بزرگان عرفانی و رد این جریانات نوپدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس «عقل» و «عشق» به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز انسان، همواره محل نزاع حکما و عرفا بوده است و بین عرفا نیز در تعیین حدود و ثغور این دو، معمولاً اختلاف نظر وجود داشته است که در این تحقیق (که به روش فیش-برداری و کتابخانه‌ای است و از روش تطبیقی ـ مقایسه‌ای استفاده گردیده) سعی شده جایگاه آن در عرفان نوپدیدی همچون عرفان شعور کیهانی (حلقه) و عرفان اسلامی با محوریت کتاب مرصاد العباد و دیگر آثار نجم‌الدین رازی (دایه) (که از اولین متون عرفانی به زبان فارسی به شمار می‌رود)، مورد بررسی قرار گیرد.محمدعلی طاهری پله عقل و پله عشق را دو پله پیش روی انسان می‌داند اما در بیان جایگاه این دو دچار عقل گریزی شده تا جایی که معتقد است عقل پیوسته با کارهایی که مناقع ملموس و مادی نداشته باشد مخالف است؛ اما نجم الدین رازی بر خلاف طاهری ارزش والای عقل و خردورزی را در جای خود پیش از ورود به آستانه عشق حفظ کرده و شأن و منزلتش را پاس داشته است. در عبارات او آمده است که عقل باید حیطه خود را بشناسد و اگر چه در قلمروهای دیگر چونان چراغی راهنمای سالکان تواند بود اما در کوی عشق نابیناست و آنجا سلطانی دیگر حکمرانی می‌کند.محمدعلی طاهری همچنین دنیای عشق به دور از حساب و کتاب عقلانی می‌داند و از آنجایی که دنیای عرفان را نیز همچون دنیای عشق می‌داند این دنیا را دنیا ماورا تکلیف می‌خواند زیرا دنیای عشق دنیای انجام وظیفه نیست. دنیای عشقی که طاهری ترسیم می‌کند با دنیای عشقی که نجم الدین رازی مرتبه پایانی آن را «فاعلم أنه لا اله الا الله می‌داند (که تازه ابتدای شریعت حقیقی است) بسیار متفاوت است چرا که عشق از نظر طاهری مزد اشتیاق مثبت انسان است در حالی که از نظر نجم الدین رازی اشتیاق و تمنا برای رهایی از تخم جسمانیت و عقل گرایی و ورود به عالم عشق کافی نیست.

هدف از نگارش این کتاب این است که در گام اول ، نظام فکری و پیام عمده جریان های عرفانی را جمع بندی کند و در گام دوم ، نقاط غير قابل دفاع در مبانی با نتایج سوء فردی و اجتماعی آموزه های آنان را برای مخاطب تبیین نماید . این کتاب در دو بخش و هشت فصل سامان یافته است . بخش اول فطرت در جغرافیای معنویت نام دارد و دارای سه فصل است : فصل اول ، فطرت محجوب و معنویت ممسوخ ؛ فصل دوم ، بازکاوی تجربه عرفانی از منظر فطرت و فصل سوم ، بررسی تطبیقی تجربه عرفانی در شش مکتب نام گرفته است . نویسنده در فصل سوم به بررسی تطبیقی شش مکتب عرفانی عرفان مسیحی و عرفان اسلامی ، شمینیسم ، تائوئیسم ، بودیسم و هندوئیسم پرداخته است . بخش دوم ، با نام معنویت گرایی پست مدرن ، دارای پنج فصل است : فصل اول ، تی . ام نمونه ای از عرفان پست مدرن ؛ فصل دوم ، عشق و معنویت در اندیشه اوشو ؛ فصل سوم ، ، افسانه معنویت در آثار کوئيلو : فصل چهارم ، فالون دافا معنویت بدن گرا و فصل پنجم ، دنیای اسرارآمیز اوهام در عرفان سرخ پوستی. این کتاب در سال ۱۳۹۰ از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ۴۰۰ صفحه منتشر شده است .

در کتاب حاضر، مبانی و آموزه‌های عرفان‌های نوظهور به نقد و بررسی گذاشته شده است. ابتدا آشنایی اجمالی با مبانی فکری عرفان‌های نوظهور صورت گرفته و زمینه‌های پیدایش عرفان‌واره‌ها در غرب واکاوی شده است. سپس «مراقبه» در عرفان اسلامی با یوگا به صورت تطبیقی بررسی شده است. در ادامه ریشه‌ها، آموزه‌ها و شیوه‌های تبلیغاتی شیطان‌گرایی به نقد و بررسی گذاشته شده است. آیین «حج» در اسلام و هندوئیسم نیز مقایسه شده و در نهایت مبانی فکری و آموزه‌های «اشو» نقد شده است.

فطري بودن گرايش به عرفان و معنويت، شکست تفکرات الحادي، خستگي از نظام سرمايه‌داري و عدم دسترسي به عرفان ناب و جامع، زمينه بروز عرفان‌هاي نوظهور يا فراآييني را فراهم آورده است. کتاب حاضر تلاشي است در جهت تبيين و نقد چهار عرفان نوظهور يوگا، پائولوکوئيلو و اشو. همچنين به بررسي مشخصه‌هاي عرفان و عارفان حقيقي و مقابله با عرفان و عارفان کاذب نوظهور در جهت شناخت هرچه بيشتر جوانان مي‌پردازد.