جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین آموزه‌های اسلامی، مساله خاتمیت است، مساله خاتمیت و این‌که پیامبر اسلام (ص) آخرین پیامبر الهی است از مسائلی است که همه مسلمین از هر گروه و مذهبی به آن معتقدند و نه تنها دانشمندان بلکه فرد فرد توده‌های مردم مسلمان نیز با آن آشنا هستند و به اصطلاح از «ضروریات اسلام» است که هر کس مختصر معاشرتی با پیروان این مکتب داشته باشد به زودی در می‌یابد که آنان پیامبر اسلام (ص) را آخرین پیامبر الهی می‌دانند، آیات و روایات فراوانی، اسلام را به عنوان آخرین دین الهی و پیامبر اکرم (ص) را به عنوان پایان‌دهنده سلسله پیامبران معرفی کرده‌اند. ارتباطی که این مساله با مسائلی مانند امامت و رهبری و جاودانگی و جامعیت دین دارد، اندیشمندان اسلامی را بر آن داشته است تا در اطراف رازها و اسرار این حقیقت دینی، تاملات بیشتری داشته باشند. شبهاتی که در این پایان نامه به بررسی آنها پرداخته شده است به شرح ذیل می‌باشد: الف) شبهات بخش اول (تشکیک در ادله خاتمیت): 1ـ خاتم النبیین در آیه 40 سوره مبارکه احزاب دلالت بر ختم نبی دارد نه ختم رسل (فرق بین نبی و رسل). 2- تاویل خاتم به انگشتر، زینت، مهر تصدیق (شبهه اول). 3ـ حدیث پیامبر(ص( که فرمودند : من اولین انسان و نخستین پیامبر هستم (شبهه دوم). 4ـ نبی شدن ابراهیم فرزند پیامبر در صورت زنده ماندن (شبهه سوم). ب) شبهات بخش دوم (استدلال بر استمرار نبوت با تکیه بر آیات قرآن): 1ـ استدلال به آیه 35 سوره مبارکه اعراف مبنی بر تداوم ارسال رسول (شبهه اول). 2ـ استدلال به آیه 15 سوره مبارکه مومن مبنی بر تداوم ارسال رسول (شبهه دوم). 3ـ استدلال به آیات 47 و 49 سوره مبارکه یونس و حدیث پیامبر مبنی بر استمرار ارسال رسول بعد از پیامبر(ص) (شبهه سوم). 4ـ دلالت تعدای از آیات قرآن ]نبأ،28 ـ ق،41 و 42ـ مطففین،6ـ فجر،22ـ انعام،158[ مبنی بر استمرار ارسال رسول بعد از پیامبر(ص) (شبهه چهارم). همچنین در بحث عقلی خاتمیت به نقد نظریات اقبال لاهوری، سروش و مجتهد شبستری با تاکید بر آراء ونظریات شهید مطهری پرداخته شده است.

عنوان: بررسی و تحلیل دیدگاههای فلسفی شیخ الرئیس و صدرالمتالهین در چهار مساله اساسی فلسفه اولی (وجوه، قوه و فعل، عقل (علم)، ابداع و خلق)این رساله مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش است. هر بخش شامل چهار فصل است و هر فصل به یکی از مباحث مذکور در عنوان اختصاص دارد. در بخش اول همه مسائلی که در حیطه هریک از مباحث فوق تا عصر ملاصدرا در فلسفه اسلامی مطرح شده است مورد بحث قرار گرفته است. بخش دوم رساله به مسائلی اختصاص دارد که ملاصدرا در آنها مدعی ابتکار است. نگارنده معتقد است که حکمت متعالیه ملاصدرا نه در نام و نه در روش تحقیق، نه در مقام گردآوری و نه در مقام داوری، ابتکاری نبوده، بلکه سابقه ای طولانی دارد. اما ادعای ابتکاری بودن فلسفه ملاصدرا منحصر به موارد فوق نیست و می توان از زوایای دیگر به صحت و سقم این ادعا نگریست. بعضی از این زوایا عبارتند از:1- تولید مسائل جدید فلسفی که در کتب پیشینیان حتی طرح هم نشده بوده است. 2- ارائه راه جدید برای برخی مسایل فلسفی متنازع فیه در تاریخ اندیشه اسلامی3- ارائه تفکیکها و تقسیمهای جدید برای تحلیل دقیق تر مسایل فلسفی4- برهانی کردن برخی مسایل که در کتب پیشینان مطرح بوده است و بر آن برهان اقامه نشده بوده است یا افزودن برهان یا براهین جدید بر براهین پیشینیان5- ارائه بیان و تقریری نو از مسایل فلسفی مطرح در آثار پیشینیان و رمزگشایی از کلمان آنان6- نقد برخی از بیانها یا براهین ارائه شده توسط حکیمان و عارفان پیشین7- داوری میان دو یا چند تن از متفکران گذشته و دفاع از یکی در برابر دیگری.آنچه را فی الجمله می توان پذیرفت موارد دوم تا هفتم است. زیرا هرکس آثار ملاصدرا را با آثار متفکران پیش از وی مقایسه کند در می یابد که هر چند وی بطور گسترده از آثار ایشان بهره برده است، اما در موارد مذکور به نحوی دارای ابتکار می باشد. اگرچه بر سر مصادیق هریک می توان اختلاف رای داشت و شاید بتوان رد پای بیانها، برنها، اشکالها، تکفیکها، راه حلها و داوریهای وی را در آثار گذشتگان دید. اما آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است زاویه اول است. یعنی باید تحقیق کرد که آیا مسئله ای یا مسائلی در فلسفه ملاصدرا مورد بحث قرار گرفته است که هیچ پیشینه ای در تاریخ فلسفه نداشته باشد و از بنیان ابتکار اوست. آنچه نگارنده رساله در پی آن است بیشتر همین مورد است، هر چند موارد دیگر را نیز از نظر دور نداشته است. مبنای اسلامی رساله حاضر تنها ریشه یابی مدعیات ابتکاری ملاصدرا را در محدوده چهار مبحث فلسفی در آثار شیخ فلاسفه اسلام، ابن سینا است. اما به مناسبت از وجود آن ریشه ها در کتب فلسفی، عرفانی و کلامی دیگر نیز سخن به میان آمده است. در این رساله دو نکته مورد توجه نگارنده نیست:1- صحت و سقم آرای فلسفی ملاصدرا و دیگر فیلسوفان2- نشان دادن ماخذ عبارات ملاصدرا که در آنها ادعای ابتکار ندارد.باید توجه داشت که جست و جو برای یافتن نشانه هایی از ابتکارات ملاصدرا در آثار ابن سینا و دیگر متفکران پیش از وی، به هیچ وجه به معنی قدح مقام علمی، فلسفی و عرفانی مرحوم صدرا نیست.

این پژوهش با هدف فهم و واکاوی مفهوم غایت و غایت‌داری از منظر کانت انجام گرفته است. کانت همان طور که برای فهم و خرد اصل‌های پیشین از تجربه پیدا کرد، که به ترتیب بر قوه شناخت و قوه میل قانون وضع می‌کردند، بر آن است که برای قوه حکم به عنوان یک قوه مستقل شناختی در کنار قوه فهم وخرد، یک اصل آزاد از تجربه پیدا کند که برای احساس لذت و الم قانون وضع کند. این اصل پیشین و آزاد از تجربه غایت‌داری طبیعت می‌باشد؛ کانت از این مفهوم به عنوان اصل پیشین قوه حکم در نقد سوم یا نقد قوه حکم استفاده می‌کند، که دارای دو بخش زیباشناسی و غایت‌شناسی است. برای کانت مفهوم غایت، مفهومی کلان است که هم در فلسفه اخلاق وی کاربرد دارد و هم در فلسفه تاریخ وی. بر همین مبنا ما در پژوهش خود گذشته از اینکه کارکرد غایت‌داری طبیعت را در زیباشناسی و غایت‌شناسی کانت مورد واکاوی قرار می‌دهیم، به فلسفه تاریخ وی که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است نیز می‌پردازیم. هدف اصلی از انتخاب این پژوهش فهم کارکرد غایت و غایت‌داری طبیعت در اندیشه کانت است.

اعتقاد به رجعت یکی از امور مسلّم مذهب شیعه می باشد تا آنجا که علمای شیعه در این باره ادّعای اجماع کرده اند و برای امکان وقوع آن به آیات 82 و83 سورة نمل، آیات 55، 72، 254 و 259 سورة بقره و 43 سورة ص استناد شده است و روایات بی شماری در حدّ تواتر بر امکان وقوع رجعت دلالت می کنند که برخی از آنها دربارة اهمیّت و عظمت روز رجعت، بعضی در تفسیر آیات رجعت و برخی دیگر دربارة رجعت کنندگان وارد شده است. مهم ترین دلایل عقلی امکان وقوع رجعت، امتناع ذاتی و امکان وقوعی، قاعدة فلسفی وقوع هر چیزی دلیل بر وقوع آن چیز، و حکم امثال «فِی مَا یَجُوز وَ فِی مَا لاَیَجوز وَاحد» می باشند.

یکى از مسائلى که امروزه در جامعه ما مطرح است، مسئله ختم نبوّت به وسیله پیامبر اسلام 9 است. یکى از نظریّات مطرح شده در موضوع فلسفه ختم نبوّت، این است که بشر دیگر نیازى به راهنمایان الهى ندارد.در این مقاله دو نقد بر این نظریّه وارد شده و سپس معناى اصطلاحى نبوّت و امامت بررسى شده و از دو جهت، مورد توجّه قرار داده شده اند :اوّل اینکه «حقیقت و ماهیّت نبوّت و امامت چیست و چه تفاوتهایى با هم دارند؟»دوم اینکه «چه تفاوتهایى در آثار نبوّت و امامت وجود دارد؟»سپس با در نظر گرفتن هریک از این دو نظر، فلسفه و معناى ختم نبوّت بیان شده است.

نسبت عقل و شرع براساس دیدگاه هاى آیة الله میرزا مهدى اصفهانى (1303ـ1365 قمرى) موضوع این گفتار است. میرزاى اصفهانى عقل را نورى مى داند که خداوند به انسانها مى بخشد و حجّت خود بر آنها قرار مى دهد، حجّیّت تمام حجّتهاى دیگر به عقل برمى گردد. البتّه احکام شرعى براساس کسر و جبر مصالح و مفاسد، تشریع مى شود. و این تشریع ـ به حکم عقل ـ فقط کار خداوند حکیم است.