جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبهرالعاشقین، متنی عرفانی و سرشار از مفاهیم انتزاعی است. در پژوهش حاضر این مفاهیم با توجّه به رویکرد جدید «لیکاف» و «جانسون» به استعاره مورد بررسی قرار گرفته اند. این پژوهش در سه فصل تنظیم شده است. در فصل نخست، ضمن بیان سیر مطالعۀ استعاره در غرب، ساختار نظریّۀ معاصر استعاره نیز بیان شده است. در فصل دوّم، در ابتدا استعاره‌های شناختی عبهرالعاشقین در قالب دسته‌بندی ارائه شده از سوی «لیکاف» و «جانسون» معرّفی شده، و سپساین استعاره‌ها با توجّه به اصول ارائه شده از سوی «یاکل» توصیف شده است. در فصل سوّم، به ارتباط میان این استعاره ها اشاره شده و نیز نظام استعاری متن مورد بررسی قرار گرفته است.یافته‌های ما نشان می-دهد که در این متن با سه دسته استعارۀ هستی شناختی، جهتی و ساختاری مواجه هستیم. این استعاره‌ها بر اساس انسجام معنایی موجود در عبهرالعاشقین در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته، مجموعه‌ای از شبکه‌های استعاری را به وجود می‌آورند که بر اساس مدل‌های شناختی نظام‌مند و منسجمی شکل یافته اند.

زبان سیاست مساَله‌ای پیچیده است شامل بسیاری از فنون زبانی که برای تأثیرگذاری بر گوینده در جهت دستیابی به فکر یا گرایش مورد نظر استفاده می‌شود. کاربرد فنون زبان به هدف گوینده بستگی دارد. یکی از این فنون، استعاره است. به‌کارگیری استعاره در گفتمان سیاسی سبب می‌شود که سخنران بتواند منظور خود را بهتر به مخاطبان القا نماید و به بازخوردی که از آن‌ها انتظار دارد برسد. لیکاف و جانسون اولین کسانی بوده‌اند که استعاره را از نگاهی نو بررسی و نظریه‌ی‌ استعاره مفهومی)(Conceptual Metaphorرا برای اولین بار در کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم (1980) (Metaphors We Live By) مطرح کردند. آن‌ها استعاره‌ی مفهومی را به سه دسته اصلی استعاره‌های جهتی (Orientational Metaphors)، استعاره‌های هستی‌شناختی (Ontological Metaphors) و استعاره‌های ساختاری (Stractural Metaphors) تقسیم می‌کنند. ‌هدف از انجام این پژوهش بررسی استعاره در گفتمان سیاسی دکتر احمدی‌نژاد بر اساس نظریه‌ی استعاره مفهومی لیکاف و جانسون (1980) است. برای این منظور، تعداد 38 سخنرانی‌ دکتر احمدی‌نژاد که بین سال‌های 1384 تا 1392 ایراد گردیده‌اند، انتخاب شدند و این نظریه بر روی آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت. سپس تمام نمونه همگن 27 تایی از این سخنرانی‌ها انتخاب شد و پس از استخراج استعاره‌های آن‌ها, جداول و نمودارهای آماری برای آن‌ها رسم گردیدند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که از بین سه نوع استعاره‌‌های یاد شده، استعاره‌های جهتی با 63.92 درصد، بیش‌ترین میزان کاربرد در سخنرانی‌ها را داشته‌اند. پس از آن، استعاره‌های هستی‌شناختی با 32.16 درصد قرار می‌گیرند و در نهایت استعاره‌ی ساختاری با 3.92 درصد، کمترین میزان بهره‌گیری را به خود اختصاص می‌دهند. در بین سخنرانی‌‌ها، سخنرانی‌ای که در جمع حامیان دولت اسلامی بوده است، با 16.47 درصد، بیش‌ترین میزان استعاره را به خود اختصاص داده است که دلیل آن می‌تواند احساس صمیمیت بیشتر دکتر احمدی‌نژاد در میان این گروه باشد. کمترین میزان بهره‌گیری از استعاره‌ها نیز به صورت برابر مربوط به سخنرانی‌های ایراد شده در سازمان ملل و اجلاس‌ خارجی و سخنرانی‌های خارج از کشور به اندازه‌ی 7.84 درصد بوده‌اند.

استعاره به عنوان مبحثی مهم و قابل اعتنا از دیرباز در حوزه های فلسفی و ادبیات مطرح بوده است و متفکران و ادیبان تمدن یونان باستان تا به امروزه به آن پرداخته اند.امروزه با گسترش زبانشناسی، استعاره به عنوان فرایندی ذهنی ـزبانی مورد توجه زبانشناسان به ویژه زبانشناسان شناختی قرار گرفته است. در کتاب لیکاف و جانسون (1980) نظریه استعاره مفهومی برای اولین بار مطرح شد و از آن زمان تا کنون این مبحث در معنی شناسی شناختی توجه زیادی را به خود جلب کرده است. آنها استعاره های مفهومی را بر سه نوع ساختاری، جهتی و هستی شناختی معرفی می کنند.?در پژوهش حاضر سعی براین است که در چهارچوب زبانشناسی شناختی لیکاف و جانسون به توصیف استعاره و انواع آن و میزان کاربرد آن در میان زنان و مردان پرداخته شود. اما پرسش اصلی اینجاست در چهارچوب شناختی لیکاف و جانسون زنان و مردان از کدام نوع استعاره بیشتر استفاده می کنند؟ در این رابطه فرضیه زیر مطرح است:به نظر می رسد که در چهارچوب شناختی زنان در گفتار روزمره از استعاره ساختاری و هستی شناختی و مردان در گفتار روزمره از استعارهجهتی و ساختاری بیشتر استفاده می کنند.این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلیصورت گرفته است. جامعه آماری که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد، برگرفته از دیالوگهای فیلم جدایی نادر از سیمین به کارگردانی اصغر فرهادی می باشد. نگارنده در انتخاب فیلم مواردی من جمله تعدد بازیگران زن و مرد، تعدد مکالمات روز مره و هم چنین سطح سواد افراد و نقشهای مختلف را در نظر گرفته است. براین اساس نزدیک به 89 استعاره در فیلم نامه مورد تحلیل قرار گرفت. نگارنده در بررسی استعارات استخراج شده از متن فیلم نامه به نتایج ذیل دست یافته است:از میان 89 نمونه استعاره استخراج شده، 58 نمونه از این استعارات را مردان و 31 نمونه آنها را خانمها به کار برده اند.?خانمها از استعاره های هستی شناختی بیشتر از استعاره های ساختاری و جهتی استفاده کرده اند و آقایان از استعاره های هستی شناختی و بعد از آن از جهتی و ساختاری استفاده نموده اند? به این ترتیب فرضیه های مطرح شده در این پژوهش تایید نمی گردند چرا که زنان و مردان در گفتار روزمره خود بیشتر از استعاره های هستی شناختی استفاده می کنند و از این حیث تفاوتی در کاربرد استعاری براساس جنسیت میان مردان و زنان دیده نشد.

استعاره یکی از مهم ترین موضوعاتِ موردِ بحث در زبان شناسی شناختی است. هدف از پژوهشِ حاضر مقایسه ی دو دیدگاهِ سنتی و شناختی و نیز بررسیِ اشعارِ فروغ فرخزاد در چارچوبِ شناختی است. به این منظور ابتدا به تفاوت های دو دیدگاهِ سنتی و شناختی پرداخته می شود. در این راستا علاوه بر آثارِ محققانِ غربی، آثارِ پژوهشگرانِ ایرانی نیز موردِ مطالعه قرار می گیرد و به چهارده مورد از تفاوت هایبرجسته ی این دیدگاه و نظریه ی شناختی اشاره می شود. در ادامه تلاش می شود تا تقسیم بندیِ «نظریه ی معاصر استعاره» در بررسی و تحلیلِ اشعارِ فروغ فرخزاد به کار گرفته شود. بدین منظور داده ها از تمامیِ دفاتر شعری فروغ به نام های «اسیر»، «دیوار»، «عصیان»، «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» جمع آوری و بر این اساس مشخص می شود که شش استعاره ی بنیادین زمان، حالت، هدف، نیرو، کنش و تغییر در اشعار فروغ وجود دارند وبه دو دسته یکلی تر تقسیم می شوند. دسته ی اول استعاره های «زمان، مکان است»، «حالت، مکان است»و «هدف، مکان است» می باشد؛ و دسته ی دوم استعاره های «نیرو، حرکت است»، «کنش، حرکت است» و «تغییر، حرکت است» را شامل می شود. در این میان دو استعاره ی «حالت، مکان است» و «زمان، مکان است» بیش از استعاره های دیگر به چشم می خورند و استعاره ی «نیرو، حرکت است» هم کمترین کاربرد را دارد. در بخش بعدی ساز و کار های تفسیرِ این اشعار از سه راهِ استعاره های عام، بسطِ استعاره های قراردادی، و استعاره های تصویری موردِ توجه قرار می گیرد و با ارائه ی شواهدی از دیوانِ اشعارِ فروغ، وجودِ هر سه این ساز و کار ها در اشعار به اثبات می رسد. سپس به نمونه هایی از تشخیص، به عنوانِ یک استعاره ی هستی شناسانه، اشاره می شود و در پایان نیز با توجه به داده هایی از سراسرِ دیوانِ اشعار فروغ، و با در نظر گرفتنِ اصولِ استعاره از دیدگاهِ شناختی، یک بررسی موردی انجام می شود تا کاربرد این نظریه در تحلیلِ یک شعر مشخص گردد.

سعدی از معدود شاعرانی است که با اندک بهره‌گیری از عناصر جنبی شعر، بار معنایی را به کلمه می‌دهد وبا بیان معنی رقیق در کلامی متقن عالیترین قدرت القائی را به کلام می‌بخشد. لذا در این رساله پس از آنکه شرحی از زندگی سعدی وتعریفی از غزل وغزلسرایی وسیر تکاملی آن تاعصر وی دنبال نموده‌ایم سعی شده است که چهار رکن اصلی علم بیان یعنی تشبیه، استعاره، مجاز وکنایه را در حدود 700 غزل سعدی به شیوهء ارائه نمونه ومثال مورد تحلیل وبررسی قرارگیرد ابتدا پیش از هر چیز بر اساس نمودار، یکی از مباحث بیانی (تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه)وارائه تقسیمات اصلی وفرعی تعریفی جامع از هر کدام از عناوین را با آوردن نظریه‌های مختلف از مولفان آثار علوم بلاغی ارائه شده است آنگاه شواهدی از غزلیات سعدی وتوجیه نکات مورد بحث همراه با تجزیه وتحلیل آنها آورده‌ایم به همین ترتیب باب تشبیه قسمت به قسمت ادامه پیدا می‌کندپس از اتمام این باب ، به ترتیب باب استعاره، مجاز وکنایه به همین شیوه ادامه می‌یابد. همچنین زیورهای لفظی سخن مانند انواع جناس ، مراعات نظیر، تضاد، ترصیح، موازنه و ... که در غزلیات شیخ به نحو مطلوب وزیبا نمود پیدا کرده است مورد توجه ویادآوری قرار گرفته است .

موضوع پایان‌نامه‌ی حاضر تحقیق در مبانی زیبایی‌شناسی اشعار نیّر تبریزی است. عناصر چهارگانه‌ی علم بیان شامل تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه، نقش مهمی در زیبایی کلام و تأثیر سخن دارد؛ بنابراین ما با بررسی دیوان اشعار نیّر از منظر علم بیان، سعی داشتیم وجوه زیبایی شعر وی را نشان دهیم و در عین‌حال شواهدی تازه و متنوع برای مباحث کلی و جزئی بیان ارائه دهیم.

فنون بلاغت شامل علوم و فنونی است که دانش بیان یا صور خیال یکی از آن موارد می باشد. تمامی شاعران برای بیان اندیشه و احساس خود و نیز برانگیختن مخاطب ناچار از استفاده از این علم می باشند. زمانی این امر برای شاعر دست یافتنی و محقق می شود که تخیل را وارد دنیای اشعارش سازد. این تخیل به زبان علمی همان صور خیال است که کارآمد ترین ابزار برای خلق و آفرینش و سنجش یک اثر ادبی است و قدرت تأثیر گذاری و تأثیر پذیری را دو چندان می کند. ارزش ادبی آثار هنرمندان با توجه به ابزار استفاده شده مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد، بنابراین هرچه توانایی و خلاقیت هنرمندی در بهره گیری از این آرایۀ ادبی بیشتر باشد آثار وی از جذابیت و گیرایی و قابلیت هنری بالاتری برخوردار خواهد بود. در این پژوهش سعی شده است ابتدا این ترازوی سنجش یافت شود و آمار استفاده از آن بررسی و با توجه به این یافته ها و آمارها میزان توانایی شاعر سنجیده شود. جامی از جمله شاعرانی است که برای بیان افکار و عقاید خود از صور خیال به نحو مطلوبی بهره برده است. در این روش منظومۀ این شاعر منتخب بررسی شده، و چگونگی سیر عناصر خیال در اشعار وی مورد تحلیل آماری و ارزیابی قرار گرفته شده است. از آنجایی که تشبیه رکن اصلی و اساس خیال و تخیلات ذهنی است، و نیز بر طبق روال سنتی بررسی صورخیال، در ابتدا به مبحث تشبیه و ارائۀ بسامد آن پرداخته شده است. بیشتر تشبیهات شاعر به صورت حسی و ملموس بیان شده است. تشبیه مفرد به مفرد روان ترین و ساده ترین نوع تشبیه است، و لی گاهی به حکم صاحبان این علم از عنصر ابتکار و خلاقیت به حساب می آید. با این حساب فراوانی بالای این نوع تشبیه در اثر شاعر را می توان نشان از ذهن ساده گرا و خلاق این شاعر دانست. بعد از این تشبیه به ترتیب، تشبیهات مقید به مفرد، مفرد به مقید و مقید به مقید دارای بالاترین فراوانی می باشد. برآن اساس که مقید کردن تشبیهات یکی از راههای نوکردن تشبیه و دوری آن از ابتذال است، بسامد بالای این تشبیهات، نشان از نوآوری خیال و اهمیت رکن مشبه در نزد شاعر دارد. قیدهایی که به صورت غیر اضافه به کار برده شده ، یا خود وجه شبه هستند، یا در دریافت وجه شبه و تصویر سازی نقش مؤثری دارند. از میان تشبیهات مرکب شاعر بالاترین تشبیه متعلق به تشبیه مرکب به مرکب است. هرچند این تشبیه به نسبت تشبیه مفرد ومقید از فراوانی کمتری برخوردار است،اما شاعر با استفاده از خلاقیت و توانایی خود در تصویر سازی، نوآوریهای زیبایی از خود نشان داده است. تشبیه مفصل و بلیغ به گونه ای در تضاد با یکدیگر قرار دارند، اما بسامد این دو نوع تشبیه بالاتر از تشبیه مؤکد و مرسل است.فراوانی بالای تشبیه بلیغ نشان از ذهن استعاره گرای شاعر دارد و فراوانی بالای تشبیه مفصل نمایانگر ساده گرایی وی می باشد.تصاویر استعاری این شاعر نسبت به تشبیه کمتر است، اما تصاویر موجود را به شیوه ای حساب شده در جهت بیان افکار و عقایدخود به کار گرفته است. از آنجا که این منظومه داستانی عاشقانه است، تصاویر استعاری پوششی است در جهت حفظ عفت کلام شاعر، برای بیان آنچه نمی تواند بی پرده بیان دارد. جولانگاه واقعی خیال و اندیشۀ شاعر استعارۀ مطلقه است. فراوانی بالای این استعاره باعث تعادل در لفظ و معنی می شود. گاهی شاعر این استعاره را چنان پرداخته و سنجیده بیان می دارد که گویی استعارۀ مرشحه است. به صورتی که هر خواننده ای که ذهنی باز و فعال نداشته باشد قدرت تشخیص استعارات وی را ندارد.حداقل فراوانی در بین صور خیال مربوط به مجاز می باشد. مجاز به علاقۀ جزء حداکثر فراوانی را به خود اختصاص داده است. سپس علاقۀ محلیت، سببیت و جنس دارای بالاترین بسامد هستند. در این مبحث هیچ نوع ابتکار قابل ملاحظه ای به چشم نمی خورد. مجازهای یافت شده به صورتی بسیار سنتی و مبتذل می باشد. در بخش کنایات کنایه از موصوف حداقل بسامد وکنایه از فعل بالاترین فراوانی را دارد. در میان کنایات فعلی گاهی کنایاتی یافت می شود که ذهن برای دریافت آن نیاز به تأمل دارد. اما ویژگی کلی که برای این بخش می توان در نظر گرفت سادگی و همه فهم بودن آن است.

این رساله با عنوان«بررسی انواع تشبیه واستعاره در دیوان عرفی شیرازی» درچهار فصل ویک مقدّمه فراهم شده است . در فصل اوّل به زندگی نامه، آثار، درون مایه های شعری و سبک و قالب های شعری عرفی پرداخته شده ، در فصل دوم درباره ی علم بلاغت و چگونگی تکامل این علوم درنزد مسلمانان و درباره ی علم بیان و صور خیال و تأثیر آن در کلام مطالبی آورده شده است. در فصل سوم، مبحث تشبیه1- برمبنای طرفین تشبیه از نظر(حسی و عقلی بودن)و(مفرد و مقید و مرکب بودن)،2- از نظر ساختار،3- به لحاظ ذکر و حذف ارکان، 4- برمبنای وجه شبه، بررسی شده است . برای هر یک، تقسیم بندی خاص وسپس نمونه ها و شواهدی ازشعر عرفی شیرازی آورده شده و در پایان هر عنوان بعد از آوردن شواهد مثال، یک نتیجه گیری آماری ارائه شده است. در فصل چهارم تعریف و تقسیم بندی های خاص استعاره درچهار بخش: مصرّحه، مکنیّه، تبعیّه و مرکب آمده است وجزئیّات عنوانهای هرمورد ذکر شده. و سپس نمونه هایی ازشعر عرفی آمده است .

بخش عظیمی از توفیق شاعران برجسته مدیون هنر آفرینش آنها در ایجاد تصاویر شاعرانه است . در این پایان نامه نگارنده اشعار بیش از 200 شاعر بی دیوان قرن سوم تا پنجم هجری را مورد بررسی قرار داده است و به شیوه های تصویر سازی آنها پرداخته و ویژگی های تصاویر شاعران? آنها را نشان می دهد . آنگاه مباحث عمده علم بیان؛یعنی تشبیه ، استعاره، مجاز و کنایه را دنبال می نماید .منظور از شاعران بی دیوان ، شاعرانی هستندکه دیوانهای آنها بر اثر تحوّلات تاریخی ، سیاسی و اجتماعی از بین رفته و امروزه ابیات پراکنده‌ای از آنها باقی مانده است . صور بیانی مذکور در این تحقیقبر اساس تعاریف شناخته شده و مورد قبول مولفّان آثار علوم بلاغی با ارائه شواهد لازم ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توضیح و تفسیر آنها سعی شده است کلام شاعران بی دیوان از دیدگاه زیبا شناسی بیانی مورد دقّت قرار گیرد . از این تحقیق نتایج متعددی بدست می آید که می توان در یک کلام گفت : روند انتقال مباحث بیانی در شعر شاعران بی دیوان از صور خیال محسوس بویژه تشبیه آغاز می شود و به‌دیگر تصویرها می انجامد .

علم بیان یکی از ابزارهای بلاغت در کلام است. در این علم با اصول زیبایی‌شناختی زبان و نیز با شیوه‌های مختلف در ادای معنای واحد آشنا می‌شویم. در این پژوهش تلاش می‌شود به بررسی ارکان زیبا‌یی‌شناختی در دیوان اشعار وحشی بافقی پرداخته شود. که ابتدا در فصل دوم به تعریف و توضیح این ابزارها یعنی تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه می‌پردازم و سپس در فصل چهارم موارد مربوط به هر کدام را از دیوان وحشی بافقی استخراج کرده و به توضیح آنان خواهم پرداخت. در پایان نتایج یافته‌هایم را در نموداری نشان خواهم داد اما آنچه حائز اهمیت است این است که میزان استفاده‌ی شاعر از تشبیه به مراتب بیش از استفاده او از دیگر ابزارهای بیانی بوده است. پس از آن استعاره از حیث کاربرد آن در درجه‌ی دوم قرار دارد، سپس کنایه و در پایان مجاز کمترین بسامد را دارد و این خود نشان از سادگی کلام شاعر و همه فهم بودن آن دارد و همین ویژگی کلام او را در دسترس همگان قرار داده و تأثیر و جاودانگی شعرش را دوچندان کرده است.