جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

(از مجموعۀ 7 جلدی)کتاب حاضر ششمین جلد از "مجمع الشتات فی الاصول و الاعتقادت "است که به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت حضرت آیت‌ا...اشرفی اصفهانی 1279 1361 (چهارمین شهید محراب) به چاپ رسیده است .این کتاب در اصل مجموعه تقریرات، دست نوشته‌ها و سلسله درس‌های نامبرده است که در قالب هفت جلد به طبع رسیده است .بخش عمده کتاب به زبان عربی است و بخش کوتاهی از آن به زبان فارسی است .موضوع اصلی کتاب نیز اصول اعتقادی اسلام است که با استناد به آیات قرآن کریم و روایات در سه باب اصلی سامان یافته است . باب نخست با عنوان "التوحید "به مطالبی درباره صفات خداوند، اثبات توحید، جبر و اختیار، اراده خداوند، خلقت انسان، اقسام کفر اختصاص دارد .باب دوم، ذیل عنوان "نبوت "حاوی این موضوعات است :ادیان عرب قبل از اسلام، انبیا و ائمه معصوم، اختلاف قصه‌های قرآن با قصه‌های تورات، قصه موسی و سامری، نبوت خاصه، معراج پیامبر اکرم (ص) و معجزات پیامبر اسلام (ص) .در باب سوم مطالبی درباره امامت (نظیر :لزوم امامت، قرآن و امامت، واقعه غدیر، حدیث غدیر، معجزات علی (ع)، فضایل علی (ع)، قرآن و علی (ع)) آمده است .در انتهای کتاب فهرست موضوعات، آیات، اعلام، اماکن، مصادر و کتب درج شده است .

عقائد الإماميه الإثنى عشرية به زبان عربى كه تقريبا 40 سال قبل توسط سيد ابراهيم موسوى زنجانى تأليف شده است. موضوع: بررسى عقائد شيعه به روش استدلالى از كتاب و سنة و استعانت از بعضى علوم ديگر مثل فلسفه، تاريخ فيزيك رياضى ستاره‌شناسى و... بيان عقايد مختص شيعه دوازده امامى كه شامل تحقيقات كامل مهم و دقيقى است دربردارندۀ معارف، آفرينش، معاد، اصول دين و ساير معارف شيعه كه با ادله قطعيه از آيات قرآن و اخبار معصومين عليهم‌السلام و شواهد علمى به اثبات رسيده‌اند. ساختار كتاب به‌طور اختصار اين‌گونه مرتب شده است: 1.

کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می‌باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده‌اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می‌باشد. اين كتاب شامل سه فصل كلي مرتبط و در عين حال مستقل ، تحت عناوين: «ملاحظه جبر و آزادی از جنبه طبیعی» ، « ملاحظه جبر و اختیار از جنبه ماورای طبيعي» و« ملحقات جبر و اختیار» مي باشد. از ديگر مطالب مطروحه در اثر حاضر: ويژگي هاي اراده ، ميل و اراده ، فرق اراده و تصميم ،...

المنار (تفسیر القرآن العظیم) تفسیری است جامع ولی ناتمام در ۱۲ جلد که به آیه ۵۳ سوره یوسف پایان می‌یابد. از اول قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء به انشای شیخ محمد عبده (متوفای ۱۳۲۳) و املای سیدرشیدرضا (متوفای ۱۳۵۴) است و بعد از آن، رشید رضا به پیروی از سبک شیخ محمد عبده، آن را تا سوره یوسف ادامه داده است. تفسیر المنار یکی از تفسیرهای اجتماعی و تربیتی است که تفسیرهای زیادی از آن متاثرند. توجه کردن به مشکلات کنونی مسلمانان، بررسی علل عقب ماندگی جامعه اسلامی، امکان ساخت جامعه‌ای قوی، برانگیختن امت به یک انقلاب قرآنی علیه اوضاع عقب مانده خویش، برخورد درست علمی با زندگی، عنایت کامل به (ضرورت) تامین اسباب و علل تمدن اسلامی، برخورد با دشمنان، پاسخگویی به تهاجمات فکری استعمارگران که بر اعتقادات و تاریخ و تمدن و بزرگان اسلامی شبیخون زده‌اند (با ادله‌ای علمی و حقایق تاریخی) و بطلان تفکر آنان از ریشه، از ویژگی‌های این تفسیر است. این تفسیر در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی و تربیتی است که مؤلّف آن به مفسّری مجدّد با روش تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشگامان و متفکران حرکت اسلامی معاصر است.

الدر المنثور: جلال الدین ابوالفضل، عبدالرحمان بن ابی بکر بن محمد سیوطی (متوفای 911)؛ اصل او از خانواده ای بود که در شهر اسیوط (شهری در صعید علیای مصر) می زیستند. گفته اند: در اصل فارس بوده و در بغداد سکونت داشته اند و سپس به مصر مهاجرت کرده اند. جلال الدین سیوطی از کودکی نبوغ خود را در حفظ و تحصیل علم نشان داد. وی در سن هشت سالگی آموختن قرآن را به پایان رسانید. استادان و شاگردان او بیشمارند. او بیش از پانصد تألیف دارد که از لحاظ تنوع و گستردگی کم نظیر است. خود چنین می گوید: دویست هزار حدیث از بردارم و اگر بیشتر می یافتم بر آن می افزودم. وی آگاه ترین مرد زمان خویش به حدیث شناسی و شناخت ابعاد آن - متناً و سنداً - به شمار می رفت. تألیفات او از هر نظر ارزشمند، مفید و مورد توجه همگان بوده است. او کوششهای متقدمین را در رشته های مختلف حدیث و تفسیر و علوم قرآنی به سبک جالبی گرد آورده و متون بسیاری را که در دسترس نبوده، یکجا در اختیار دانشدوستان قرار داده است و می توان گفت کتب وی - بویژه در تفسیر و علوم قرآنی - دایرةالمعارفی قرآنی به شمار می رود و مراجعه کننده را تا حدود زیادی بی نیاز می سازد. سیوطی، همانند علامه مجلسی و فیض کاشانی و سید عبدالله شبر، کاری گسترده و فراگیر انجام داده است. وی نخست بر اساس نقل روایات از سلف و با اسانید متصل، تفسیری به نام ترجمان القرآن نوشت؛ سپس به اختصار و نیز حذف اسانید آن پرداخت و تنها به ذکر صاحب کتاب مرجع اکتفا نمود. تفسیر الدر المنثور نتیجه همین کار است و نامی است کاملا متناسب؛ زیرا روایات منقول در ذیل هر آیه، بدون نظم و دسته بندی و اظهار نظر یا جرح و تعدیل است و مانند گوهرهایی از هم پاشیده، در این تفسیر پخش گردیده است؛ و همان وصفی که سعدالدین تفتازانی درباره کتابهای شیخ عبدالقاهر جرجانی کرده است: کأنها عقد قد انفصم فتناثرت لئالیه(548) درباره این تفسیر نیز صادق است. این تفسیر، انباشته از آثار قدماست و برای مراجعه کنندگان، منبع سرشاری به شمار می آید. دو نکته قابل توجه؛ درباره این تفسیر باید به دو نکته - یکی مثبت و دیگری منفی - توجه داشت: نکته مثبت آنکه، مؤلف محترم بدون هیچ گرایشی انحرافی، به جمع آوری این آثار همت گماشته و با خلوص نیت، تا آنجا که توانسته است از منابع معتبر به نقل احادیث و نیز آراء و اقوال پیشینیان پرداخته است، بدون آنکه گرایش خاصی او را به این کار واداشته باشد یا خواسته باشد اعمال غرض کند؛ بنابراین، مراجعه کنندگان با خاطری آسوده به این منبع سرشار از گوهرهای تابناک، مراجعه می کنند و هر یک، گوهر مطلوب خود را به دست می آورد. اما نکته منفی: مؤلف در این گردآوری کاری غیر محققانه کرده است و آن، جمع متون قریب المعنی و انتخاب یک لفظ برای آنها - در روایتهای متعدد الاسناد - است؛ یعنی روایتهایی را که از حیث معنا به هم نزدیکند ولی اندکی اختلاف لفظ دارند، با ذکر سندهای متعدد یکجا و با انتخاب یک لفظ یا عبارتی بر گرفته از محصل مجموع روایات، برای آنها نقل می کند. مراجعه کننده گمان می برد که همه آن متن، مورد اتفاق همه روایت کنندگان ذکر شده است؛ در صورتی که بیشتر اوقات چنین نیست و روایات، در لفظ و عبارت - گرچه اندک - با هم اختلاف دارند و چه بسا برای محقق، همین اختلافهای اندک، در نحوه استنباط و رسیدن به هدف مطلوب مؤثر باشد ولی با روش اتخاذ شده مایه گمراهی گردد. لذا توصیه می کنیم، مراجعه کنندگان که با هدف تحقیق، به سراغ چنین روایاتی می روند - که متأسفانه در این تفسیر شیوه غالب به خود گرفته است - تنها به متن موجود بسنده نکنند و به منابع اصل آن که معمولا ذکر شده است نیز مراجعه کنند. برای نمونه به این مورد توجه کنید: سیوطی، در ذیل آیه یا أیها الذین آمنوا لا تقربوا الصلاة و أنتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون(549) روایتی را از منابع متعدد بدین گونه آورده است: أخرج عند بن حمید و أبو داوود و الترمذی - وحسنه - والنسائی و ابن جریر و ابن المنذر و ابن ابی حاتم و النحاس و الحکام - وصححه - عن علی بن أبی طالب (علیه السلام) قال: صنع لنا عبدالرحمان بن عوف طعاما فدعانا وسقانا من الخمر. فأخذت الخمر منا و حضرت الصلاة فقدمونی فقرأت: قل یا أیها الکافرون لا أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. فأنزل الله هذه الایة.(550) سیوطی این متن را از کسان بسیاری نقل کرده است؛ از جمله از حاکم نیشابوری؛ و گفته است که حاکم آن را صحیح السند هم شمرده است، درست مخالف متن مذکور است. حاکم از طریق عطاء بن سائب از ابو عبدالرحمان سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: مردی از انصار مردم را دعوت کرد. هنگام نماز، یک نفر که مست بود به نماز ایستاد و این سوره (سوره کافرون) را نتوانست بخوبی بخواند؛ آنگاه آیه یاد شده نازل گردید. حاکم اضافه می کند: در این حدیث فوائد بسیاری است؛ از جمله، نادرستی قول خوارج که مستی و قرائت ناروا را به علی (علیه السلام) که خداوند او را از این تهمت مبرا ساخته است نسبت می دهند. و این حدیث صحیح السند و قابل اعتماد است.(551) شخص دیگری نیز که متن مذکور از او نقل شده است، ابن ابی حاتم است که وی نیز مانند حاکم بر خلاف نقل سیوطی روایت کرده است: او از طریق عطاء از سلمی روایت می کند که علی (علیه السلام) فرمود: در مهمانی ای که عبدالرحمان بن عوف ترتیب داده بود، فلانی را به نماز ایستانیدند و او از سر مستی، در نماز چنین خواند: قل یا أیها الکافرون أعبد ما تعبدون و نحن نعبد ما تعبدون. آنگاه آیه نازل شد.(552) ملاحظه می شود که متن مذکور با روایتی که حاکم آن را صحیح دانسته کاملا در تضاد است و با روایت ابن ابی حاتم نیز مخالفت دارد(553) و حتی با روایت طبری نیز اندک اختلافی دارد.(554) تنها با روایت ترمذی موافق است.(555) این کار، چه از روی عمد انجام گرفته باشد و چه از روی سهو، خلاف امانت در نقل است. این گونه غفلت ها در تفسیر الدر المنثور فراوان است که نباید از دید محققان پوشیده بماند.

الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل في وجوه التأويل به كشاف زمخشرى شهرت دارد. زمخشرى اين تفسير را به درخواست سيد‌‎ابوالحسن بن حمزة بن دهاس، در شهر مكه، به زبان عربى به نگارش درآورده است. ذهبى در تفسير و مفسرون (ج1، ص440) مى‌گويد: ارزش اين تفسير با چشم‌پوشى از گرايش اعتزالى آن، چنان است كه تا به حال كسى مانند آن را تأليف نكرده است؛ به‌خاطر وجوه اعجازى كه از قرآن بيان كرده و زيبايى نظم و بلاغت قرآنى كه در آن اظهار كرده است. تا به حال كسى مانند زمخشرى نتوانسته براى ما زيبايى قرآن و سحر بلاغت آن را بازگو كند؛ زيرا وى در بسيارى از علوم مهارت داشته، به‌ويژه در واژه‌شناسى عربى تبحر فوق‌العاده داشته است. اشعار عرب را به‌خوبى مى‌شناخته، به‌علاوه اينكه در احاطه به علوم بلاغى و معانى و بيان و ادبيات عربى ممتاز بوده است. اين نبوغ علمى و ادبى به بهترين وجه در تفسير كشاف متبلور شده است؛ به‌طورى‌كه از هنگام تأليف تاكنون مورد توجه دانشمندان بوده و دل‌هاى مفسران را ربوده است. در حقيقت زمخشرى تمام ابزار و وسايلى را كه مفسر بدان نياز دارد، در اين تفسير گردآورى كرده و آن را در اختيار مردم نهاده است. تفسير كشاف در موضوع خود يگانه است و در چشم دانشمندان و تفسيرپژوهان همچون كوه استوارى است كه صعود به قله آن بسيار مشكل به نظر مى‌آيد. ويژگى‌هاى تفسير زمخشرى در پرده‌بردارى از بلاغت قرآن و بيان وجوه اعجاز آن و تبيين لطايف و دقايق معناى آن گوى سبقت را از همگان ربوده و پس از وى كسى به مقام وى نرسيده است. تمام كسانى كه وى را به‌خاطر اعتقاد اعتزالى سرزنش كرده‌اند، در مهارت در واژه‌شناسى عربى و فصاحت و بلاغت ستوده‌اند و گفته‌اند وى پيشواى واژه‌شناسى و بلاغت قرآنى است. هر مفسرى در تفسيرش چيزى را به‌طور غالب بيان مى‌كند كه در آن مهارت دارد، ولى تفسير كشّاف يك ويژگى خاصى دارد كه مجموعه‌اى است كه بعضى از آن بعض ديگر را تكميل مى‌كند. كشاف در موضوع خود از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است و بر ساير تفاسير پيشى گرفته و باعث شده كه يكى از تراث علمى بسيار عالى در تفسير بشمار آيد. تفسير زمخشرى آينه تمام‌نماى تفكر اعتزالى است؛ هم براى دوستداران مذهب اعتزلى و هم براى منتقدان آن؛ يعنى مذهب معتزله را بسيار واضح و شفاف منعكس مى‌كند تا كسى كه مى‌خواهد بين نزاع قديمى اشاعره و معتزله داورى كند مستندات روشنى داشته باشد.

يتدرّج البحث في هذا الكتاب بالتوحيد الخالقي في إطار الخطوات التالية: 1. التمييز اللغوي والاصطلاحي وتحديد المقصود من الخلق في الاثنين. 2. تحديد موقعه وأنّه صفة ذات أم صفة فعل؟ 3. إشكالية الموضوع. 4. الاتّجاهات الفكرية على مستوى الفواعل الطبيعية، حيث تتضمّن هذه الفقرة استعراض ومناقشة أبرز مدرستين أفرزها فكر المسلمين على صعيد الموقف من الفواعل والمؤثّرات الطبيعية، مع الإشارة إلى تأثير كلّ واحد من هاتين المدرستين الفكريّتين على مقولة التقدّم والتخلّف (بمعناها المدنيّ) من زاوية علاقة الإنسان والمجتمعات بقوى الطبيعة وذخائرها. 5. الاتّجاهات الفكرية على مستوى الفواعل الإختيارية، حيث تتضمّن هذه الفقرة استعراض ومناقشة أبرز ثلاث مدارس أفرزها فكر المسلمين على صعيد الموقف من الفعل الإنساني، مع الإشارة إلى تأثير كلّ واحد من هذه المدارس الفكرية على قضايا التقدّم والتخلّف بمعناها الحضاري الذي يشمل الجوانب السياسية والاجتماعية والثقافية. 6. مع أنّ بحث القضاء والقدر يتفرّع على (الموقف من الفعل الإنساني)، حيث يتناول قضية المصير الإنساني بين حرية الاختيار والإيمان بقانون القضاء والقدر الإلهي العامّ، إلّا أنّه يستحقّ دراسة مستقلّة تأتي في إطار بحث خاصّ. يشتمل هذا الكتاب على تمهيد و فصول ثلاثة كالتالي: 1. الاتّجاهات الفكرية على مستوى الفواعل الطبيعية 2. الاتّجاهات الفكرية على مستوى الفواعل الاختيارية 3. تفسير نظرية الأمر بين الأمرين

التفسير الكبير، تفسيرى كلامى، نوشتۀ فخرالدين رازى، متكلم و مفسر اشعرى قرن ششم و هفتم هجرى است. تفسير كبير مهم‌ترين و جامع‌ترين اثر فخر رازى و يكى از چند تفسير مهم و برجستۀ قرآن كريم به زبان عربى است. اين كتاب به سبب حجم بسيارش به تفسير كبير مشهور شده، ولى نام اصلى آن مفاتيح الغيب است. فخر رازى، بر خلاف زمخشرى، كه هدف از تفسيرش دفاع از آموزه‌هاى معتزلى است، به صراحت به انگيزه و هدف خود در نگارش اين تفسير اشاره‌اى نكرده، ولى عملا در جاى جاى آن، به دفاع از مذهب كلامى ابوالحسن اشعرى (متوفى 334) و رد آراى مخالفان وى، به ويژه معتزله، پرداخته است.

کتاب حاضر دارای 16 فصل و 4 پیوست است. هر بخش به مضوعاتی متفاوت می پردازد. برای مثال در فصل اول بحث های مقدماتی در معنای علم و عقل و تعارض عقل و نصوص دینی؛ در فصل دوم فطری بودن معرفت خدای تعالی در آیات قرآن کریم؛ در فصل چهارم به مباحثی در ارتباط با تذکر و یادآوری معرفت فطری در آیات قرآن و روایات و موضوعاتی دیگر در فصولی دیگر. در آخر کتاب چهار پیوست درباره عقل و علم در علوم بشری و الهی و وضع الفلظ به حقایق خارجی و اسماء و صفات الهی و نیز معیار اندیشه ها برای تکمیل و تبیین مباحث مولف بزرگوار افزوده شده است.

در مجموعه پيش‌رو كه به همت پژوهشگرانى دانشور سامان يافته است كوشش شده آراء مهم‌ترين جريانهاى فكرى جهان اسلام در باب آموزه پايه‌اى عقل عرضه شود. دو نكته در تدوين جستارهاى اين نوشتار مد نظر بوده است. نخست، پرداختن به حوزه‌هاى متنوع و جريانهاى مهم فكرى و گزينش عالمانى كه نماينده شاخص يك جريان معرفتى به شمار مى‌روند. و دوم، بهره‌گيرى از نويسندگانى كه در موضوع مورد نظر از دانش و توانايى لازم برخوردارند. گفتنى است براى آگاهى از ديدگاه قرآن و حديث درباره عقل، دو مقاله نخست به اين عرصه اختصاص يافته است. در مقاله سوم با عنوان عقل‌گرايى و نص‌گرايى در كلام اسلامى، گزارشى تاريخى از سير و سرگذشت گرايشهاى عقلى و نقلى در حوزه كلام ارائه شده است.