جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق با موضوع «خوف و رجا و پیامدهای تربیتی آن در متون دینی» در سه فصل تنظیم شده است: در این پایان نامه نخست به مباحث مقدماتی دربارة کلیات تحقیق پرداخته شده است. فصل اول به مفهوم شناسی اختصاص دارد. در فصل دوم، موانع، شرایط، مراتب و جایگاه خوف و رجا در نظام تربیتی اسلام بررسی شده است. در فصل سوم، پیامدهای تربیتی خوف و رجا در دنیا و آخرت مورد بررسی قرار گرفته است؛ از جمله: آماده سازی، هدایت یابی، مغفرت و گناه زدایی، آخرت نیکو، مبارزه با دنیاگرایی، عزت مندی، جلب رضایت خداوند، اصل تقوا و اصل توکل. همچنین از پیامدهای خوف الهی (خوف از عذاب الهی در جهنم، خوف از بی بهره ماندن از نعمت های بهشتی و خوف از محروم شدن از دیدار و قرب الهی) و پیامدهای ترک رجا (ترک توبه و استغفار، فرو رفتن در گناه، کفر و تباهی آخرت) بحث شده است.

در این رساله، مبحث خوف و رجاء و اثرات تربیتی آن توضیح داده شده، و با نگاهی نو، واقعیات و شبهات موجود در جامعه مورد بررسی قرار گرفته است. آثار تربیتی مثبت و منفی انواع ترسها و امیدهای ممدوح و مذموم تبیین شده است. این پایان نامه شامل: یک بخش مقدماتی، سه فصل و یک خاتمه به شرح ذیل می باشد: بخش مقدماتی، شامل:تبیین موضوع و اهمیت بحث، مبانی بحث، پیشینه تحقیق و محدودیتهای تحقیق. فصل اول، شامل:کلید واژه ها و کلمات مترادف و مقابل آنها. فصل دوم، شامل: خوف، اقسام و آثار تربیتی مثبت و منفی مترتب بر آنها. در پایان این فصل، با طرح یک شبهه در مورد تقیه، به آن پاسخ داده شده است. فصل سوم، شامل: رجاء، اقسام و آثار تربیتی مثبت و منفی آنها. و در آخر پایان نامه، نتیجه بحثهای مطرح شده آمده است.

این رساله تحت عنوان « بررسی خوف و رجاء از دیدگاه قرآن و سنت» به بحثی تفسیری و روایی پیرامون این دو فضیلت اخلاقی می پردازد زیرا یکی از موضوعاتی که در آیات بسیاری از قرآن مجید و در تعداد کثیری از روایات معصومین- علیهم السلام- موضوع سخن واقع شده است بحث خوف(ترس از خداوند) و رجاء ( امیداوری به رحمت خداوند) است. ضرورت این تحقیق هنگامی آشکار می شود که بدانیم عدم درک صحیح این دو مفهوم یکی از علل اصلی انجام کارهای غیر اخلاقی است، در این رساله رسیدن به اهداف خاصی مورد نظر است از جمله: تبیین دقیق مفهوم خوف و رجاء با تحقیقی علمی در واژه های هم معنای آن، پاسخگویی به نیازهای امروز چرا که عدّه ای بیش از حد مأیوس و عدّه ای با باوری نادرست به فضل الهی طمع ورزیده اند، بهره مندی شخصی برای تنبه و بیداری، ارائه ی راه کارهای مناسب برای ایجاد تعادل میان خوف و رجاء. خوف الهی در معنای صحیح آن عبارت است از ترس از عظمت خداوند و یا ترس از گناهانی که عذاب به همراه می آورند و در قرآن واژگانی همچون خشیت، رهبت، اشفاق، و جل و فزع با اندک تفاوت هایی در معنای خوف مورد استفاده قرار گرفته اند. رجاء الهی نیز درمفهوم درست این است که بنده تنها به خداوند امید داشته باشد و این امید او را به سوی عمل و عبادت فرا بخواند : و واژگان هم معنای آن در قرآن عبارتند از: طمع، أمل، تمنّی. از دسته ای از آیات و روایات رحجان خوف اثبات می شود که می توان آنها را حمل به شرایط خاص زمانی و شخصیتی افراد نمود؛ و آنچه از جمع این دو دسته آیات وروایات به دست می اید ایجاد تعادل بین خوف و رجاست. مطالب این پژوهش با استفاده از کتاب های تفسیری و روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای و از طریق فیش برداری می باشد.

در این پایان نامه واژه های خوف و رجاء در آیات قرآن و احادیث معصومین (ع) در چهار فصل با عناوین ذیل بررسی شده اند: بررسی واژه ها، خوف، رجاء، تلازم خوف و رجاء.

عنوان تحقیق حاضر خوف و رجاء از دیدگاه قرآن و سنت می باشد. از آنجا که اکنون مردم به دلیل نداشتن تصور صحیح از میزان خوف و رجاء یا آنقدر به خدا امید دارند که بعد از هر خطا و لغزش به رحمت پرورگار می اندیشند و امید را در خودشان زنده نگه می دارند و رفته رفته به گناه عادت می کنند و از مسیر کمال باز می مانند و یا آنقدر از خداوند می ترسند که با هر خطا به عذاب خداوند فکر می کنند و آنقدر شرمسار می شوند که امید رستگاری را از دست می دهند. در صدد برآمدیم با بررسی میزان خوف و رجاء الگوی مشخصی پیدا کنیم تا بیهوده به خدا امید نداشته باشیم، امیدی که انسان را در مقابل خدا جسور کند یا بیش از اندازه از خدا ترس نداشته باشیم که باعث نا امیدی شود. با توجه به اینکه آیات موجود در قرآن فقط خوف و رجا از پروردگار را شامل نمی شود بلکه خوف از شیطان، شکست، عاقبت بد و در مورد امید هم، امید به آینده، و لقاء خدا را هم شامل می شود در این تحقیق خوف و رجاء در برابر خدا از دیدگاه قرآن و سنت بررسی شده است. از آن جا که در این پژوهش از آیات و روایات و کتب اخلاقی استفاده شده روش تحقیق مسأله محور و توسعه ای می باشد و جمع آوری مطالب به صورت کتابخانه ای است. در این تحقیق مفهوم خوف و رجاء، انواع، آثار و فضیلت آن دو بررسی و در پایان تعادل خوف و رجاء معرفی شده است که نتیجه می گیریم بهترین صفت تعادل در خوف و رجاست و از انواع خوف، خوف از خدا برترین خوف می باشد که عامل نیرومندی برای تهذیب و تکامل است که اگر عمیق باشد هرگونه دست اندازهای جاده کمال را از سر راه انسان برداشته و همچنین تأثیر بسزایی در کاهش افسردگی در جامعه دارد که اکنون گریبانگیر عده زیادی از انسانها شده است.

خوف و رجا در قرآن و روایات دارای جایگاه ویژه ای هستند. خوف هرگز به وجود نمی آید، مگر از نگرانی و انتظار رسیدن ناملایمات. رجا نیز عبارت است از سرور و نشاط قلب به خاطر انتظار آنچه محبوب او است، به شرط این که مورد انتظار، سبب عقلانی داشته باشد. در این رساله به آثار ارزشمند خوف و رجا در حیات مادی و معنوی انسان و اسوه های قرآنی این دو صفت برجسته پرداخته شده است. آفات و موانع عدم تعادل در خوف و رجا از مسائلی است که می تواند آثار مخربی به همراه داشته باشد. بعضی ها خائفان را ترسو و راجیان را خیال پرداز تلقی می کنند؛ اما وقتی این دو واژه خوب شناخته شود، شبهه ها نیز برطرف می شود

این پایان نامه شامل هفت فصل با این عنوان هاست: فصل اول، کلیات: معنای لغوی خوف، معنای لغوی رجا، خوف و دیگر معانی مترادف، کلمات مترادف رجا، وجوه خوف، وجوه رجا، درجات خوف؛ فصل دوم، خوف: ترس از خدا، ترس پیامبران، ترس فرشتگان از خدا، ترس متقین از خدا، ترس عالمان از خدا؛ فصل سوم، گریه و خوف: گریه از ترس خدا، پاداش گریه از ترس خدا؛ فصل چهارم، رجا: شرح رجا، رحمت خداوندی، مغفرت خداوندی، شفاعت، دعا و رجا؛ فصل پنجم، یأس؛ فصل ششم، خوف و رجا: شرح خوف و رجا، برابری خوف و رجا، توبه؛ در فصل هفتم، از مباحث پایان نامه جمع بندی و نتیجه گیری به عمل آمده است.

موضوع تحقیق نگارنده، در چهار بُعد خلاصه می شود: گردآوری خصوصیات و ویژگی های قلب سلیم از بررسی آیات مربوط به آن، بررسی دعاهای صحیفه از آن جهت که بازگو کننده حالات و خصوصیات قلب توسّط امام سجّادعلیه السلام است، عرضه حالات و خصوصیّات بیان شده برای قلب توسط امام علیه السلام (که از متن دعاهای آن حضرت برمی آید) آیات قلب سلیم در قرآن کریم، که این ابعاد، در غالب خصوصیات مختلف قلب سلیم، طی چهار فصل، تحقّق پذیرفته است. داوری کردن درباره عصمت امام سجّادعلیه السلام با اقامه دلیلی دیگر در این باب به عنوان ثمره مطلوب این تحقیق، به طور مستدل و در قالب قیاسی منطقی در فصل پنجم تبیین گردیده است. این پایان نامه، در یک مقدّمه و پنج فصل تنظیم شده است. در مقدّمه به معرّفی صحیفه سجادیه، اسناد دعاها، شرح ها و مستدرکات آن پرداخته شده است. نگارنده، در این قسمت، چهارده شرح، هفت مستدرک و سی طبقه را برای اسانید صحیفه نام می برد. بررسی مقصود از «قلب» و «سلامت قلب» و به طور کلّی، معرفت نفس در قرآن و صحیفه سجادیه، اوّلین موضوعی است که از آن بحث شده است. «قلب» در لغت، برگرداندن شی ء به عکس آن است و قلب به دلیل کثرت دگرگونی و زیر و رو شدن ها به این نام نامیده شده است و در اصطلاح باطن، قلب، لطیفه ربّانی و نورانی و عالم و آگاهی است که محلّ فرود آمدن انوار الهی است و انسان، به سبب آن، انسان می شود و مستعدّ امتثال احکام می گردد. صلاح و فساد بدن هم، بسته به آن است که از آن به روح نیز تعبیر می شود. لذا شناخت قلب، آن گونه که هست، بر اهل حقیقت، دشوار است. تولّای قلب سلیم در قرآن و صحیفه سجادیه، از دیگر موضوعاتی است که مورد بررسی قرار گرفته و برای تولّای قلب، اقسامی همچون: محبّت حضرت حق، مراتب حبّ حق، درجات محبّت محبوب، محبّت اولیای الهی، محبّت والدین و احسان نمودن در حقّ ایشان، برشمرده شده و به استناد قول امام سجّادعلیه السلام ، حقیقت تولّا، حبّ حضرت حقّ است. تبرّای قلب سلیم در قرآن و صحیفه سجادیه، مطلب دیگری است که در این پایان نامه بررسی شده و برای تبرّا، دو قسم (تبرّا از دشمنان خدا، و تبرّا از نفس امّاره و جلوه های آن)ذکر شده است. تبرّی مصدر تفعّل از مادّه برائت به معنای دوری، بیزاری، و مقابل تولّی است و در اصطلاح، به معنای بیزاری مؤمنان از همه دشمنان خداست. به بیان برخی، دیگر از خصوصیات قلب سلیم، همچون اطمینان به سبب ذکر خدا، خوف و رجا، تفکّر و تقوا و ایمان، از نکات به جا مانده است که به آن در فصلی پرداخته شده است. در آخرین فصل با استفاده از این نکته که صحیفه سجادیه، ترسیم کننده قلب سلیم امام سجادعلیه السلام است، عصمت ایشان از راه عقل و نقل، اثبات شده است.