جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کتاب حاضر، بررسی و تحلیل کاربرد قیاس در اصول و فروع دین است. کتاب در پنج فصل و با زبانی علمی ـ فلسفی تدوین شده و مستند به آیات و روایات و متون منطقی و فلسفی است. هدف از نگارش اثر، شرح و تبیین آرای «میرزای اصفهانی» و نقد افکار ایشان است. «معنای لغوی و اصطلاحی قیاس»، «ایرادات عقلی میرزای اصفهانی به قیاس»، «شواهد نقلی بر نفی قیاس در دین»، «پاسخ به نخستین ناقدان میرزای اصفهانی در بحث قیاس» و «پاسخ به ناقدان اخیر مرحوم میرزا در بحث قیاس»، محورهای اصلی پژوهش حاضر هستند.

اثیرالدین ابهری یکی از برجسته ترین منطق دانان دورۀ اسلامی است که کمتر شناخته شده است. جستار پیش رو، از یکسو، با تصحیح الرسالة الزاهرة، یکی از منطق نوشته های ارزشمند وی را از پستوی فراموشی به پیشخوان چاپ و انتشار درمی آورد و، از دیگر سو، با شرح و واشکافی و تحلیل آن از دریچه ی منطق جدید، بر گوشه ای از اندیشه های منطقی ابهری پرتو می افکند. مهمترین دستآوردهای این جستار در مقام بازشناسی اندیشه های منطقی ابهری بدین قرارند: 1. ابهری قاعدۀ تعدّی استلزام را منتجِ شرطی متّصل نمی داند. 2. ابهری قاعدۀ دلیل شرطی را می شناخته است؛ 9. ابهری قاعدۀ عکس نقیض شرطی را به چالش می کشد. 4. ابهری بر آن است که در گزاره های حملی، عکس نقیض موافق اعتبار منطقی ندارد. 5. ابهری، همچون منطق دانان ربط، استلزام ربطی را معتبر می داند، درحالیکه جدلیان رقیب وی، همانند رواقیان و پیروان منطق فرگـه راسلی، استلزام مادّی را. الرسالة الزاهرة بر پایۀ نسخه های خطّی دانشگاه تهران، مجلس، و کتابخانه ی آیت الله مرعشی، به شیوۀ گزینشی تصحیح شده است.

استفاده از تشبیه و تمثیل، از دیر زمان یکی از ساده‌ترین و موثرترین راه‌های تربیتی بوده است. لذا نویسندگان و گویندگان، برای آسان ساختن درک مطالب پیچیده و یا زیبایی کلام از تشبیه و تمثیل بهره برده و از این طریق، مقصود خویش را به مخاطب منتقل نموده، او را به اندیشه وا می‌دارند. بی گمان، قرآن برای گروه خاصی نازل نشده، بلکه کتابی جهانی است. بنابراین باید مراد خود را به نحوی عرضه دارد که همه انسان ها تا روز قیامت آن را درک کنند. یکی از بهترین روش هایی که می تواند معارف عقلی و مفاهیم معنوی را برای توده مردم تبیین کند، زبان «تمثیل» است. از جمله عوامل پرجاذبه که در یافته های سوالات تحقیق نیز آمده است می توان نقش بسیار مهم تمثیلات را در انتقال تعالیم و مفاهیم ذکر کرد، که براساس طبع تنوع طلبی و جاذبه خواهی همه گروه های سنی به ویژه کودکان و نوجوانان می توان به عنوان یک ابزار قوی و اثرگذار و ماندگار در روح و روان و تعلیم و تربیت آنها بهره جست. پژوهش حاضر، در پنج فصل انجام یافته است. در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته شده و پس از مقدمه، بیان مسأله، اهمیت پژوهش، اهداف تحقیق و سوالات تحقیق مطرح شده است. در فصل دوم، مبانی نظری و پیشینه تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است؛ که پیشینه شامل پایان نامه‌ها، مقالات و کتب هماهنگ و همخوان با موضوع پژوهش می‌باشند. فصل سوم به روش شناسی تحقیق اختصاص دارد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات بنیادی نظری می‌باشد. روش تحقیق در این پایان نامه، توصیفی - تحلیلی است و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. فصل چهارم به یافته‌های تحقیق اشاره می‌کند. در این فصل به چهار سوال مطرح شده در پژوهش، یعنی: 1- مفهوم تمثیل 2- ویژگی های تربیتی تمثیلات قرآنی که عبارتند از:-

کاوش پیرامون معاد به دلیل گستره تأثیرش در حوزه اندیشه و عمل در همه اعصار مورد توجه اندیشمندان و دینداران بوده است و بالطبع همواره در معرض پرسش‌های گوناگون و تردیدهای فراوان نیز قرار داشته است و ازاین‌رو کوشش برای اثبات عقلی آن و اقامه براهین خردپذیر بسیار ضروری می‌باشد. در این میان بازخوانی قرآن مجید با چنین رویکردی و توجه به استدلالات قرآنی می‌تواند سهم فراوانی در ساحت اندیشه و باور داشته باشد. استدلال‌های قرآن در مورد معاد همان براهینی هستند که حجیت و قطعیت در آنها فارغ از گوینده آنها، از نفس استدلال برخاسته است و برای کسانی هم که حجیت را در قول خدا نمی‌دانند قابل اثبات می‌باشند. بیش از نیمی از استدلالات قرآن به موضوع معاد اختصاص دارد و حدود یک سوم از مجموع آیات قرآن مجید به موضوع معاد به صورت مستقیم پرداخته‌اند که خود بیانگر جایگاه مهم مسأله معاد در قرآن می‌باشد. استفاده از قیاس و تمثیل روش متداول قرآن در اثبات موضوع معاد و ملحقات آن می‌باشد. این پژوهش در صدد بیان استدلالات قرآن در باب معاد است.

در قرآن کریم از پیمان های گوناگونی یاد شده که خدای سبحان از انسان ها گرفته است. یکی از این پیمان ها، میثاقی است که در آیۀ 172 سورۀ اعراف آمده است؛ براین اساس، خدای سبحان تمام فرزندان بنی آدم را از پشت آنان گرفته، تک تک ایشان را بر خودشان شاهد قرار داده، از آن ها بر ربوبیت خویش اقرار گرفته است و همۀ آنان اعتراف کرده اند. این آیه از پیچیده ترین آیات میثاق است که بیشتر مفسران نتوانسته اند آن را به درستی تبیین کنند. در این مقاله، ابتدا به مهم ترین دیدگاه های مفسران پیشین و اشکالات آن ها اشاره می کنیم. سپس دربارۀ دیدگاه علامه طباطبائی و قوت ها و ضعف های آن از نگاه علامه جوادی آملی سخن می گوییم. در پایان، دیدگاه علامه جوادی آملی را تبیین و به برخی از مهم ترین مباحث دربارۀ آن اشاره می کنیم.

در این رساله ابتدا تئوری های رایج در حوزه زبان دین مورد بررسی قرار می گیرند. گزاره های الهیاتی در تقسیم بندی کلی به معنا داری یا بی معنایی و معرفت بخشی یا غیر معرفت بخش بودن منقسم می شوند. آنچه در بین فلاسفه معاصر در حوزه زبان دین بیشتر مورد توجه قرار دارد، معرفت بخشی یا غیر معرفت بخش بودن گزاره های الهیاتی است نه معنا داری یا بی معنایی آنها.دومین مطلبی که مورد بررسی قرار گرفته، تئوری تمثیلی توماس آکویناس است. این نظریه با رد کردن مشترک معنوی یا مشترک لفظی بودن زبان دین راه میانه خوبی را فراهم کرده تا ما را از سقوط در ورطه تنزیه یا تشبیه صرف رهاسازد. اما دارای اشکالاتی است که بیان می گردد. مبحث سوم اختصاص به دیدگاه تنزیهی-تشبیهی ابن عربی دارد. وی معتقد است که ما هرگز قادر به درک ذات خدا نیستیم. اما از طریق صفات خدا می توانیم به شناخت خدا نایل شویم. ابن عربی تنزیه محض را عین تشبیه می داند و می گوید تنزیه گر یا تشبیه کننده محض، معرفت ناکاملی از خدا دارند. او با استفاده از آیه مبارکه «لیس کمثله شئ و هو السمیع البصیر»، بنیان تئوری تنزیه در عین تشبیه خود را پایه ریزی می کند. در پایان این دو نظریه با هم مقایسه و نقاط مشترک و اختلاف این دو بیان می گردد

بی شک ، زبان و مباحث فلسفه ، در بسیاری از موارد ، با پیچیدگی و سنگینی خاصی همراه می باشد که این امر سبب شده است علاقمندان به یادگیری فلسفه در میان قشر تحصیل کرده و دانشجویان علوم اسلامی ، بسیار فراوان نباشند و میل به تحصیلِ رشته فلسفه و علوم معقول افزایشی قابل توجه نداشته باشد که همین امر ، یکی از مشکلات فلسفه است و برای حلّ این معضل ، یکی از راهکارها ،استفاده از ظرفیت بسیار بالای تمثیل برای آسان سازی فلسفه می تواند باشد.صدر الدین محمد شیرازی مشهور به « ملاصدرا » و « صدرالمتألهین» به خوبیبارها در بحث های حِکمی و فلسفی خود ، چه به صورت مستقلّ و یا در ضمن مباحث ، از تمثیل برای تسهیلِ مقصود و مراد خود استفاده کرده است. این پژوهش ، در صدد است با استناد به نمونه هایی فراوان و به صورت دسته بندی شده از آثار گوناگون ملاصدرا ، ثابت سازد که تمثیل ، جایگاهی ویژه و برجسته در نزد ملاصدرا داشته است و ایشان برای آسان سازی و فهم بهتر از معقولات برای مخاطبان فلسفه از توان تمثیل غفلت نورزیده و به عنوان متدولوژی و روش از آن استفاده برده است و توجه بسیار زیاد به تمثیل توسط ایشان سببب شده است که در میان فلاسفه متأخر ، هیچ یک به اندازه ایشان از تمثیل بهره نبرده باشد. در این پژوهش ، تمثیلات ایشان با توجه به موضوعات آثار ملاصدرا به شش بخش تقسیم شده است ؛ 1- تمثیلات هستی شناسی (مانند؛ سایه ، آهن ربا ، دریا ، چراغ ، عکس و ...)2-تمثیلات خداشناسی( مانند؛ آینه ، نور خورشید ، انسان ، خال سیاه و ...) 3- تمثیلات نفس شناسی(مانند ؛ پرنده ی آسمانی ، مار وحشی ، دام ، بازرگان ، کشتی ، بذر و ....)4- تمثیلات معاد شناسی(مانند ؛ انبار دار ، جنین ، خواب ، ذغال ، چرم دباغی شده و ...)5- تمثیلات جهان شناسی(مانند ؛ انسان بزرگ ، کودک ، قلب ، پوسته و قالب و ...) 6- تمثیلات متفرقه و گوناگون( مانند ؛ شریعت به انسان ، قرآن به انسان ، جنّ به هوا و ...). هم چنین در این پژوهش ، تلاش فراوان شده است تا با تتبّع و پژوهشی وافی و کافی در آثار موجود ملاصدرا ، موارد فراوانی از نمونه های تمثیلی ملاصدرا به شکل دسته بندی شده و تحت عنوان مربوطه ی خود به همراه با متن عربی و ترجمه ی آن و در برخی موارد به همراه شرح و توضیح برخی از شارحان بزرگ در اختیار علاقمندان به بحث های فلسفی قرار گیرد.کلمات کلیدی: 1- تمثیل2. مباحث فلسفی 3.محسوس4.معقول 5.ملاصدرا

در زبان بشری الفاظی وجود دارد که در زبان دینی به نحو مشترک به خدا و مخلوقات نسبت داده می‌شود. نسبت این الفاظ به خدا و انسان به نحو مشترک لفظی و مشترک معنوی منجر به دیدگاه تشبیه و تعطیل می‌شود که از چالش‌های الهیاتی است. اندیشمندان اسلامی برای حل این چالش به معنا و مفاهیم تشکیکی این الفاظ متوسل شده‌اند. ملاصدرا، با مبانی فلسفی خود، برای حل این مسئله نظری را طرح کرده که می‌توان آن را الهیات تشکیکی نامید. توماس آکویناس متفکر مسیحی در توجیه نسبت این الفاظ نظریه‌ای را بیان نموده که به الهیات تمثیلی معروف است. این نظریه در جوامع علمی غربی و اسلامی مورد نقدهایی قرار گرفته است. با تحلیل معناشناختی واژه‌های کلیدی نظریۀ آکویناس و تبیین محتوای آن می‌توان نشان داد که دیدگاه او با تفاوت‌هایی همان نظریۀ الهیات تشکیکی است. او در این زمینه از ابن‌سینا متأثر است.

این پایان نامه در باره مسئله مهم شناخت و معرفت یقینی ودور از هر گونه تزلزل است که اولین با افلاطون حکیم بر خلاف فلاسفه ماقبل خود به آن پرداخته است و از نظر او شناخت حقیقی تنها به مثل (صورتهای کلی )که بر گرفته از امور طبیعی بوده و هیچ گونه تغییر و تحولی در آنها راه نداشت این نگرش افلاطون بی تاثیر برروی افکار فلاسفه اسلامینبوده است به طوری که صدر المتالهین که یکی از بزرگترین فلاسفه اسلامی است مثل افلاطون را پذیرفته وآنرا بر اساس مبانی فلسفه خود تفسیر و تبیین می کند این پایان نامه با روش توصیفی وتحلیلی وبا مراجعه به کتب اصلی افلاطون و ملاصدرا صورت گرفته است