جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آثار مهم در حوزه آیات متشابه و مشکل قرآن کریم، کتاب «متشابه القرآن و المختلف فیه» اثر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی است. وی در این کتاب به تحلیل و بررسی متشابهات قرآن به صورت موضوعی پرداخته است و دامنه بحث او را مباحث متنوعی از اصول اعتقادی، فقه، احکام شرعی و علوم قرآنی تشکیل داده است. وی تشابه در قرآن را از سه منظر: اختلاف در امور دینی، آیات متناقض و آیاتی که دو یا چند معنا از آن محتمل است و باید بر معنای درست تر حمل شود، می داند، در این مقاله با تکیه بر کتاب مذکور، دیدگاه های تفسیری ابن شهر آشوب در تبیین آیات متشابه و مشکل قرآن، مورد پردازش قرار گرفته است. بر اساس این پژوهش دانسته می شود که وی با بهره مندی از روش های مختلف همراه با جهت گیری عالمانه، به تصحیح شبهات و انحرافات موجود در این‌باره پرداخته و پرده از ابهام آنها برداشته است.

چکیده ندارد.

به رغم تلاش فراوان پيامبراكرم (صلى الله عليه وآله) در تبيين و تفسير مفاهيم و معارف قرآن كريم و استمرار آن توسط اهل بيت (عليهم السلام) ميراثى اندك از آن برجاى مانده، و بر آنچه مانده نيز غبارى از غربت نشسته است. بى گمان به صحنه آوردن روايات تفسيرى پيامبر (صلى الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام) و پژوهش و پردازش آن وظيفه اى مهم و در عين حال دشوار است. به همان دليل كه تدبر و تفكر در قرآن براى مخاطبان لازم و حياتى است، ياد گرفتن مبانى و قواعد فهم آن از آبشخور اصلى نيز لازم است. بنابراين، ضرورت بحث از «روش تفسير قرآن در مكتب اهل بيت(عليهم السلام)» تابعى از ضرورت فهم و تفسير قرآن كريم است. دشوارى آن نيز به دليل مهجور ماندن و راه نيافتن آن به حوزه پژوهش هاى قرآنى در سده هاى گذشته است. اگرچه عالمانى به جمع آورى آثار تفسيرى پيامبر (صلى الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام) پرداخته اند، اما اندكى از آنان به نقد و بررسى و پژوهش آن پرداخته و رويكرد بيش تر آنان نقل متن روايات در جوامع روايى يا در ذيل آيات بوده است. از جمله عالمان پژوهشگرى كه در دوران معاصر به پژوهش روايات تفسيرى پيامبر (صلى الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام) پرداخته و نكات سودمندى درباره آن ها بيان كرده اند، مرحوم علامه سيد محمدحسين طباطبائى است. وى در كنار مباحث تفسيرى، بحث هاى مستقلى در زمينه روايات تفسيرى بيان كرده و به نقد و بررسى آن ها پرداخته است و سبك تفسيرى خويش را وام دار روايات اهل بيت (عليهم السلام) مى داند. اما سوگمندانه ايشان نيز در تبيين روش تفسيرى اهل بيت (عليهم السلام) جز چند عبارت كوتاه سخنى نگفته است. در سال هاى اخير، براى معرفى روش تفسيرى اهل بيت (عليهم السلام) تلاش هايى صورت گرفته، كه در پى نوشت به برخى از آن ها اشاره مى كنيم.

چکیدهدستیابی به مفاد استعمالی آیات و کشف مراد الهی نیازمند رعایت کردن قواعد و ضوابط خاص تفسیر است و هر کدام از مفسران با توجه به عصر خود و روش و گرایش تفسیری شان همواره تلاش هایی در این زمینه داشته اند. یکی از این مفسران محمد جواد مغنیه است که در تفسیر الکاشف اگرچه به انواع قواعد تفسیری تصریح نکرده ولی در مجموع روش ایشان در رعایت قواعد تفسیر پسندیده است. بنابراین تحقیق حاضر که پژوهشی تحلیلی-توصیفی است، ضمن بررسی مفهوم واژگان «تفسیر» و «قاعده»، به معرفی مفسر گرانقدر محمد جواد مغنیه و ویژگی های تفسیرش پرداخته و همچنین قواعد تفسیری و میزان رعایت آن در تفسیر ایشان را مورد پژوهش قرار می دهد. و از مهم ترین نتایج پژوهش حاضر این است که تفسیر الکاشف تفسیری با روش اجتهادی است که با تأثیر پذیری از وقایع اجتماعی در صدد است که مخاطبان خود را قانع کند که دین با تمام اصول و فروع و تعالیمش، کرامت و سعادت انسان را طالب است. و از ویژگی های تفسیر الکاشف این است که از بیان اسرائیلیات پرهیز کرده و مباحث تخصصی آیات را به دیگر تألیفاتش ارجاع می دهد و در تفسیر قرآن از آیات و روایات استفاده زیادی کرده است. همچنین مغنیه در تفسیر الکاشف بر اساس قرائت موجود در مصحف کنونی به تفسیر می پردازد و توجهی به قرائت های دیگر ندارد. و با به کارگیری اصول مربوط به دستیابی به معنای واژگان و با توجه به منابع شناخت کلمات به تفسیر آیات می پردازد و معمولاً در تبیین معنای لغوی واژگان از شعر استفاده ای نکرده است و در اعراب آیات، به بیان نقش نحوی کلمات و جملات می پردازد و مباحث بلاغی آیات را به تفاسیر دیگر واگذار می کند و در اعتبار قواعد عربی، قرآن را اصل قرار می دهد. و ایشان به انواع قرائن به ویژه قرین? سیاق، آیات و روایات توجه کافی داشته است ولی به قرین? مقام و لحن سخن در برخی از آیات اجمالاً اشاره کرده است. و غالباً به روایات اسباب النزول اعتمادی ندارد و برای اعتبار بخشی به تفسیرش، از آیات دیگر و روایات متواتر بیشترین استفاده را در تفسیر آیات نموده و خبر واحد را در تفسیر، حجت نمی داند ولی گاهی از آن ها برای موید کلام استفاده نموده است، همچنین از آرای مفسران، اخبار تاریخی، روایات آحاد معتبر و آرای لغت دانان به عنوان موید تفسیری استفاده نموده است و غالباً در تبیین معنای لغوی آیات به هیچ کتاب لغتی استناد نمی کند. و در بحث دلالت ها؛ در برخی موارد از دلالت های غیر مطابقی آیات غفلت نموده است و در بسیاری از موارد به دلالت های موجود در آیات بدون تصریح کردن به نوع آن، توجه کافی داشته است و همچنین معتقد است که تفسیر باطنی قرآن کریم حرام است.کلید واژه ها: تفسیر، روش تفسیر، قاعده، قواعد تفسیری، الکاشف، مغنیه، مفسر

بسم الله الرحمن الرحیمچکیدهقرآن کلام الهی و آخرین کتاب هدایت بشر است. این کتاب شریف دارای زبان خاصی بوده و هرچند معنایی سطحی از آن برای درک و فهم عموم ممکن و میسر است، اما کلامی است ذوبطون و دارای لایه‌های معنایی ای که هر کدام ژرف‌تر و عمیق‌تر از دیگری است.به همین دلیل برای فهم آن احتیاج به تفسیر می-باشد.مسلمانان برای فهم قرآن به سراغ تفسیر کلام الهی به روش‌های گوناگونی رفتند وکسانی را در این طریق الگوی خویش قرار دادند؛ اهل بیت رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و صحابه و تابعان ایشان. ما با بررسی تطبیقی روش تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) با صحابه و تابعین به این نتیجه رسیدیم که در روش تفسیری صحابه و تابعیان کاستی‌ها و ناراستی‌هایی وجود دارد و ایشان دچار انحرافاتی گردیده‌اند. و در آنجا که به تفسیر قرآن پرداخته‌اند و در مسیر صحیح قدم برداشته‌اند، قطراتی را از چشم? وحیانی دریافت نموده‌اند و در مواردی نیز اقرار به این مساله نموده‌اند که آنچه دارند از اهل بیت و امیرالمومنین (علیهم السلام) دارند.ما در بخش اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته‌ایم سپس به مبانی و منابع تفسیری ایشان در نگاه تطبیقی پرداختیم و بعد از آن به روش‌های تفسیر صحیح و نکوهیده در نزد اهل بیت (علیهم السلام)، همچنین در بخش بعدی به سراغ صحابه و تابعیان رفته و روش‌های تفسیری به‌کار رفته توسط آنان را بررسی نمودیم و به ناراستیهای تفسیری و انحرافاتی که دچار شده‌اند بصورت کوتاه پرداخته‌ایم و در بخش آخر امثل? تفسیری ایشان را در روش‌های مشترک و مختص آورده‌ایم.کلید واژه: تفسیر، روش تفسیر، اهل بیت، صحابه، تابعین

شناخت شیوه‌ی مفسران در پرده‌برداری از مراد خداوند و مبانی آنان در چگونگی فهم و تفهیم معانی قرآن کریم یکی از شاخه‌های پژوهش در علوم قرآن به شمار می‌رود از این رو، بازشناسی تفاسیر در حوزه‌ی روش شناسی، ضرورت اجتناب ناپذیر مطالعات قرآنی است، احمد مصطفی مراغی از مفسران معاصر اهل سنت در تفسیر المراغی از منابع و مستندات گوناگونی بهره برده است؛ آیات، روایات نبوی، عقل و اجتهاد، از مهم ترین استنادهای تفسیری وی است، علاوه بر این مراغی به اقوال صحابه و تابعان، آرای لغویان و مورخان استناد نموده، لذا روش عمده در این تفسیر جمع بین عقل و نقل است. این تفسیر به لحاظ گرایش تفسیری جامع بوده که ابعاد مختلف هدایتی، اجتماعی، کلامی، علمی و اخلاقی را در بر دارد. مراغی در موردِ آیات نازل شده در شأن اهل بیت (ع) مواضع متفاوتی در پیش گرفته است، در تفسیر برخی آیات، به بیان شأن نزول و مصداق اکمل آیه در مورد اهل بیت (ع) اشاره نموده، اما در تفسیر برخی آیات افراد دیگری را در فضیلت آیه با اهل بیت (ع) شریک کرده و در تفسیر بیشتر آیات از ذکر شأن نزول و بیان مصداق آیه اجتناب نموده است.

فهم‌ دقیق قرآن مانند هر کلام دیگر نیازمند ضوابط و قواعدی است که پایه‌های اساسی استنباط و فهم آن به شمار می‌آید و بر هر مفسّری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر، قواعد و ضوابطی در نظرگیرد و بر اساس آنها به تفسیر قرآن بپردازد تا تفسیری که می‌خواهد از آیات قران ارائه دهد تفسیر حقیقی باشد و به مفاد واقعی و استعمالی و مراد آیات خداوند دست پیدا کند قواعدتفسیر عبارت است از دستور العمل کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌اند که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که آیات قران را تا حدی بر اساس قواعد تفسیر تبیین و تفسیر کرده تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن است. ابوالفتوح رازی در این تفسیربه قرائت صحیح توجه داشته است ایشان ترجمه آیات را بر اساس قرائت حفص وگاه نیز موافق با قرائتهای دیگر بیان می-کند و در اکثر موارد به قرائت حفص متعرض می‌شود مفسّر در توجه به مفاهیم کلمات به آیات، روایات، سخن لغت شناسان و فرهنگ عامّه توجه داشته و روش وی در توجه به قاعده ادبیات عرب شایسته و در خور تحسین است استفاده فراوان از اشعار عرب در قاعده توجه به ادبیات عرب از نقاط قوّت روش تفسیری وی محسوب می‌شود همچنین مفسّر در تفسیر آیات از انواع قرائن که موجب فهم صحیح آیات می‌شود بطور گسترده استفاده‌کرده است. شیخ ابوالفتوح تلاش نموده تا در تفسیرش از مستندات قطعی یا اطمینان آوراستفاده نماید لذا می‌توان‌گفت تا حد امکان به قاعده علم و علمی توجه داشته‌اند ازویژگیهای دیگر روش تفسیری مفسّر توجه به انواع دلالتها بوده هر چند تصریحی به نام مصطلح آنها نداشته است. واژگان کلیدیتفسیر، قواعد تفسیر، ابوالفتوح‌ رازی، تفسیر روض‌الجنان‌ و روح الجنان، روش تفسیر.

فهم قرآن و دست‏یابى به مفاهیم و معانى آن، اعم از منطوق و مفهوم، و آنچه که لزوما بر آن دلالت دارد،اعم ازظاهروباطن آیات، درسایه قواعدواصولى چندحاصل مى گردد. مراد ازاین قواعد تنها قواعد فهم زبان عربى نیست، اگرچه خداوند متعال از آن براى بیان مقاصد خود بهره جسته است و در نتیجه، فهم کلام او اقتضا دارد که مفسر به قواعد زبان عربى آشنا باشد. اما علاوه بر آن، چون گوینده در کلام خود معانى و مفاهیمى متعالى را مطرح ساخته که نه تنها براى انسان عصر نزول قرآن بکر بوده، بلکه براى بشریت همواره نو و در بردارنده پیامى تازه است.تفسیر من هدی القران از آن دسته از تفاسیر است که مفسر آن در تفسیر آیات قرآن به قواعد تفسیری توجه داشته است اما در پاره ای از مواقع به یک قاعده توجه بیشتر داشته ودر مواقعی هم درحین تفسیر به قاعده ای کمتراشاره کرده است برای مثال اگر در تفسیر من هدی القرآن نظری بیندازیم،می بینیم که مفسر نسبت به مفردات قرآن توجه داشته است اما این توجه در حدزیاد وبه طور جدی نبوده است مثلا ایشان در تفسیر خود ازمنابع قرآن استفاده کرده اما از منابعی از قبیل روایات وسخنان صحابه واشعار عامه وعربی کمتر استفاده کرده واین به وضوح در تفسیر پیداست.ایشان در حین تفسیر در ذیل برخی از آیات در معنای کلمات به مفردات راغب اشاره می کند.مفسردرقاعده توجه به قرائت صحیح هرجاکه لازم دانسته به قرائات دیگر اشاره داشته اما درتفسیر آیات از قرائت حفص از عاصم پیروی کرده است وهمچنین ایشان در طول تفسیر به قواعد ادبى و لغت عرب و به گزارشات تاریخی وآراء مفسران و روایات توجه داشته ونیز در تفسیر آیات به قرائن متصل ومنفصل در حدی توجه داشته ومفسردر تفسیر آیات در مواردی براساس انواع دلالتها وتوجه به بطون آیات و مصادیق علم وعلمی وآگاهی از مفاهیم مفردات قرآن کریم به تفسیر آیات پرداخته است.

این پاپان نامه در چهار فصل به بررسی زندگی زید و روایات قرآنی او پرداخته است. در فصل اول، زندگی زید در تمام ابعاد اعم از شخصی، سیاسی و علمی گزارش شده است. در فصل دوم، نقش زید در کتابت و جمع قرآن از زمان رسول خدا(ص) تا زمان خلفا به ویژه زمان عثمان نقد و بررسی گردیده است. در فصل سوم، قرائات ویژه زید از کتب قرائات و تفسیر گردآوری و بررسی شده است. در فصل چهارم، با عنوان روش تفسیری زید و روایات او به بیان منابع تفسیری و ویژگی های تفسیری او اهتمام شده و در پایان روایات تفسیری زید از کتب تفسیری اهل سنت استخراج شده و به ترتیب سوره ها نقل گردیده است.

علامه طباطبائی، پیش از «المیزان»، تفسیر «البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن» را با اهتمام به روایات تفسیری و تلاش در جهت بیان سازگاری میان قرآن و روایات، نگاشتند. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی به هدف شناساندن آن دو تفسیر و بیان امتیازات «المیزان»، به اشتراکات و تفاوت های آن دو می پردازد. دو تفسیر مزبور، اشتراکاتی مانند بیان هدف سوره و بررسی روایات دارند. در تفاوت های شکلی ساختاری، «المیزان» در پرداختن به تفسیر آیات، از جامعیت نسبی برخوردار است. نقل و بررسی روایات تفسیری، در پایان بحث تفسیری و طرح مباحث موضوعی مستقل در «المیزان» آن را متمایز از «البیان» ساخته و در نهایت، اینکه برخی عبارت های «البیان» در «المیزان»، اصلاح شده است. در تمایزهای شکلی محتوایی، شاخصه مهم «المیزان»، تنوع در تفسیر قرآن به قرآن و توجه به نقش سیاق است که در «البیان» به آن گستردگی نیست. همچنین در «المیزان» برخی از قرائات آیات، بررسی شده و شبهات قرآنی پاسخ یافته است. منابع «المیزان» نیز بسیار گسترده تر است.