جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش تفسیر تطبیقی روایی سوره شریفه حدید از دیدگاه مهمترین تفاسیر شیعه و اهل سنت می‌باشد و روش آن کتابخانه‌ای است. در این پژوهش روایات دو تفسیر گرانقدر نورالثقلین و الدرالمنثور به عنوان محور بحث قرار گرفته و مطالب در پنج فصل سامان پذیرفته است. در این پژوهش پس از بیان مفاد ظاهری آیات سوره حدید از دیدگاه مفسران امامیه و بیان مفاد روایی آیات از تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور، به مقایسه مفاد ظاهری با مفاد روایی و همچنین بیان افتراقات روایات تفسیری فریقین پرداخته شده است.گونه شناسی روایات تفسیری و بررسی آسیبهای اسنادی روایات معصومان در این دو تفسیر، همچنین بیان آموزه های هدایتی این سوره بر اساس آیات و روایات ذیل آن، بخشهای دیگر این پژوهش می باشد.در بررسی روایات این دو تفسیر مشخص گردید که از مجموع 114 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد چهار روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است. در صورتیکه از مجموع 122 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 34 روایت از قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد. همچنین در این پژوهش پس از شناسایی گونه‌های روایات تفسیری، مشخص گردید که گونه تفسیری نسبت به سایر گونه‌ها از فراوانی بیشتری برخوردار است. در بررسی آسیبهای اسناد روایات معصومان، بیشترین آسیب، در تفسیر نورالثقلین آسیب ارسال و در تفسیر الدرالمنثور، ضعف راوی می‌باشد که دامنگیر اسناد روایات گردیده است. و پس از اکتشاف آموزه های هدایتی این سوره معلوم گردید که آموزه‌های اجتماعی این سوره دارای بیشترین فراوانی، و آموزه های فقهی دارای کمترین فراوانی هستند.

در اسلام امور معروف و منکر به وضوح مشخص شده است. شخصی که به دنبال حقیقت می‌گردد جایی به جز قرآن، آن را نمی‌یابد. سخن معصومین نیز راهنمای خوبی برای مفاهیم مبهم است. بنابراین اهل معرفت، با تمسّک به این دو ثقلِ به یادگار مانده از رسول اکرم، به بیراهه کشیده نمی‌شوند. ادبيات نيز در دوره‌های مختلف نقش سازنده‌ی خود را در حفظ و دفاع از اين ميراث گرانبار به خوبی ايفا کرده است. در اين پژوهش مدایح نبوی و مفهوم شناسی مدح و نیز محورهای چهارگانه‌ی موضوع شعر و شاعری (شعر و شاعری مردود و مقبول از منظر قرآن و احادیث و روایات تهمت کفّار علیه پیامبر و پاسخ خداوند به دشمنان حضرت) که در شش سوره به شیوه‌های مختلف به آن پرداخته شده، مورد بررسی قرار گرفته است. تعهّد در ادبیات از منظر فرقه‌های مختلف و از نظر شیعه مورد توجّه قرار گرفته است. همچنين دوره‌های تاریخی ادب عربی و انواع ادبیات و دسته‌بندی شعرا بر اساس پايبندی و تعهّد نيز از نظر دور نمانده است. فصل چهارم که فصل پایانی و اصلی اين نوشتار است، به سير تحولات مدایح نبویو رویکردهای آن: رویکرد روایی تاریخی، روایی- سياسی، اخلاقی-اجتماعی، کلامی-عرفانی وعاطفی، تخیّلی پرداخته است. همچنین این مدایح با آیات و روایات تطبيق داده شده است تا درستی يا نادرستی تمامی رویکردهای انعکاس يافته در مدائح نبوی، به خوبی قابل تشخیص گردد.

روابط زن و مرد که در جوامع پیشرفته امروزی و با ظهور صنعت از پیچیدگی خاصی برخوردار شده است، با ظهور فمینیسم و توسعه ی آن به کشورهای مسلمان، متفکران اسلامی را به چاره اندیشی و پاسخ به شبهات مطرح واداشت.این پژوهش بر آن است که با استناد به آیات قرآن و روایات منقول از پیامبر اسلام و ائمه طاهرین علیهم السلام،جایگاه و روابط زن و مرد را در صورت نامحرم بودن و در ارتباط با همسر خود از منظر قرآن کریم مورد نقد و بررسی قرار دهد. این پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه ای تدوین یافته و از نظرات مفسران استفاده گردیده است؛ ضمن آنکه از روایات معصومین علیهم السلام در تحلیل بررسی های صورت گرفته و یا در تعیین مصادیق و جزئیات،بهره گرفته است.در این پژوهش، پس از بیان کلیات، به مفهوم شناسی روابط، ضرورت و ضابطه مندی آن بر اساس وحی الهی پرداخته شده است. مقصود از روابط در اینجا روابط متقابل و اجتماعی است که حامل معنا و پیام است.در فصل سوم، مسئله ی جایگاه زن و مرد در قرآن کریم مطرح شده و آفرینش مستقل زن از مرد، سرشت و توان عقلی برابر او با مرد مورد بررسی قرار گرفته و آیات مربوطه و روایات نقل شده از شیعه و سنی مطرح گردیده و نظرات مفسران مورد نقد واقع شده است.در این فصل به گفتمان مردانه درقرآن کریم پرداخته شده و بیان گردیده که از این امر نمی توان شرافت و برتری مردان را بر زنان ثابت نمود.در فصل چهارم به روابط زن و مرد نامحرم پرداخته شده است و جنبه های مختلف ارتباط گفتاری و غیر گفتاری مورد ارزیابی قرار گرفته است. محدودیت ارتباط زن و مرد نامحرم با یکدیگر، گسترش عفاف و دوری از مسائل تحریک کننده در جامعه، از منظر قرآن كريم نتیجه ای است که این فصل در برداشته است. منفعت جامعه و به خصوص زنان از این دستورات حکمتی است که در ورای این محدودیت ها نهفته است.در فصل پنجم به روابط زن و شوهر در محیط خانواده پرداخته شده است. اهمیت حفظ و تقویت نهاد خانواده، باعث شده که این جامعه ی به ظاهر کوچک، مورد حساسیت شریعت اسلام واقع شود و قرآن کریم و سخنان معصومین علیهم السلام ، به ذکر مسائل خانواده و ارتباطات خانوادگی بپردازند و با بیان جزئیات و مصادیق در تمام زمینه های ارتباطی رهنمودهای لازم را بنمایند تا با عمل به این دستورات و سفارش ها، از فروپاشیاین نهاد مهم اجتماعی جلوگیری شود.

ادیان توحیدی اسلام و یهودیت و نیز مسیحیت از آنجا که خاستگاه مشترک دارند و از منبع واحد سرچشمه گرفته اند، یکسانی در بسیاری از احکام و قوانین آنها ولو به اجمال دیده می شود. ولی اختلاف در برخی از آنها بدین علت است که احکام و قوانین کتاب مقدس به هدف تأمین نیازهای معنوی و تنظیم زندگی مخاطبان آن و با توجه به مقتضیات زمان صدور آنها و رویکرد معتقدان دین یهود صورت گرفته و زمینه هایی خاص داشته و مبتنی بر حکمت یا فلسفه‌ای ویژه بوده است. چنان که تشریع احکام و قوانین شرعی اسلام نیز ناظر به مقتضیات زمان خاص خود بوده است. لذا آن بخش از احکام و قوانین یهودیت که با احکام و قوانین اسلام اشتراک دارد، ممکن است در پاره‌ای از مقاصد تشریعی و اهداف تقنینی با هم مشترک باشند و هر آنچه از مقاصد و مصالح در امور مشترک بر احکام اسلامی مترتب است، بر احکام دین یهود نیز مترتب می باشد. شباهت های بسیار احکام در اسلام و یهودیت از جمله جرم انگاری و نحوه تعیین مجازات و ... بستری مناسب برای تطبیق و مقارنه میان دو نظام حقوقی این دو دین می باشد؛ زیرا قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی در آیات بسیاری به تاریخ، احکام و قوانین، شخصیت ها و رفتارهای اجتماعی بنی اسرائیل عصر نزول قرآن اشاره کرده و گاه آنها را به محاجه و مناظره دعوت کرده است.این رساله در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اول پس از بیان کلیات و مفهوم شناسی برخی واژگان و اصطلاحات، به مباحث مقدماتی از قبیل تاریخ جمع و تدوین قرآن و کتاب مقدس و نیز وحدت طولی ادیان و اثبات تشریع در مسیحت آمده است. فصل دوم با عنوان قانونگذاری، از ضرورت، اهداف، منشأ و اعتبار قانون و قانوگذاری و انحصار حق قانونگذاری به خداوند، جایگاه نظریه منطقه الفراغ و کرامت ذاتی انسانی و مباحثی دیگر بحث شده است. در فصل سوم انواع احکام و قوانین، نقش مصالح و مفاسد در تشریع و تقنین، انواع علت احکام و هدف و فلسفه احکام و مجازات بحث شده است. همچنین در مبحث مبانی احکام و قوانینجزایی به اصل قانونی بودن جرم و مجازاتو شخصی بودن مسئولیت کیفری، قاعده درء، اضطرار و نقش توبه در اسقاط مجازات و تکرار جرم به اختصار تبیین شده است. در فصل چهارم رساله زمینه های احکام و قوانین مربوط به معرفی جرم ها و مجازات های آنها در دو بخش جرایم و مجازات های قصاص و حدّی بررسی شده است. قتل و قطع عضو و قصاص آن دو، بی احترامی به پدر و مادر، جرایم جنسی (زنا و ملحقات آن)، قذف و لعان، کفر و ارتداد، محاربه، سرقت و شهادت دروغ موارد است که به تفصیل مورد پژوهش قرار گرفته و برخی از رمینه های تشریع مجازات های خاص آنها بیان شده است.

حقیقت نوری اهل بیت (علیهم السلام) یکی از مهم ترین فضائل آنان به شمار می رود و نقشی بنیادین نسبت به سایر فضائل ائمه دارد و معرفت به ائمه (علیهم السلام) و بالتبع معرفت حقیقی حق از طریق شناخت این حقیقت حاصل می شود. این حقیقت به طور کلی شامل دو قسمت می باشد 1- «خلقت نوری اهل بیت (علیهم السلام)» 2- «مقام نورانیت اهل بیت (علیهم السلام)». نور ائمه (علیهم السلام) اولین مخلوق الهی می باشد که هستی با وجود آنان ظهور یافت و قبل از آنان مخلوق دیگری خلق نشده بود. از این خلقت اولیه باعناوینی نظیر نور، روح، عقل، قلم یاد شده است. ائمه(علیهم السلام)بعد از خلقت و پیش از خلقت سایر موجودات سالیان درازی به تسبیح وتحمید خداوند متعال مشغول بوده و بعد از آن سایر موجودات توسط نور ائمه (علیهم السلام) آفریده شدند. عالم جبروت، عالم ناسوت، عرش، کرسی، ملائکه و شیعیان خلاصه همه هستی از کانال فیض ائمه (علیهم السلام) پابه عرصه وجود گذاشته اند و واسطه فیض الهی بودن ائمه از این طریق به نحو احسن اثبات می شود، البته این وساطت فقط به مرحله آفرینش ختم نمی شود بلکه در بقاء موجودات هم فیض الهی به واسطه آنان سرازیر در عوالم خلقت می‌شود و همچنین ولایت تکوینی ائمه (علیهم السلام) و مقام خلافت الهی آنان در تمامی عوالم که از معارف اصیل دین می باشد بر اساس خلقت نوری اهل بیت (علیهم السلام) تبیین واثبات می شود. مقام نورانیت اهل بیت (علیهم السلام) هم که از خلقت نوری آنان نشأت گرفته همان ولایت مطلقه کلیه الهی است که بر این اساس احاطه حضرت حق بر تمامی مخلوقات به واسطه مقام نورانیت ائمه (علیهم السلام) می باشد همه این حقایق مفاهیمی است که از آموزه‌های روایی از زبان خود ذوات مقدس معصومین به ما رسیده است .

موضوع این پژوهش «خودشناسی و خودسازی در پرتو دعاهای امام سجاد7» می‌باشد. با توجه به تأکید دین بر مسئله خودشناسی و خودسازی، در این پژوهش تلاش شده با بهره گیری از تفاسیر، منابع روایی، شروح صحیفه سجادیه و مراجعه به کتب اخلاقی و تأمل در نیایش‌های حضرت7، دیدگاه ایشان را در مورد خودشناسی و خودسازی در قالب سه فصل مورد بررسی قرار دهیم.درفصل اول پس از توضیح مفاهیم و اصطلاحات و بیان اهمیت و جایگاه دعا، شرایط تاریخی دوران امام سجاد7 و دلیل رویکرد ایشان به دعا مورد بررسی قرار گرفته، سپس به مجموعه دعاهای امام زین العابدین7 پرداخته می‌شود. فصل دوم به خودشناسی از منظر امام سجاد7 می‌پردازیم. مهمترین روش خودشناسی از دیدگاه امام7 مراجعه به قرآن و معصومین: است. ایشان در دعاهای خود انسان را موجودی دو بعدی که دارای گرایش‌های مادی و معنوی است معرفی می‌کند وامتیازات و ویژگی‌های مثبتی برای انسان نام می‌برد. مهمترین پیامد‌های شناخت انسان از نظر حضرت7 خودآگاهی، درک فقر و نیاز ذاتی، تواضع، آگاهی از حکمت آفرینش انسان، خداشناسی و آمادگی برای خودسازی است. در فصل سوم به خودسازی از منظر امام سجاد7 پرداخته شده است. با بررسی ادعیه امام سجاد7 مهمترین عواملی که زمینه خودسازی را در انسان فراهم می‌سازد شامل: معرفت و شناخت خدا که نتیجه آن ایمان و محبت به خدا و اولیای اوست و نیزتأسی به معصومین:، اعتقاد به روز قیامت، حب ذات(خوددوستی ممدوح) و انتظار فرج می‌باشد.روش‌های خودسازی نیز توبه و پشیمانی از گناهان، تصفیه و پاکسازی نفس از طریق مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه و سپس پرورش و آراستن نفس با انجام تکالیف شرعی و ادای فرائضی چون نماز، روزه و تلاوت وتدبر در قرآن کریم ونیز بکاربستن صفات و ویژگی هایی چون تقوا، اخلاص در اندیشه و عمل، شکر و یادآوری مرگ می‌باشد. انسان در راه خودسازی با موانعی روبه رو می‌شود که به دو دسته بازدارنده‌های بیرونی یعنی شیطان، دنیا دوستی و معاشرت و همنشینی با دوستان بد و بازدارنده‌های درونی مانند شهوت و هوای نفس و غفلت و خودفراموشی تقسیم می‌شوند. در دعاهای امام سجاد7 اصلاح نفس و رهایی از پلیدی ها، مصونیت از گناه، آراسته شدن به صفات پسندیده، شکست و خواری شیطان، تکامل جسمی و روحی و رعایت حقوق و حسن معاشرت با دیگران از پیامد‌های دنیوی خودسازی است و پیامد‌های اخروی خودسازی شامل آسایش هنگام مرگ، حسابرسی آسان در روز قیامت، سعادت اخروی و نزدیکی به خدا است.

در قرآن کریم آیات بسیاری درباره‌ی فاعلیت خداوند در عالم طبیعت وجود دارد. منظور از فاعلیت خداوند، پدیدآورنده بودن، علت بودن و موثر بودن او نسبت به تمام پدیده‌های هستی است. آیات پیرامون فاعلیت را به‌طور کلی در این موضوعات می‌توان دسته بندی کرد که شامل: خالقیت خداوند، رازقیت، جاعلیت، إحیاء و إماته و سایر افعالی است که به او منسوب شده‌اند. قرآن در عین این‌که پدیده‌های طبیعی را به خداوند نسبت می‌دهد و او را در همه‌ی امور فاعل می‌داند؛ ولی وجود روابط علت و معلولی میان آن‌ها را انکار نکرده و برآن صحه گذاشته است. قرآن کریم، هستی، عوارض و آثار وجودی همه‌ی پدیده‌های مادی و نیز روابطی که میان آن‌ها وجود دارد و اتفاقاتی که در عالم طبیعت رخ می‌دهد را به خداوند نسبت داده و فعل او می‌داند. عده‌ای از دانشمندان مادی‌گرا رویکرد خداباورانه‌ی مذهب به طبیعت را ناشی از جهل به علل مادی پدیده‌ها تلقی کرده‌اند. با بررسی توصیفی-تحلیلی آیات فاعلیت در قرآن به‌عنوان یک کتاب مهم و ارزشمند مذهبی، وجود رابطه‌ی علت و معلولی مادی میان پدیده‌ها در عین وجود فاعلیت خداوند، اثبات می‌گردد.

«زمان» یکی از بحث انگیزترین مسایل در حوزه ی هستی شناسی است که غموض ابعاد آن موجبات ارائه‌ی اقوال گوناگون و در برخی موارد متعارض را سبب شده است.از جمله موضوعاتی که قرآن کریم متعرض آن شده، موضوع «زمان» است. افزون بر عنایت قرآن به این مسأله و نیزسوگند های مکرر قرآن به آن که حاکی از عظمت و اهمیت این موضوع میباشد، لازم است دیدگاه قرآن در خصوص این مهم، به تحقیق گذاشته شود. تفسیر موضوعی که از بهترین شیوه های تفسیر قرآن در جهت دستیابی به درک بهتر و جامع‌تر نسبت ب ه نگرش قرآن در خصوص موضوعی خاص می باشد، می‌تواند ما را در جهت نیل به این مقصود یاری نماید.آن چه به نظر می آید آن است که تاکنون در خصوص بررسی دیدگاه قرآن درباره‌ی زمان و ابعاد آن تحقیقات جامع، مستقل و دقیق علمی انجام نگرفته است لذا پژوهش حاضر درصدد است تا با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اسنادی، کتابخانه ای و منابع الکترونیکی، آیات زمان را استخراج، و با تقسیم بندی این دسته از آیات بر اساس عوالم سه گانه ی هستی (دنیا، برزخ و آخرت) مواضع قرآن را در خصوص زمان در هر یک از مراتب عالم، بیان نماید و سپس، به واکاوی آن بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زمان، در لسان قرآن، در دو معنا به کاررفته است. همچنین، زمان به معنای متعارف، تنها در عالم دنیا موضوعیت دارد نه عوالم فوق ماده.

یکی از موضوعاتی که در حوزه فرهنگ اسلامی از جایگاه بسیار مهمیبرخوردار است، موضوع اسرائیلیات است. گروهى از عالمان متعصّب و دانشمندان آشنا به احكام و معارف تورات و انجيل، به‏ويژه آنان كه در ظاهر به آيين اسلام گرويده، بسیاری از روایات خرافی را وارد کتب حدیثی و تفسیر ی کرده اند. از جمله تفاسیری که این روایات وارد آن شده است؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزم المخالفین است که توسط ملا فتح الله کاشانی به تحریر در آمده است. با اینکه منهج الصادقین؛ تفسیر ی جامع و با ارزش است و آیات قرآن را از جنبه های متعددی مورد بررسی قرار داده است اما در آن روایات اسرائیلی به چشم می خورد.لذا هدف از این تحقیق، بررسی و نقد روایات اسرائیلی موجود در این تفسیر است. کاشانی گاهی،این روایات را به منظور نقد بیان کرده است. ولی در برخی موارد، مخصوصا در داستان های انبیاء مانند داستان حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع)، حضرت عیسی(ع)وحضرت موسی(ع)، حضرت سلیمان(ع)، حضرت ایوب(ع) و حضرت محمد(ص)؛ روایات اسرائیلی را؛ بدون هیچ نقدی آورده است. در این تحقیق این روایات از جهت متن و سند بررسی شده اند. چون با قرآن واحادیث معصومین(ع) مخالف هستند و با عقل و علم ناسازگارند و حس و مشاهده آنها را تایید نمی کند؛ رد شده اند.

قرآن و سنت رسول اکرم علیه صلی الله و آله مهمترین وسیله برای هدایت امت بشمار می‌رود. از طریق تبعیت از کتاب خدا و سنت صحیح می‌توان به هدایت رسید. سنت رسول خدا از طریق کسانی به دست ما رسیده است که با آنحضرت نشست و برخاست داشته و صحابه ایشان بشمار می‌روند. درباره عدالت یا عدم عدالت همه ی صحابه رسول خدا نظرات مختلفی وجود دارد . یکی از راههای روشن شدن این حقیقت ، بررسی احادیث کتاب "صحیح" اثر مسلم بن حجاج نیشابوری از زاویه ی عملکردها و مواضع صحابه و تامل در زوایای این گزارشهاست . با چنین نگرشی می‌توان دریافت که در میان صحابه رسول خدا صلوات الله و سلامه علیه و علی آله، افراد عادل و شایسته و صالح فراوانی به چشم می‌خورند که همگام با رسول خدا و در جهت اطاعت از اوامر و نواهی ایشان گام برمی‌داشتند. هم آنان که شایسته است مسلمانان آنان را بعنوان الگوی خویش برگزینند. اما در بین اصحاب آن حضرت افرادی نیز دیده می‌شوند که نه تنها مطیع خدا و رسول او نبودند بلکه گاه در مقابل ایشان به احکام الهی آن حضرت معترض بوده و یا حتی نقشه ی قتل آن رسول رحمت را در سر می‌پروراندند و در صدد عملی ساختن این نقشه ی شوم خود برآمدند که خواست و مشیت الهی حافظ جان رسول مهربانی‌ها بود. لذا اینان گرچه نام صحابی را دارند اما شایسته اقتدا نیستند. همچنین با کسانی بعنوان صحابه روبروییم که هرچند در زمان رسول خدا ظاهرا مخالفتی با اسلام و احکام حیات بخش آن نداشته‌اند اما پس از رحلت رسول خدا و فقدان آن حضرت در جامعه با احکام قرآن و سنت نبوی مخالفت ورزیدند. از آنجا که لازم است مسلمانان برای زندگی خویش به کسانی اقتدا کنند و آنان را به عنوان الگو و سرمشق خویش برگزینند چه نیکوتر که بهترین اسوه را رسول رحمت قرار دهند و نیز کسانی که قرآن کریم و سنت نبی اکرم را تنها ملاک شایسته برای شناخت صحت احکام خود بشمار می‌آورند. هم آنان که رسول گرامی اسلام به مسلمانان تاکید کردند که آنها راهبران و راهنمایان امت خواهند بود و در آیه تطهیر بر مبرا بودن آنان از هرگونه شرک و گناه و خطا تاکید ورزیدند.