جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مشایخ و شخصیتهای متقدم عرفان که از یک سو پیرو مطلق ابوسعید و خرقانی بوده و از سوی دیگر در آیین فتوت و مکتب خسروانی برجسته، شیخ ابوالعباس قصاب آملی است. وی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته و قشیری، خرقانی، ابوسعید، خواجه عبدالله، میبدی، عین القضاه و شیخ اشراق از او به عنوان پیر و مراد مشایخ سلف و عارف حکمت خسروانی یاد کرده اند، ولی هیچ کدام از آنان متعرض مقام و مرتبت ایشان در آیین فتیانی نشده اند. در این مقاله مولف ضمن نقد و تحلیل شخصیت او در عرفان و تصوف اسلامی به اثبات این دقیقه می پردازد که ایشان به عنوان جامع سه طریقت خسروانی، فتیانی و عرفان اسلامی؛ حلقه ارتباط تصوف ایرانی و عرفان اسلامی و پیشرو طریقت بزرگانی چون شیخ اشراق بوده که به عنوان عارف مکتب خسروانی شهره خاص و عام است. نگارنده بر اساس نسخه میکروفیلم مرادالمریدین و بازبینی حدود 20 اثر اثبات می کند که شیخ علاوه بر التزام عملی و نظری به مکتب عرفان قبل از اسلام (خسروانی)، سروال و نعلین به مریدان اعطا می کرده و به کلیه آداب و رسوم آیین فتیانی واقف بوده است. بر این اساس می توان شیخ را جامع و مسقط الراس تلاقی سه فرهنگ عرفان ایران قبل از اسلام (خسروانی) و عرفان اسلامی و آیین فتیانی، قبل از شیخ اشراق دانست.

احوال عرفانی یکی از مباحث مهم و مشروح عرفان و تصوف اسلامی، به شمار می ‌آید. سالک در مسیر سلوک خود برای وصول به کمال، باید نفس را از هواهای نفسانی پاک کند، بدین منظور کسب مقامات عرفانی باعث صاف شدن اندرون سالک می‌ گردد و در نتیجه او آمادگی و شایستگی کامل پیدا می ‌کند تا احوال عرفانی بر او وارد شود. «قرب» یکی از مهمترین احوال عرفانی است که علاوه بر جایگاه والای آن در قرآن کریم، از اهمیت و ارزش بسیاری در آثار عرفا برخوردار است، تا جایی که بیشتر عرفا در آثار خود از احوال عرفانی و بویژه حال قرب استفاده کرده ‌اند. اگر چه ممکن است، بعضی به صورت صریح به این موضوع نپرداخته باشند؛ ولی در اکثر متونی که تا پایان قرن ششم هجری تالیف شده، به محورهای اساسی آن که عبارت است از: «قرب پیش از فنا» و «قرب پس از فنا» اشاره شده است. در این مقاله با مطالعه کتب عرفانی فارسی و عربی موجود تا پایان قرن ششم هجری، تعاریف و ابعاد مختلف قرب بررسی و تحلیل جامعی از سیر عرفانی قرب ارائه شده است که بدین طریق در تبیین و تجزیه متون ادب عرفانی سهم بسزایی دارد.

تجارب سال های گذشته گویای آن است که در مجموع، امور تربیتی نتوانسته به موفقیت های چشمگیری دست یابد. بنا به دیدگاه غالب صاحب نظران، کارشناسان و پژوهشگران، علت این ناکامی را بایستی در فقدان تبیین مبانی نظری فعالیت های تربیتی، کمبود الگوها و نبود برنامه های روشن و واضح جست و جو کرد. با توجه به وضعیت فعلی امور تربیتی و مشکلات مربوط به آن، این پژوهش درصدد است تا ضمن استنتاج و اقتباس از مکتب عرفان اسلامی، الگویی نظری را برای سامان دهی و جهت دهی فعالیت های امور تربیتی معرفی نماید. با توجه به این هدف، پرسش های اصلی این مطالعه عبارتند از: 1) آیا عرفان اسلامی می تواند مبنای نظری ایجاد الگویی جدید برای فعالیت های امور تربیتی قرار گیرد؟ 2) در صورت مثبت بودند پاسخ، این الگو از چه عناصر و ارتباطاتی تشکیل می شود؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد، با توجه به معنای عرفان و همچنین ویژگی های مشترکی که با تربیت دارد، در درجه نخست این امر؛ یعنی ایجاد الگو امکان پذیر است. از سوی دیگر، تربیت عاطفی با محوریت عشق پروری، تربیت اخلاقی، تربیت هنری (زیبایی شناسی) و خودشناسی، ارکان اصلی این الگوی پیشنهادی را تشکیل می دهند.

شاعر آمریکایی، رابینسون جفرز (1962-1887) یکی از نمونه های برجسته شاعرانی است که عقاید فلسفی مدونی داشتند و در شعر خود به بیان آن ها می پرداختند. از یک سو، آشنایی عمیق وی با علم و از سوی دیگر، پیشینه مذهبی اش که متاثر از تربیت خانوادگی بوده است، از وی متفکری دو وجهی ساخته است. با در نظر گرفتن برخی تناقض ها، این مقاله در پی مقایسه دیدگاه های پایدار در شعر جفرز درباره رابطه انسان با خدا، طبیعت، حیات و مرگ با اشعار عرفانی ادبیات فارسی است. سرانجام، به تعریف مفهوم عشق و نقش ادبی آن پرداخته است. شباهت های فکری شعر جفرز با شعر عرفانی ایران که متعلق به دو زمینه تاریخی، اجتماعی و فلسفی مجزا می باشند نمایانگر این است که مفاهیم عشق، انسانیت، خدا، مرگ و طبیعت به گونه ای مشابه در این دو سنت شعری به نمایش در آمده اند.

جلا و استجلا دو اصطلاحی است که در عرفان اسلامی بیانگر ظهور و بروز خداوند در ممکنات است. جلا یعنی ظهور حضرت حق در غیر خود، و استجلا همان فزونی جلا است. این مقاله با استناد به متون اصیل عرفانی و بعضا آیات و روایات و حتی فلسفه اسلامی به بررسی لغوی و اصطلاحی این دو اصطلاح، و به نوعی تبیین مصادیق و چگونگی ظهور آن پرداخته است. نگارنده با بررسی موضوع مقاله به اقوال عارفان بزرگ نیز نظر داشته و ضمن مقایسه اقوال، ضعف و قوت آنان نیز در حد گنجایش مقاله بیان شده است، آن گاه به تبیین دقیق جایگاه «جلا و استجلا» در نظام آفرینش و چگونگی به کمال رسیدن این دو، و ارتباط بین «جلا و استجلا» را بررسی کرده است که آیا کمال جلا همان استجلا خواهد بود و یا اینکه هر یک از «جلا و، استجلا، کمال جلا و کمال استجلا» مصادیق خاص خود را دارد.

عرفان و گرایش‌های صوفیانه و کارهای رازآلود و ذوق و شهود معانی و حقایق فرابشری صرفا در حوزه خصوصی حیات آدمیان می‌توانند معنادار و سودمند باشند. در حوزه عمومی، اعمال و امور جمعی انسان‌ها از طریق عقل مشترک و عرفی و به تعبیری دیگر “عقل ارتباطی و مفاهمه‌ای” و به واسطه قوانین و اصول مدنی که برای همه افراد قابل فهم است، انجام می‌پذیرد. برخی فیلسوفان معاصر که خود را مدافع نهادها و ارزش‌های مدرن می‌دانند بر آنند که در حوزه عمومی صرفا همبستگی و اجماع و توافق جمعی حائز اهمیت نخست است، یعنی آنچه بیشتر افراد یک جامعه می‌خواهند و می‌طلبند و از طریق کوشش و گفت‌وگو و استدلال و اقناع به آن می‌رسند همان حقیقت است، و حقیقت چیزی فراتر و بنیادی‌تر از مساهمت مردم یک جامعه برای برقراری مساوات و قانون عام و یک زندگی همگانی راحت و آرام نیست. در زمره این فیلسوفان، آرنت و هابرماس و رورتی از بقیه مشهورترند. آنان معتقدند که در ساحت عمومی باید آزادی‌ها و شیوه‌ها و راهکارهایی دموکراتیک آن قدر فراوان و قوی باشد تا شهروندان به منظور نیل به تفاهم و صدق و حقیقت با همدیگر مباحثه و مناظره مستدل و آزاد داشته باشند. در غیر این صورت، هر کس ادعا کند که از راه عشق و احساس و عاطفه به حقیقت دست یافته، مدعایش برای دیگران نامفهوم خواهد بود و او فقط در قلمرو خصوصی خودش می‌تواند با کشف و دریافت‌اش زندگی کند. زیرا حقیقتی که او با عشق و نیایش و شهود به آن رسیده، به هیچ شیوه استدلال عقلی و حجت منطقی قابل پذیرش و اقناع و انتقال نیست بر این اساس، سخنان عارفی مانند مولوی برای حیطه خصوصی اشخاص می‌تواند خوب و کارآمد و مفید باشد. زیرا فرایند نیل مولوی به حقیقت بسیار مرموز و پنهان و امری کاملا شخصی است و دستیابی دیگران به آن از راه تبیین و توجیه عقلانی بسی دشوار. مولوی عشق را ازدست شمس تبریزی می‌گیرد و پس از آن تمام هستی‌اش زیر و زبر می‌شود. با این مواجهه‌ی استثنایی، چنان تحولی در وجود مولوی ایجاد می‌گردد که او از آن به “قیامت” تعبیر می‌کند.

از دیرزمان، عنصر نور در اسطوره، تاریخ و فلسفه جهان ‌شناسی اقوام گوناگون حضور داشته است. بنابر کارکردهای متنوع نور (مثل مفاهیم قدسی، عقلانی، هستی ‌شناختی، هدایتگری و زیباشناسی)، این سیر تاریخی از مصر باستان و با آیین هرمس آغاز می ‌شود و در اندیشه زردشت، تنوع و گستردگی می‌ یابد. دین یهود، مکتب گنوس، آیین صابئین مندایی و دین عیسای ناصری (ع) با تاثیرپذیری از یکدیگر در انتقال اندیشه اشراقی نقش داشته ‌اند. اوج حضور مفاهیم نورانی با شاکله عقلانی، در دین مبین اسلام مشاهده می ‌شود. با توجه به اینکه محور این نوشتار بررسی متون ادبی و عرفانی است، مشاهده می ‌شود که در سه اثر: الطواسین از حلاج، عبهرالعاشقین از روزبهان بقلی و آواز پر جبرئیل از سهروردی، نور در وصف وحدانیت خداوند و قداست وجود نبی اکرم، جمال الهی و انسانی، مراتب وجود و فرشته ‌شناسی نقش موثری ایفا می ‌کند. در حقیقت، وسعت مشرب عرفان و ادب ایرانی، با تکیه بر مبانی اسلامی، کلیتی از اندیشه خردورزان کهن را منعکس می‌ کند.

چندربهان برهمن در سال 1023 ه ق در لاهور به دنیا آمد. همنشینی با داراشکوه او را در جهت تعالی اخلاقی و عرفان و تصوف سوق داد؛ تا جایی که دیوان اشعارش سرشار از عبارت ها و اصطلاح های تصوف، و کتاب چهارچمن او نیز مملو از مطالب و اصطلاحات عرفانی و عشق به خداوند و بی توجهی به تعلقات دنیوی است. برهمن پس از درگذشت داراشکوه، از دهلی به بنارس رفت و در سال 1072ه ق به دیار باقی شتافت. آثاری مثل چهارچمن، گلدسته، کارنامه، دیوان اشعار، منشآت، تحفه الوزرا، مجمع الوزرا و... از او به جا مانده است. برهمن شاعر، خطاط و نویسنده بود و با اهل تصوف و شاعران و خطاطان و نویسندگان معاصرش ملاقات داشت. انشای موزون و مسجع وی یادآور گلستان سعدی است. شعرش ساده است و با تشبیهات و استعارات زیبا، و مضامین عشق، محبت، توکل، رضا، و مسائل وحدت وجود- که با لحنی عارفانه بیان شده اند- همراه است.در این مقاله، ضمن مرور زندگی نامه مختصر برهمن و کتاب چهارچمن، دیوان اشعار وی از نظر توجه وی به عرفان و تصوف و ویژگی های معرفتی آن بررسی خواهد شد.

مکتب‌ انسان‌ ساز اسلام‌ ،براساس‌ تعالیم‌ والای‌ قرآن‌ کریم‌ و سیرة‌ رسول‌ وحی‌ (ص‌) و در مقام‌ دینی‌سمحه‌ و سهله‌، اختلاف‌ بین‌ امّتها و مذاهب‌ را امری‌ طبیعی‌ و جایز و آن‌ را از مقتضیّات‌ حکمت‌ بالغة‌الهی‌ دانسته‌ و پیروان‌ خویش‌ را از مجادله‌های‌ خصومت‌ بار با دیگر طریقتها بر حذر داشته‌ است‌. باوجود این‌، گاه‌ اختلاف‌ قولی‌ و فعلی‌ امّتها، بدلیل‌ انحراف‌ از معیار حقیقت‌، دستمایة‌ نوعی‌ عصبیّت ‌خشونت‌ بار و احیاناً جنگ‌ و خونریزی‌ شده‌ است‌ و هر گروهی‌ با توسّل‌ به‌ استدلال‌ و برهان‌، خود رامحک‌ و معیار تمام‌ حقیقت‌ دانسته‌ و دیگران‌ را به‌ بدعت‌ و الحاد و کفر متّهم‌ کرده‌ است‌. در این‌ میان،‌عارفان‌ روشن‌ بین‌ و صاحب‌ بصیرت‌، با تکیه‌ بر آموزه‌های‌ دین‌، با تکیه‌ بر شعار >الطّرق‌ الی‌ الله‌ بعددنفوس‌ الخلایق‌< مقصود و مقصد هم‌ طریقتها را یکی‌ دانسته‌ و آنان‌ را به‌ مدارا و تسامح‌ و تساهل‌ فراخوانده‌ و کوشیده‌اند آرمانشهری‌ جهانی‌ بنیان‌ نهند که‌ همة‌ مردم‌ با هر باور و اعتقادی‌ بتوانند با یکدیگردر کمال‌ صلح‌ و آرامش‌ زندگی‌ کنند. این‌ مقاله،‌ در پی‌ آن‌ است‌ به‌ پاره‌ای‌ از اصول‌ و مفاهیم‌ آموزه‌های‌عرفان‌ اسلامی‌ در اتّحاد و اتّفاق‌ طریقتها اشاره‌ کند.

ترجمه ماشینی: این مقاله به بررسی «مسئله شر» و رنج بشر از دیدگاه اسلام می پردازد. من با ارائه یک مرور کلی از اصطلاح شر در قرآن شروع می کنم تا معنای چند بعدی آن را برجسته کنم و تصویر کلی این مفهوم را همانطور که در وحی اسلامی از طریق روایت ایوب پیامبر ارائه شده است نشان دهم. پس از ایجاد یک چارچوب قرآنی، سپس مروری کوتاه بر شکل گیری بحث های فلسفی و کلامی پیرامون «خیر» و «بد/بد» و پیدایش اندیشه تئودیسی مسلمان ارائه خواهم کرد. این ما را به تئودیسه آلی غاز و حکم معروف «بهترین جهان ممکن» توسط یکی از تأثیرگذارترین علمای اندیشه اسلامی، ابوح. بخش پایانی این مقاله سنت صوفیانه/ عرفانی اسلام را از طریق آموزه‌های یکی از برجسته‌ترین عرفای اسلام، جلال‌الدّین رأُمْ ی، بررسی می‌کند. در پایان مقاله تلاش خواهد شد تا درک جدیدی از این که چگونه به اصطلاح «مسئله شر» در اسلام به عنوان یک مشکل مطرح نشده است، بلکه به عنوان ابزاری در تحقق برنامه خداوند که با تجارب بشری در هم آمیخته است، ارائه شود. در این دنیا تجربه ای است که برای رشد معنوی انسان لازم است.