جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از جلوه‌های بدیع و شگفت‌انگیر نهج‌البلاغه خروج الفاظ از دایره تنگ معانی و تجلی واژگان و جملات بسان نمادهایی دقیق و عمیق، تصاویری زنده و تابلوهایی گویا و جذاب است؛ تا بدانجا که می‌توان نهج‌البلاغه را رستاخیز سخن نامید؛ رستاخیزی که پس از آیات روشنگر قرآن کریم و سخنان شیوای پیامبر اکرم(ص) همانندی ندارد. این نوشتار با تبیین موضوع «نماد» و جایگاه آن در زبان، از تفاوت نماد با استعاره و تمثیل سخن گفته و با ارائه نمونه‌هایی از نهج‌البلاغه به تحلیل زبانی کارکرد نماد در بیان امیر مؤمنان(ع) پرداخته است. نظر به فراوانی کاربرد نماد در زبان نهج‌البلاغه، در این پژوهش تنها نمادسازی حضرت امیر(ع) از برخی حیوانات تحلیل و بررسی شده است و این نوشتار مقدمه‌ای بر تحلیل زبان‌شناسانه و معناشناسانه نماد و نمادپردازی در نهج‌البلاغه به‌شمار می‌رود. کران ‌ناپیدایی سخن، صورت‌بخشی به اندیشه و عمق‌دهی و ژرفابخشی به مفاهیم در نهج‌البلاغه از رهگذر کاربست نماد در بیان امام علی(ع) به زیبایی رنگ تحقّق یافته است.

اخلاق یکی از منابع علم حقوق به شمار می‌رود. اخلاق نیروی پر توانی است که کار ایجاد قواعد حقوقی را رهبری می‌کند. اما با این وجود اخلاق و حقوق دارای مفهوم و قلمرو یکسان نیست. حقوق وظیفه برقراری نظم و عدالت را در جامعه به عهده دارد و این مهم محقق نمی‌شود مگر با الهام گرفتن از قواعد و اصول اخلاقی که از منابع وحی و آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته است که این همان اندیشه اقتصادی اسلام و امیرالمؤمنین(ع) است. یکی از این منابع آموزه‌های دینی نهج‌البلاغه است که هر چند نهج‌البلاغه همه گفته‌هایی نیست که از حضرت به یاد مانده، اما مراجعه به نهج‌البلاغه و دقت در آن، ما را تا حدی با سیره تربیتی حضرت در مورد مسائل اقتصادی آشنا ساخته است. سقوط یک جامعه در نگاه حضرت به‌خاطر سقوط هنجارهای اخلاقی و پیشرفت آن جامعه نیز به‌خاطر همین هنجارها می‌باشد. در این مقاله بعد از تعریف اخلاق، قلمرو آن با حقوق و ارتباط بین آن‌ها و اصول اخلاقی حاکم بر معاملات از دیدگاه حضرت علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این مقاله نشان داد اجرای دقیق اصول اخلاقی ذکر شده توسط ائمه اطهار(ع) و آموزه‌های دینی نظم اجتماعی و عدالت را در جامعه برقرار خواهد کرد.

یکی از ابعاد گسترده امامت، نشر اخلاق و بیان اندرزهایی است که روح انسان را به اوج معنویت می‌رساند تا در پرتو آن مسیر درست حرکت به‌سوی خداوند و رفتار صحیح فردی و اجتماعی را دریابد. در این میان نهج‌البلاغه به‌عنوان بخش مهمی از آموزه‌های علوی راه‌گشای انسان در همۀ ابعاد زندگی و به‌ویژه اخلاق و معنویت است. این کتاب در مورد احسان و انفاق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل حوزه اخلاق، بسیار سخن گفته و برای تبیین دقیق مفهوم آن از تصاویری ادبی و خیال‌انگیز بهره برده است، تصاویر ادبی مجموعه‌ای از صنایع بیانی همچون تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه می‌باشد که از شیوۀ زندگی و محیط اطراف شاعر یا نویسنده نشأت می‌گیرد و با ویژگی‌های منحصر به فرد خویش، معانی را از راه حس و فکر و وجدان به خواننده منتقل می‌نماید. امام علی(ع) برای بیان این مفاهیم، زبانی بسیار قوی و سرشار از نکات بلاغی دارا بوده است، ایشان در بیان مفاهیم انفاق، از استعاره و تشبیه بلیغ بیش‌ترین استفاده را برده است. تصاویر وی برگرفته از امور طبیعی و سراسر پویایی و حرکت است. با توجه به اهمیت موضوع انفاق در جامعه، پژوهش حاضر در پی بررسی این تصاویر و تأثیر آن در القای مفهوم به مخاطب می‌باشد.

عدالت در اندیشه و سیره امام علی(ع) جایگاهی ویژه دارد به‌گونه‌ای که وی پذیرش حکومت را برای تحقّق عدالت عنوان کرده و هدف اصلی حکومت خویش را برپایی عدالت در مفهوم وسیع آن و در عرصه‌های مختلف مطرح کرده است. پی‌جویی عدالت و تحقّق آن منوط به دریافتی درست از مفهوم عدالت است که این مفهوم‌شناسی بتواند به منزله راهبرد و طرح عملیاتی آن عمل کند. بدین معنا که با عدالت چه چیز روی می‌دهد. تا زمانی که مفهوم عدالت و حوزه‌های عملیاتی آن به روشنی تبیین نشود نمی‌توان عدالتی را پی‌جست و در مقام برپایی آن برآمد. برترین آموزه‌های امام علی(ع) در موضوع عدالت در نهج‌البلاغه انعکاس یافته است که این کتاب در برگیرنده بلیغ‌ترین و پرمحتواترین آموزه‌های امام(ع) است، ولی از آنجا که نهج‌البلاغه گزیده‌ای از آموزهای امام علی(ع) است، به‌منظور دریافت جامع از آموزه‌های وی لازم است نهج‌البلاغه و خانواده حدیث آن، یعنی مجموعه آموزه‌های باقیمانده از آن حضرت در یک موضوع دیده و اهم آن استخراج و بررسی و نتیجه‌گیری شود. مقاله به روش تشکیل خانواده حدیث نهج‌البلاغه در موضوع مفهوم عدالت به توضیح پنج مفهوم یافته شده برای عدالت (قرار دادن و قرار یافتن هر چیز در جای خودش، انصاف و داد، مساوات، رعایت حقوق و رساندن هر ذی‌حقّی به حقّش، اعتدال و میانه‌روی) به‌عنوان راهبرد پی‌جویی و تحقّق عدالت پرداخته است.