جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای توسعه و سامان دهی جریان تحقیقات در حوزه «زن و خانواده» از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب، لازم است معضلات و کمبودهای پژوهشی در این زمینه، به لحاظ کمی، بررسی و ارزیابی شود. از این رو، مجریان پژوهش حاضر ضمن بررسی همه جانبه 133 نشریه علمی پژوهشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری در گروه علوم انسانی (از سال 1379تا 1390)، مبادرت به ایجاد یک بانک اطلاعاتی شامل 1990 مقاله با موضوع زن و خانواده کردند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و بررسی کلیه متغیرهای موجود در متن مقالات اعم از گرایش و روند موضوعی مقالات، روند رشد مقالات بر اساس سال انتشار، فراوانی آن ها در فصل نامه ها، تعداد نویسندگان و جنس و سطح تحصیلات آن ها، مبانی نظری مقالات، و کلیدواژه ها صورت گرفته است.

در سال های اخیر، بحث بومی سازی علوم انسانی در محافل و مجامع علمی و دانشگاهی ما بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله، با تامل در مبانی انسان شناسی، به موضوع بومی سازی علوم انسانی پرداخته است و از آنجا که بومی سازی علوم انسانی بدون بازتعریف انسان شناسی و مبانی آن امری ناممکن خواهد بود در این مقاله کوشیده شده است که این موضوع، به عنوان درآمدی بر بحث بومی سازی علوم انسانی، مورد کنکاش قرار گیرد. از نظر نگارنده، علوم انسانی موجود که غالبا محتوای آن، در برخی از رشته ها، تقلیدشده از سنت دانشگاهی غرب است بر پایه هایی از انسان شناسی استوار گردیده است که با عنوان اومانیسم شناخته می شود و با تحولات به وجود آمده در غرب بعد از رنسانس سازگار و با ساختارهای جامعه دینی ما ناسازگار است. بنابراین، بحث از بومی سازی علوم انسانی در ایران، بدون بازنگری در مبانی انسان شناسی غربی و عدول از آن امکان پذیر نخواهد بود زیرا، بر اساس اندیشه اومانیستی، انسان موجودی است که تعریف آن، از لحاظ زیستی، بیشتر با اندیشه داروین و، از لحاظ سیاسی - اجتماعی، با اندیشه های هابز و، از لحاظ اقتصادی، با اندیشه های لیبرالیستی و مارکسیستی سازگار است. لذا، این مقاله بحث انسان شناسی اسلامی را، که محور بومی سازی علوم انسانی است، مورد تاکید قرار داده و ابعاد گوناگون آن را، بر اساس برداشت اسلامی، تبیین نموده است.

تفسیر سابقه ای به درازای عمر انسان دارد و همواره، چه در عصر باستان چه در قرون وسطی، در برخورد با طبیعت و متن، به یاری انسان آمده است، اما هرمنوتیک، که روشی است برای تفسیر علمی درک نیت مولف یا گوینده، محصول قرون جدید به ویژه عصر روشنگری قرن هجدهم است، که پس از آن شیوه ای مهم در تحلیل حوادث، در عرصه علوم انسانی، شد. به رغم ادعای هرمنوتیک، مبنی بر تلاش در رفع خلأ تحلیل علمی با استفاده از شیوه ای غیرتجربی، این روش چندان نتوانسته است عطش علوم انسانی را، برای راه یافتن به بطن وقایع و تحلیل آن ها، رفع کند و اعتبارسنجی روش شناسی هرمنوتیک در علوم انسانی و اسلامی نشان از ناکارآمدی آن در تحلیل پدیده ها، در عرصه علوم انسانی و اسلامی، دارد. گمان بر این است که هرمنوتیک غیرتجربی، در فضای تجربه گرایی غرب، تجربه زده شده است و در صورتی ناکارآمدی اش، در تحلیل حوادث علوم اسلامی، برطرف می شود که از این فضا بیرون آورده شود و به سوی فهم دینی سوق یابد.

یکی از مباحث اساسی در حوزه عدالت بازشناسی گستره‌ و نسبت قلمروهای آن با یکدیگر است. از دیگر سو امام علی? به عنوان بزرگ‌ترین اسوه‌ی عدالت در میان بشریت شناخته شده و سیره‌ی گفتاری و رفتاری آن حضرت? گنجینه‌ی بزرگی برای عدالت پژوهی است. از این‌رو تحقیق حاضر بر آن است که عرصه های عدالت و نسبت آن‌ها با یکدیگر را از منظر آن امام عدالت پیشه? باز کاود.در تمامی فصول ابعاد مختلف عدالت با تأمل بر اندیشه‌های حضرت امیر مومنان علی? مورد بررسی قرار گرفته است؛ از این دیدگاه عدالت اجتماعی یعنی رعایت مساوات و حقوق برابر انسان ها در تعاملات اجتماعی (امور قضایی،توزیع اقتصادی و ...) و عدالت در حوزه‌ی فردی و ارتباط با خویشتن شامل رعایت حقوق جسم و روح انسان می شود که ضرورت معرفت نفس و عدم اضرار به نفس را به همراه خواهد داشت. عدالت در ساحت طبیعت نیز مربوط به تکالیف انسان نسبت به طبیعت می باشد و مواردی چون سعی و تلاش بر آبادانی زمین، رعایت حقوق حیوانات و ... را در بر می گیرد. عدالت‌‌ورزی در همه‌‌ی این ابعــاد به‌هم پیوسته باعثِ سعادت انسان می‌‌شود. سعادتی در آخرت که با زندگی شیرین دنیوی نیز قابل جمع است. بنابراین عدالت هم موجب زندگی آسوده، آرام و خاطره‌‌بخش دنیوی می‌‌شود و هم سعادت جاودان اخــروی را به همراه خواهد داشت.

نقش عقل در فهم متن دینی از منظر علامه‌ طباطبایی محور پژوهش این نوشتار است و مقصود از آن بررسی چگونگی نقش عقل به عنوان قوه درک حقایق و همچنین مدرکات این قوه در فرایند فهم متن، اعم از کتاب و سنت، می‌باشد که مستلزم تحلیل و بررسی معنی، اقسام و جایگاه عقل و متن در اندیشه ایشان و کاوش در انواع کارکردهای عقل، در فهم ابعاد مختلف متن می‌باشد.نتیجه حاصل شده از این پژوهش آن است که عقل دو کارکرد عمده در فهم متن دارد: ابزاری و استقلالی. مهم‌ترین کارکرد ابزاری عقل که ایشان در فهم ابعاد مختلف متن از آن بهره برده است، عبارتند از: تعمیم و تجرید، مقایسه، استنطاق، توجه به ذو مراتب بودن معانی برخی الفاظ، جلوگیری از خلط معنا و مصداق الفاظ؛ همچنین مهم ترین کارکرد عقل استقلالی عبارتند از: اثبات حجیت ظاهر قرآن و سنت، استفاده از پیش دانسته های عقلی.

سماع به عنوان یکی از آئین های خانقاهی از دیرباز مورد توجه صوفیه بوده و بحث های مهمی در ارتباط با اباحت یا تحریم آن مطرح شده است، البته ریشه اختلاف فقها یا صوفیه و صاحب نظران حیطه عرفان و تصوف درباره سماع، بیشتر بر سر موسیقی بوده است؛ از دیدگاه عده ای دین اسلام مخالف موسیقی و از نظر عده ای دیگر که احادیث و روایاتی مستدل برای اثبات ادعای خود دارند مورد تایید بوده است، اما اهل معرفت و یقین از این حد یعنی ایراد دلیل و منطق برای تحریم یا مباح شمردن سماع ظاهری و موسیقی آن فراتر رفته و موضوع سماع خانقاهی را نیز مانند سایر مباحث نوظهور به وادی عرفان کشانده وتنها سماعی را شایسته دانستند که منشاء موسیقی آن صدای ربانی معشوق آسمانی باشد. این سماع، مطلق و منزه از هرنوع نغمه و ترنمبود.در این پایان نامه نگارنده می کوشد علاوه بر بررسی پیشینه، احکام و آداب مربوط به سماع آئینی(سماع صوفیه) از یک نوع مهجور و مغفول آن نیز که همان سماع درونی یا باطنی می باشد به طور مفصل بحث کند. با توجه به اینکه عنوان آئین سماع از واژه سمع برگرفته شده است و محل اصلیسماع گوش است از این رو قوه و حس شنوایی باطنی و مسائل مربوط به آن در فصل نخست مورد مداقه قرار گرفته است -که در امر سماع درونی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد- و در قسمت های دیگر، مقوله موسیقی، رقص، سماع و پایکوبی و... در مقابل منشور عرفان، تصوف و ادبیات قرار گرفته و از دیدگاه ها و اقوال مشایخ و بزرگان عرفان و تصوف جهت شفاف سازی موضوعات محوری، استفاده شده است.

معنویت‌های نوظهور یکی از پدیده‌های نیمه دوم قرن بیستم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی بروز یافته‌انددر جریان تغییر و تحول مداوم جامعه،مسائل جدیدی تولید می‌شود که خود موجد نیازهای جدیدی بوده و برای پاسخ‌گویی به آن، گروه‌های متفاوت شکل می‌گیرند. لذا در این عرصه، جنبش‌های نوین دینی، گروه‌ها یا سازمان‌های دینی هستند که این نقش را برعهده دارند و عواملی از قبیل؛ منافع اقتصادی، منافع سیاسی و...، بستر لازم را برای شکل‌گیری این گروه‌ها فراهم می‌کننددلیل گرایش به عرفان‌های نوظهور در ایران به عنوان یک جامعه دینی چیست؟ این پژوهش به بررسی برخی علل گرایش به عرفان‌های نوظهور با استفاده از روش کیفی و ابزار گردآوری مصاحبه‌ عمیق و روش تحلیلی در شهر کرج پرداخته که بر اساس فراوانی، تحلیل و نتیجه‌گیری شده که مهمترین علل گرایش عمدتا بر مبنای انتخاب عقلانی بوده عبارتنداز: اقتصادی،تبلیغات،سختی فرایض دینی،فعالیتهای انسان‌دوستانه،انش ناکافی دینی، صداقت،رفتار متولیان دینی و....

این پژوهش با عنوان « بررسی و مقایسه توکل و رضا در دیوان حافظ و مثنوی مولوی(ج2-1) » به بررسی تطبیقی تحلیلی مقام توکل و رضا در مثنوی معنوی و دیوان حافظ می پردازد. پژوهشگر در آغاز به جایگاه توکل و رضا در عرفان و تصوف ایران پرداخته و معنای لغوی و اصطلاحی توکل و رضا را بازگو نموده و سپس به شرح این دو مقام از چهارکتب معتبر تصوّف پرداخته که عبارت اند از : منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، رساله قشیریه ، الاصول العشره نجم کبری و عوارف المعارف سهروردی. در ادامه پژوهشگر به استخراج معانی متعدد توکل و رضا در مثنوی و دیوان حافظ پرداخته که مقام توکّل در مثنوی شامل سه مبحث ترجیح توکل بر جهد، ترجیح جهد بر توکّل و اقتران توکل و تسلیم می باشد. مقام رضا در مثنوی معنوی هم به دو معنی ثبات احوال عرفانی و استقبال مکروهات استعمال شده است.امّا رضا در دیوان حافظ دارای 16 معنی بوده که به ترتیب عبارت اند از : دشنام دوستی، رضای معشوق رضای توام با شکوه عاشق ، رضا به انعامِ معشوق ، رضا به قسمت ازل، ارتباط لازم و ملزومی ارادت و رضا، رضا به قضای الهی ، ترک اعتراض و شکوه ،ارتباط لازم و ملزومی درد عشق و رضا ،اطاعت مطلق لازمه مقام رضا ،تحمّل جور و جفای معشوق ، ارتباط لازم و ملزومی تسلیم و رضا ،تفویض امور به حق تعالی ،ارتباط لازم و ملزومی رضا و سوگند ازلی،رضا و خشنودی حق تعالی ،نظر عاطفت و محبّت،عدم التفات به احوال و مقامات. توکل در دیوان حافظ دو مورد استعمال شده که یکی نشان دهنده رابطه لازم و ملزومی توکّل و کفایت رزق دنیوی است و دیگری کاشف از خرقِ حجبِ نورانی.