جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محاسبة النفس اللوامة، تنبيه الروح النوامة تأليف ابراهيم بن على كفعمى، به زبان عربى است. و مشتمل بر بيان مطالب گوناگون پيرامون نفس آدمى است. كتاب، مشتمل بر يك مقدمه از محقق و متن است. محقق كتاب، فارس الحسون است. متن كتاب، مشتمل بر اين امور است: آيات ترغيب و اخطار و...؛ احاديث وارده از پيامبر اسلام(ص) شامل تحذير و ترغيب، امر و نهى و مواعظ؛ حكمت‌ها و امثال؛ لطائف زيبا و آثار متفاوت؛ عبارات ادبى و اشعار لطيف متناسب با مبحث.

این کتاب ویراسته سلسله درس‌هاى اخلاق استاد در حوزه علمیه قم است، که به کوشش انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است. موضوع اصلى سخن استاد در این درس‌ها، متن حدیث معروف معراج است که با بیانى دل‌نشین و گویا همراه با آیات قرآنى شرح و تبیین شده است. گفتنی است متن این حدیث شریف که به‌راستی محتواى آن یک دوره عرفان و حکمت و اخلاق و معنویت است، در کتاب‌هاى معتبر حدیثى همچون: ارشادالقلوب دیلمى و بحارالانوار مجلسى آمده است. حضرت استاد با محور قرار دادن این حدیث، بیست درس با عنوان‌هاى ذیل ارائه فرموده‌اند: درس اول، «مقام توکل و رضا»: در این درس مباحثى درباره حقیقت توکل از دیدگاه قرآن کریم و روایات، تلازم ایمان و توکل، توکل و لزوم کار و فعالیت و عدم منافات این دو، مطرح شده است؛ درس دوم، «منزلت توکل و رضایت به قضاى الهى»: در این درس عمدتاً به این نکته توجه داده شده که خداوند همواره، خیرخواه حقیقى انسان است؛ درس سوم، «محبت الهى و راه رسیدن به آن»؛ درس چهارم، «ویژگی‌هاى اولیاى خدا»: در این درس ویژگی‌هایى مانند: نشاط و دلخوشى، ذکر و یاد حق، و زهد، براى اولیاى الهى برشمرده شده و نیز راه تحصیل زهد و پرهیزگارى نشان داده شده است؛ درس پنجم، «خصلت‌هاى رهیافتگان به بهشت، و میراث تحمل گرسنگى و سکوت»: در این درس گزیده‌اى از حدیث معراج محور قرار گرفته و ثمرات تحمل گرسنگى و سکوت مشروع و معقول، براى رسیدن به رستگارى و سعادت جاودانى تذکر داده شده است؛ درس ششم، «لزوم توجه به نماز و درک حضور خداوند»: در این درس ضرورت نماز با حضور قلب مطرح شده است؛ درس هفتم، «امتیازات اولیاى الهى»: امتیازات و بهره‌هایى که شامل حال اولیاى خدا می‌شود، همچون یاد خدا و تکلم با او و لذت‌هاى بی‌بدیلى که اولیاى خدا درمی‌یابند، یادآورى شده است؛ درس هشتم، «لزوم دوستى و محبت به فقرا و مستمندان»؛ درس نهم، «عدم تبعیت از خواهش‌هاى نفسانى»؛ درس دهم، «نکوهش دنیا و دنیاگرایان»: در این درس مفهوم دنیاخواهى و آخرت‌طلبى و مراتب این دو، و نیز ویژگی‌هاى بیست‌گانه اهل دنیا آمده است؛ درس هاى یازدهم، دوازدهم و سیزدهم، «اوصاف اهل آخرت»: در این درس‌ها اوصافى مانند: حیا، بیداردلى، خوف از عظمت الهى، توجه به خدا، معرفت ناب به خدا، مبارزه با نفس اماره، محو شدن در جمال ربوبى و مورد عنایت خداوند بودن براى آخرت‌طلبان برشمرده شده است؛ درس چهاردهم، «مقام و معرفت زاهدان»؛ درس پانزدهم، «نقش ارزشى روزه و سکوت»: در این درس، سکوت به مثابه آبادکننده دل اولیاى خدا توصیف شده است؛ درس شانزدهم، «مؤمنین رهیافته به یقین و باریابى به رضوان حق»؛ درس هفدهم، «ویژگی‌هاى زندگى گوارا و پایدار»؛ درس هجدهم، «موفقیت در آزمون الهى و عنایات ویژه خداوند»؛ درس نوزدهم، «مقام عابدان و رسولان الهى»: در این درس عناوینى مانند نقش تعقل در مقام عبادت، و نیز نقش یاد خدا و گریز از غفلت در مقام آنان، تأثیر کم‌گویى و کم‌خورىِ (معقول) در شناخت و ادراک، مطرح شده است؛ درس بیستم، «چگونگى محبت به خدا»: در این درس مطالبى درباره رابطه زهد و عبادت با محبت خدا، رابطه گریه با محبت خدا و نقش رفاقت و دوستى با علما و فقرا در محبت به خداوند آمده است. گفتنی است این کتاب در سال ۱۳۸۷ در قالب مجموعه آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات» چاپ و منتشر شده است.

از دیدگاه اخلاق و عرفان، سکوت دارای ارزش و اهمیت بسیار و جایگاه و نتایج رفیعی است و خلأ پژوهشی محسوسی که علیرغم اهمیت آن وجود دارد مزید ضرورت بحث است معنای مشهور سکوت خاموشی از سخن گفتن غیر ضروی با دیگران است. سکوت در اخلاق را در چشم اندازهای متفاوت می‌توان به اقسامی نظیر سکوت واجب و مستحب یا سکوت عام و مضاف یا سکوت مثبت و منفی و … تقسیم کرد و در عرفان نیز مواردی نظیر سکوت از افشاء حقایق عرفانی، سکوت در مواجهه با موجودات ظاهر شده در مکاشفات و سکوت از حدیث نفس و سکوت در حین اذکار حصریه و … از اقسام سکوت محسوب می‌شوند. زمینه‌های موفقیت در سکوت را در اخلاق می‌توان به وجود برخی از ملکات اخلاقی دیگر برگردانید ملکه مبارزه با خشم و غضب و ملکه مبارزه با وسوسه شیطان از این قبیل است و زمینه‌های موفقیت در سکوت در عرفان را نیز می‌توان به انجام برخی عبادات و اذکار و انس و محبت با خدا و نصب العین قرار دادن وعده‌های خدا را می‌توان از این جمله بر شمرد. سکوت در آثار واحوال عارفان متقدم نظیر ابن عربی و خوارزمی و جامی و … هم‌چنین عارفان معاصر نظیر علامه حسن زاده وامام خمینی و … جایگاه رفیع دارد. نتایج اخلاقی وعرفانی سکوت فراوانند و در اخلاق حدیثی نیز بسیار بدانها اشاره شده است، مصون ماندن از بدی گناه و به ارمغان آوردن حکمت و سلامت از خطا و اشتباه و ایجاد محبت و زینت‌بخشی در دل‌ها و اعطاء وقار و … از جمله این نتایج است.

کتاب نهج الشیعة: تدبرات فی رسالة الإمام الصادق علیه السلام إلى الشیعة کتاب رساله امام صادق ع درمورد شیعه و صفات آنها که توسط صادق شیرازی توضیح داده شده است.

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

چالش جدّی بشریت معاصر بیش از آنکه وامدار ضعف قوانین یا فقدان تکنولوژی باشد، معلول عدم کاربست بایسته های اخلاقی و رفتاری است. یکی از این بایسته های مهم و پرنقش، عنصر استقامت گفتاری است که دارای بار معنا و مفهوم خاصی است و مقصود آن، اقامه زبان بر حق و مدیریت استمرار این حق محوری است. بسیاری از چالش های فردی و فرافردی بشریت امروز همچون آشفتگی های روحی و روانی، اختلافات و ازهم گسیختگی خانواده ها، نابسامانی های اجتماعی و نیز تخریب روابط در اثر لغزش های زبان و عدم استقامت گفتاری ایجاد شده و علاوه بر خسران معنوی و سوء عاقبت، لذت زندگی و آرامش درونی را از انسان سلب نموده است. ترسیم شاخصه های استقامت گفتاری در پرتو کلام علوی، نسخه مجرّبی را برای رفع و دفع چالش های اخلاقی بویژه در عرصه گفتار عرضه می نماید که این مقاله عهده دار بخشی از آن است.