جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن مهم‌ترین اثر به جا مانده از شیخ جمال الدین ابو الفتوح رازی است که به زبان فارسی نگاشته شده است. ایشان در این تفسیر علاوه بر ترجمه، بیان شأن نزول آیات و بررسی مفردات آن‌ها، به مناسبت موضوع به ذکر آرای فقهی خود پرداخته است. این ویژگی تفسیر مذکور را در زمره‌ی جامع‌ترین تفاسیر موجود قرار داده است که افزون بر پرداختن به مباحث تفسیری دارای صبغه‌ی فقهی نیز می‌باشد. البته مفسر در نگارش این اثر تحت تأثیر سبک نگارش و دیدگاه‌های شیخ طوسی در اثر فاخر التبیان فی تفسیر القرآن بوده‌است. آنچه در اثر حاضر از نظر نگارنده گذشت، بررسی آرای ابو الفتوح رازی در باب نکاح بوده است. به منظور تأمین این هدف در ابتدا مباحث مقدماتی نکاح همچون مسائل مربوط به انعقاد عقد نکاح و آداب نکاح طرح گردید و سپس به بررسی نکاح متعه به عنوان یکی از مهم-ترین مسایل این باب پرداخته شد. در این حوزه بحث اثبات متعه و عدم نسخ آیه مربوطه از سوی مولف مورد تأکید قرار گرفته است. وی در این بخش به صورت مبسوط به بیان ادله‌ی بقای حکم جواز متعه و رد دیدگاه مخالفان از اهل سنت پرداخته و همچنین احکام مربوط به فروع بحث متعه را مورد بررسی قرار داده‌است. از دیگر مباحث مورد توجه در باب نکاح در این تفسیر، احکام مربوط به ازدواج حر و عبد با کنیزان و شرایط لازم برای هر یک می‌باشد. بحث تفصیلی دیگر که از نظر مولف دور نمانده ذکر آیات مربوط به محرّمات نکاح و احکام آن‌ها می‌باشد. در این زمینه علاوه بر کثرت آیات، تأکید و تشریح مباحث توسط مولف روض الجنان نیز دلیلی بر تفصیل بحث است. در بررسی آیات مربوط به محرّمات نکاح که در ذیل دو عنوان کلی محرّمات موبد و محرّمات غیر موبد مورد توجه قرار گرقته است؛آرا و دیدگاه‌های مختلف در مباحث مربوط به نسب، رضاع، مصاهره و موارد دیگری چون نکاح با غیر مسلمانان، نکاح دائم با بیش از چهار زن و نکاح در صورت وقوع سه طلاق و ... مورد بررسی مولف قرار گرفته است. از مباحثی که در باب نکاح بیش از همه مورد توجه شیخ ابو الفتوح رازی بوده است؛ بررسی احکام مربوط به مهر است. در حقیقت امعان نظر مولف در این بحث و ارائه دیدگاه‌ها و آرای فقهی ایشان درباره وجوب مهر، میزان پرداخت مهر و شرایط و ضوابط پرداخت آن، یکی از جامع‌ترین مباحث فقهی تفسیر روض الجنان در مسئله نکاح به شمار می‌آید. علاوه بر موارد فوق مباحث دیگری از حقوق و تکالیف زوجین همچون مسئله‌ی نفقه، قسم، نشوز و شقاق از جمله عناوینی هستند که ارائه نظر فقهی مولف در آن قابل توجه است. در مجموع باید گفت روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن را می‌توان از مهم‌ترین آثار تفسیری دانست که مولف نه تنها اجتنابی از ارائه نظر فقهی نداشته بلکه به مناسبت، به بررسی احکام، بیان اقوال مختلف و ایراد نظر فقهی پرداخته‌است. نکته قابل توجه آن است که در غالب موارد دیدگاه‌های مولف دارای مطابقت با آرای مشهور امامیه است و گزینش آرای شاذ از جانب وی به ندرت دیده می‌شود به ویژه تطابق آرای ایشان با دیدگاه‌های شیخ طوسی قابل توجه است.

یکی از مسائل در خور توجه و قابل مطالعه در حوزه تاریخ فقه، بررسی همسانیها و تمایزات مکاتب مختلف فقهی است که از آن میان وجود برخی تشابهات و همسانیها در فقه متقدم مکه و فقه امامیه قابل ملاحظه است، علیرغم اختلاف فقه امامیه با فقه اهل سنت در مسائلی چون: کیفیت وضو و اذان ، حلیت متعه ، بطلان عول و تعصب و ...، فقه متقدم مکه با فقه امامیه همخوانیهایی دارد چرا که فقه متقدم مکه ، متاثر از تعالیم ابن عباس و سایر منتسبان به اهل بیت بوده است و مطالعه این تشابهات قرابت فقه امامیه را با فقه متقدم مکه نشان می دهد و از فراسوی این قرابت می توان همسویی مبنایی فقه امامیه را با صحابه و تابعین مکه که مورد وثوق تمامی فرق اسلامی می باشند- نشان داد که خود گامی در جهت تقریب بین مذاهب اسلامی است . ما برای دست یافتن به این همسانیهای شاخص ، پس از شناسایی فقهای مکه ، طی دو نوع آمارگیری به استخراج مسائل مورد نظر از کتاب الخلاف شیخ طوسی پرداختیم و ذیل سرفصل به تحلیل و بررسی این مساله پرداختیم. البته در قسمت کلیات با ترسیم اوضاع و احوال سده های نخست هجری ، به دلیل ارائه این نوع تقسیم بندی از مکاتب فقهی که براساس یوم آنها بوده است ، اشاره نمودیم و سپس به توصیف ویژگیها و خصوصیات فقه و فقهای مکه همت گماشتیم و در نهایت ، چگونگی سیر اضمحلال مکاتب بومی فقه را بیان نمودیم.

1 - این نوشتار، تلفیقی از آراء فقهی مذاهب چهارگانه اهل سنت و مذهب امامیه، در ابواب وکالت ، حواله، ضمان، کفالت ، ودیعه و عاریه است ، و از آنجا که فقه تطبیقی گامی موثر در راه تقریب مذاهب می‌باشد، نام "گامی بسوی تقریب مذاهب " برآن نهادیم . 2 - بخش نظریات و فتاوای اهل تسنن، تماما" ترجمه کتاب "الفقه علی المذاهب الاربعه" تالیف عبدالرحمن جزیری است ، و دربخش آراء امامیه، از چهارکتاب "تذکره الفقهاء"، "شرایع الاسلام"، "الروضه البهیه" و "تحریرالوسیله" استفاده شده است . 3 - جهت مزید فایده، شرحی اجمالی از مذاهب چهارگانه اهل سنت و ائمه آنها، ونیز شرح مختصری از کتب فقهی مورد استفاده در بخش آراء امامیه همراه با شرح حال مولفین آنها، و بیانی کوتاه در باره کتاب "الفقه علی المذاهب الاربعه" و مولف آن، در مقدمه آمده است .

چکیدهبحث صفات قاضی از دیر باز در کتب فقهای امامیهو اهل سنت مطرح شده است و از جمله این صفات، صفت اجتهاد می باشداین بحث در کتب فقهای متقدم به صورت مختصر به چشم می خورد در حالی که فقهای متأخر آن را، به صورت مفصل بیان می نمایند واین ضرورت در زمان غیبت امام معصوم (ع) بیشتر احساس می شود شاید بتوان گفت درنظر اولیه بیان شرایط قاضی درعصر حضور معصوم (ع) درفقه امامیه چندان ضروری به نظر نمی رسد اما در عصر غیبت نصب عام، اقتضاء می کند صفات لازم برای قاضی معین شود.نظرات فقهای امامیه و اهل سنت در این موضوع به سه نظریه اصلی محدود می شود . لزوم اجتهاد مطلق قاضی، کفایت اجتهاد متجزی قاضی و نفوذ قضاوت مقلد . البته هر یک از گروه هاادله ای را بیان می نمایند هر چند برخی از فقها اجتهاد مطلق قاضی را لازم می دانند اما اغلب ایشان قضاوت مقلد آگاه به امور قضاء را مستقیماً یا با عناوینی چون مشاور قضایی ، نائب امر قضاء و ... نافذ می دانند .این پایان نامه با بیان نظریات فقها و ادله مطروحه ایشان چگونگی نفوذ قضاوت مقلد را بیان می کند .کلمات کلیدی : اجتهاد قاضی ، مقلد ، فقه امامیه ، فقه اهل سنت ، قاضی .

حقوق اسلامی تطبیقی تعبیر دانشگاهی از بخشی از علم فقه است که در اصطلاح فقهای گذشته به آن، علم الخلاف گفته می شد و در عصر ما در محافل دانشگاهی عربی از آن به الفقه المقارن تعبیر می شود و به طور متعارف در زبان علمی فارسی فقه تطبیقی بر آن اطلاق می گردد . توجه فقهای بزرگ شیعه چون شیخ مفید ، شیخ طوسی ، محقق حلی ، علامه ی حلی و شهید ین به بررسی استدلالی آرای مذاهب اهل سنت و حتی تلاش در تعلّم و آموزش در مراکز علمی بزرگ اهل سنت ، اهمیت و ضرورت این بخش از پژوهش راحتی برای احیای فقه شیعه و زنده نگه داشتن آن به وضوح مدیّل می نماید و جایگاه این علم را در فقه شیعه آشکار می سازد .

دين اسلام کامل ترين دين الهي است و داراي برنامه اي جامع براي رساندن بشر به سعادت در دنيا و آخرت است. احکام آن در عين آنکه پر نغز و آکنده از حکمت است، از ويژگي انعطاف پذيري و سادگي برخوردارند و بدان گونه نيستند که مکلف را در سختي و تنگنايي قرار دهند. خداوند (تعالي)، هدف از تشريع احکام را آسودگي و راحتي بند گان ذکر نموده، نه مشقت و سختي آنان. نبي اکرم (ص) نيز، از شريعت اسلامي با عنوان «سمحه و سهله» ياد کرده اند. با اين وجود عده اي از دشمنان اسلام، سعي در مخدوش نمودن چهره اين آيين بزرگ الهي داشته و با سخت و خشن جلوه دادن احکام آن، شريعت اسلام را دين دست و پاگيري معرفي کرده اند که با مقتضيات زمان و دنياي امروزي همخواني نداشته و با حقوق بشر در تضاد است. در اين تحقيق کوشش شده با ذکر مصاديق متعددي از احکام عملي که بر، انعطاف پذيري و سادگي احکام شريعت اسلامي دلالت دارند، مثل: تيمم به جاي وضو، افطار روزه و شکسته شدن نمازهاي چهار رکعتي در حال سفر، وجود قواعدي چون «لا ضرر» و «لا حرج» ضمن تاکيد بر انعطاف پذيري احکام دين اسلام، به رد و ابطال شبهات مخالفان پرداخته شود.

این پایان نامه بمنظور بررسی آثار و احکام سکوت در فقه امامیه و حقوق موضوعه در پنج فصل تدوین گردیده است: در فصل اول به کلیات، مفردات و مسایل اولیه همچون مقدمه، اهداف، پیشینه و روش تحقیق و واژه شناسی، ارزش سکوتو حکم تکلیفی سکوت پرداخته شده است. بخش دوم نگرشی بر نظریات فقهای شیعه و سنی در مسائل عبادی و الهی سکوت مانند نماز و روزه صمت داشته و در فصل سوم نقش سکوت در مسائل قضایی به رشته تحریر در آمده است. فصل چهارم که بیشترین مباحثات را در خود دارد مربوط به بررسی جایگاه سکئت در عقود لازمه، بیع، اجاره، مزارعه، کفالت و نکاح و عقود جایزه-عاریه، ودیعه، مضاربه و وکالت- وایقاعات -اسقاطات و شفعه از دیدگاه حقوقدانان و فقها پرداخته شده است. در فصل پایانی گذری اجمالی در مباحث اصولی تقریر معصوم، سیره عقلائیه و اجماع سکوتی دارد و در پایان نیز نتایج این کنکاش ذکر شده است.

حقّ ارتفاق به معنای مشروعیّت تصرّف مالک زمینی در مِلک دیگری است تا با این تصرّف از مِلک غیرمنقول خود، بهتر استفاده نماید. چنین موضوعی با این ویژگی‌ها در منابع فقهی متقدّم و حتّی متأخّر امامیّه، مطرح و مورد بررسی، قرار نگرفته است. حقّ ارتفاق به این معنا، از حقوق مدنی کشورهای دیگر به منابع حقوقی و سپس کم و بیش در مطالعات فقهی، راه یافته است. البته حقوقی مانند حقّ انتفاع، حقّ اختصاص و هم‌چنین، حریم شباهت‌های با حقّ ارتفاق در استفاده‌ی مالک زمین از غیرمِلک خودش، دارند ولی تفاوت‌های مهمی هم با ارتفاق دارند و نمی‌شود بررسی آن‌ها را در فقه، پیشینه‌ی ادبیات حقّ ارتفاق شُمرد و به همین خاطر، از مشروعیّت مسلّم آن‌ها نیز پُل زدن به این مسئله، براساس قواعد فقه امامیّه غیرروشمند خواهد بود. مهم‌ترین، محور در این مسئله، بررسی مشروعیّت آن براساس رویکرد فقه امامیه است که با استفاده از عمومات دالّ بر حُسن معاشرت با همسایه‌ها، استحباب تعاون بر کارهای خیر و سیره عقلا، می‌توان آن را اثبات کرد. علاوه براین، چون حقّ ارتفاق به تنوع اسباب پیدایی خود، متنوع می‌گردد به تناسب مشروعیّت همین اسباب که در شکل‌گیری آن، مؤثر است، نیز می‌توان استدلال کرد؛ یعنی با تمسک به عمومات ابواب معاملات، مشروعیّت انشاء حقّ ارتفاق در قالب عقود و یا ایقاعات، اثبات می شود.

هر امری بدون در نظر گرفتن مصالح و مفاسد آن کاری ابتر است. مصلحت از آن دسته واژگانی است که در عین ظاهری ساده و زودفهم، دارای پیچیدگی‏هایی است که گاهی بین اندیشمندان در مفهوم و مصادیق آن اختلاف نظر پدید می آید.واژه مصلحت در آن دسته از واژگانی قرار دارد که در عین ظاهری ساده و زودفهم، دارای پیچیدگی‏هایی است که گاهی بین اندیشمندان در مفهوم و مصادیق آن اختلاف نظر پدید می آید. مصلحت، اختصاص به فقه اسلامی ندارد، در مکتب‏های غربی نیز عنصری مهم، کارآمد و حتی گاهی زیربنایی به شمار می‏رود. در تفکر اسلامی، از مصلحت در دو حوزه مستقل سخن به میان می‏آید؛ حوزه کلامی (مثل اینکه آیا صدور احکام مبتنی بر مصلحت اولی است؟) و حوزه فقه (مانند آنکه آیا می‏توان از مصلحت در استنباط قوانین شرعی بهره برد؟). در این پژوهش کوشیده‏ایم، مصلحت را در حوزه فقه امامیه و اهل سنت بررسی کنیم. امید است با تبیین این موارد، گامی به سوی روشن شدن برخی از زوایای مصلحت از دیدگاه فقهی برداشته باشیم.