جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده مقاله: علم پیامبر, و امام}همواره میان اندیشمندان مسلمان، پرسشی بحث‌انگیز بوده است. علامه طباطبایی در تفسیر خود از آیات متضمن «شهادت» کوشیده است علم پیامبر, و ائمه] بر نهان اعتقادات و اعمال مردم را اثبات کند، اما مفسران دیگر چنین نظری ندارند. علامه «شهادت» را به معنای علم اولیاء بر اعمال بندگان حین انجام آنها گرفته است، درحالی که مفسران دیگر آن را به معنی «شهادت» بر ادای رسالت گرفته‌اند. علامه به دلایل اصالت اطلاق و حقیقی بودن نظام عالم، علم مذکور را برای پیامبر, اثبات می‌کند و این علم، به اعتقاد شیعه برای امام هم مهیا است. این برهان مورد پذیرش نویسندگان مقاله است.

به ظاهر همه اتفاق نظر دارند که انسانشناسی عالی ترین مقصد و منظور تحقیق فلسفی است و در تمام مکاتب گوناگون فلسفه ، هدف مذکور پیوسته تایید و تاکید شده است . آنچه از میان مقصود نظر ماست ، توصیف و تحلیل و نقد دیدگاه انسانشناختی ابن سینا آن هم در پرتو نظریات جدید می باشد. یکی از این مسائل ، حقیقت انسان از منظر ابن سینا می باشد . از آنجائی که وی به دو ساحت نفس و بدل برای آدمی قائل است ، این سوال مطرح می شود که کدام ساحت ، حقیقت انسان را تشکیل می دهد؟ در جواب گوئیم با توجه به مبانی شیخ همچون ترکیب انضمامی ماده و صورت حقیقت انسان ، مجموع نفس و بدل می باشد. از دیگر مسائل ، ساحات وجودی نفس و ارتباط آنها با ذات نفس از منظر شیخ الرئیس است که وی ساحات وجودی نفس را افعال و انفعالات و قوا می داند و از دیدگاه وی ارتباط افعال با ذات نفس. ارتباط علی و معلولی است و ارتباط انفعالات با ذات نفس ، ارتباط عرض و موضوع آن است . وی ارتباط قوای غیرعاقله با ذات نفس را ارتباط ابزار و صاحب ابزار می داند ، علاوه براینکه به وحدت قوای عاقله با ذات نفس قائل است و از آنجا که ترکیب علت و معلول ، عرض و موضوع آن و ابزار و صاحب ابزار را ترکیب انضمامی می داند ، نمی تواند اتحاد ساحات نفس با ذات نفس را به اثبات برساند. با ارزیابی این نظریات ، ناتوانی دیدگاه ابن سینا آشکار می شود ، چرا که سیستم فلسفی او از دو جهت ناسازگاری درونی و بیرونی رنج می برد. از جهتناسازگاری درونی : به عنوان مثال وی حقیقت انسان را نفس او می داند اما با توجه به مبانی وی ، مجموع نفس و بدل خواهد بود و از جهت ناسازگاری بیرونی: به عنوان نمونه دیدگاههای وی با آموزه های دینی ناسازگار است . ناسازگاریهایی که نظریه رقیب وی یعنی نظریه ملاصدرا از آن مبرا است.

چکیدهاز دیرباز، ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان، ﺑﻪ دنبال ارﺗﺒﺎط ﻫﻨﺮ و زﻳﺒﺎﻳﻲ، ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻫﻨﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻮارد، ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان، راﺟﻊ ﺑﻪ ماهیت ﻫﻨﺮﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ. ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اوج ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازی در ﻫﻨﺮ است، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎری از نظریات این ﻗﺮن در آﺛﺎر ﻫﻨﺮی ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ، و ﺗﻌﺪاد ﻛﺜﻴﺮی از اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪی ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻧﻈﺮی ﻫﻨﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. از طرف دیگر، جنبش‌های هنری از دادائیسم در میانه‌ی دهه‌ی 1920 به این سو موجبات شکل‌گیری نظریه‌هایی در مورد ماهیت هنر را فراهم آوردند. در طول این دهه‌ها، ﺧﺼﻮﺻﺎً از دﻫﻪ ی1960م ﺑﻪ امروز، دﻏﺪﻏﻪﻫﺎی ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺻﺮﻓﺎً زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ تعالی ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺧﻮد و ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮﻳﺶ فکر می‌کند، اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره از تاریخ هنر، ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن «ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ-ﻓﻴﻠﺴﻮف» ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد و ﺑﺴﻴﺎری از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﻳﻦ دوره شدیداً ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻧﺪﻳﺸﻪای ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و هم‌راستا با مسائل نقد جدید در رابطه با چیستی هنر، درﮔﻴﺮ شوند. پژوهش ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﻲ دارد ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ‌های هنر، به ویژه نظریه‌ی نهادی، و به موازات آن جنبش‌های هنری ضد زیباشناسانه از اوایل قرن بیستم به این سو، به تحلیل آثار موسوم به هنر مفهومی بپردازد.

علم حضوری انسان به خودش، بنیان حضور وی نزد خود و شهود مستقیم هستی است. ملاصدرا با تکیه بر نفس به­ عنوان هستی که عین شناسایی و قلمرو تلاقی وجود و علم است، آدمی را از ورطه‌ تقابل غیرقابل رفع ذهن و عین نجات می ­دهد. آدمی با حضور نزد خود، هستی خویش را متصل به عالم خارج می‌یابد. یافتن خود در میان موجودات و داشتن نسبت خاصی با هستی، به­ معنای داشتن «عالم» است. هایدگر نیز با تکیه بر نسبت خاص انسان با هستی و توانایی انسان بر تفسیر و ارزیابی هستی و فرارفتن از هستی، مسئله‌ حضور و عالمداری را مطرح می‌کند. بنابراین می‌توان گفت حضور آدمی نزد خود، بنیان عالمداری اوست و از این لحاظ، ملاصدرا و هایدگر مشابهت بسیاری به یکدیگر دارند.

چکیدهرعایت آداب حضور از مهم ترین سفارش های انبیا و اوصیای الهی به پیروان حقیقی آنان بوده و هست بدین‌جهت در تحصیل مقام عبودیت ضرورت است که آداب آن را فراگرفت و در تمامی زوایای زندگی خود مراعات نمود در جرگه بندگان خاص الهی وارد شده‌است ﴿فَادْخُلی‏ فی‏ عِبادی‏﴾ . ظرفیت وجودی انسان در معرفت خداوند و عمل به آدابی که بر انسان تکلیف کرده بسیارمحدود است از این‌رو نوشته حاضر با طرح فرضیه آداب از سوی قرآن کریم و تأثیر پذیری نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه از این کتاب الهی به نحوه کاربرد آداب در زندگی فردی ،اجتماعی و فکری، عملی معرفت منسجمی را به حاضران بار گاه الهی خواهد‌داد وظرفیت وجودی آنها را بالا خواهد برد.نتایج رساله حاضر نشان دهنده توجه انبیا و اولیا دین به این مسئله در تمام حالات زندگی است بنابراین اهمیت رعایت آداب حضور در همه اعمال عبادی خصوصاً نماز مومن نقش اساسی دارد. از منظر او برخی از آداب مقدمه سایر آداب است و در کیفیت بخشی به آنها موثر است. پاره‌ای دیگر ساحت فکر او را از غیر حق پاک نموده تا به اعمالش جلوه ملکوتی بخشد. در نهایت با رعایت آداب عملی عبودیت رب العالمین را به بهترین شکل ممکن به تصویر خواهد کشید و در عین مختار بودن مجری اراده محض الهی است. باید توجه داشت عواملی از درون و برون مانع تحقق ادب حضور است. عمده‌ترین آنها غفلت، هوای‌نفس و شیطان است. با برداشتن این موانع از سر راه آثار ادب حضور در زندگی فردی و اجتماعی حاضر تحقق یافته وی را در خیر و برکت های الهی مستغرق می کند.واژگان کلیدی: حضور، ادب، حاضر، آداب حضور، حضور قلب، قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه

مساله رابطه خدا و جهان مساله ای بسیار قدیمی است. علاوه بر آن، در بسیاری از علوم، از جمله فلسفه نیز قابل طرح می باشد. در فلسفه ماقبل صدرا چون، اصالت با ماهیت بود، علیت، نیز در ماهیت مطرح می شد. از این رو، خداوند به عنوان علت العلل معرفی می شد که برای ارتباطش با جهان به واسطه های زیادی نیاز داشت.ولی صدرا با اثبات اصالت وجود، مدار تمامی مباحث فلسفی را بر حول محور وجود قرار داد. و چون نخی دانه دانه، مسائل فلسفی را به هم مرتبط کرد. و با بیان تشکیک در وجود، علیت را به وجود رابطو مستقل برگرداند. فلسفه صدرا به این جا ختم نشد، بلکه صدرا با تحلیل علیت و معلولیت به نظریه تجلی دست یافت و از آن طریق،به وحدت شخصیه وجود رسید. در این نقطه از فلسفه او،همه موجودات،مظهر اسماء و صفات حق تعالی هستند. و جز به ذات واحد او،هیچ گونه شیئیتی ندارند و در، محضر او حضور دارند و رابطه شان با خداوند، رابطه جلوه و متجلی و عین الربطبا قیوم است و این خود دلیلی است بر این که خداوند، به همه ما علم حضوری دارد. از جمله، ما انسان ها چون به نفس خود علم حضوری داریم و نفس، نیز، عین ربط، به خداوند است پس، به خدا نیز، علم حضوری داریم. بنابراین، بر طبق حکمت متعالیه، خدا با جهان هستی، رابطه ای بی واسطه، دارد و وسایط، موثر حقیقی نیستند. و همچنین بر طبق دیدگاه حکمت متعالیه بین خدا و جهان سنخیت و عینیت برقرار است. محدثان امامیه نیز به استناد آیات قرآن کریم و تأسی از روایات ائمه معصومین «علیهم السلام» و همچنین با استفاده از براهین مختلف از جمله برهان نظم و دیگر براهین به بررسی رابطه خدا با جهان پرداختهو به این نتیجه رسیده اند که خود آفرینش مخلوقات توسط خداوند حجابی بین خدا و مخلوقاتش می باشد و خداوند با همه مخلوقات خود ارتباط دارد. ارتباطی که از سنخ ارتباط فیزیکی نیست و بلکه بسیار فراتر و عمیق تر از آن می باشد. و در رابطه خداوند با جهان به این نتیجه رسیده اند که خداوند هیچ سنخیت و شباهتی به مخلوقاتش ندارد و خدا با جهان متباین می باشد.

بحث زمان و ارتباط آن با هستی یکی از مباحث مهم فلسفی است. حقیقت زمان و رابطۀ آن با هستی و انسان پرسش های مطرح در تاریخ تفکرات فلسفی بوده اند. زمان در اندیشۀ ملاصدرا در عالم طبیعت، جلوه ای از هستی است؛ هستی صدرا که هستی عام و اعم از سیال و ثابت بوده و زمان، منتزع از وجود سیال است. ملاصدرا با تلقی زمان به عنوان بُعد چهارم جسم، در اندیشۀ گذشتگان تحول جدی پدید می آورد و با این نگاه گسست میان اجزای زمان را از بین می برد. در هایدگر، با اینکه از وجود عام سخن به میان می آید، اما زمان در وجود انسانی یا دازاین قابل فهم است؛ لذا دربارۀ زمان، گذشته و آینده و حال، نه به عنوان مفهوم و قطعات فرضی زمان، بلکه به عنوان ابعاد وجودی حضور سخن به میان می آید. طبیعت و انسان در فلسفۀ ملاصدرا در افق زمان فهمیده می شود و در هایدگر از تاریخ و هویت تاریخمند وجود آدمی بحث می شود.

بررسی تاریخ فلسفه نشان می‌دهد که طرح مباحثی همچون خودآگاهی، آگاهی و خودشناسی تا همین اوایل عصر مدرن، تا بدین پایه اهمیت نیافته بود. برای فیلسوفان قرون وسطا – به ویژه پیروان سنت ارسطویی – ماهیت خودآگاهی تنها در روان‌شناسی و شناخت‌شناسی نقش دارد و این خود، پیامد طبیعی تعریف ارسطو از عقل به عنوان یک توانایی صرف است. ابن‌سینا نام‌آورترین استثنا در سنت اسلامی قرون وسطاست که تمثیل معروفش با عنوان «انسان معلّق» بر مبنای آگاهی نفس انسانی از خویش متمرکز شده است. اما واکنش ابن‌سینا نسبت به مسئله آگاهی و خودآگاهی هرگز به روایت انسان معلق محدود نمی‌شود. خودآگاهی آغازین در فراهم آوردن وحدت کارکردهای نفس– به ویژه کارکردهای شناختی آن – نقشی مرکزی ایفا می‌کند و گویی ابن‌سینا ظاهر شده تا فقدان چنین کانون وحدت‌بخشی از آگاهی را، که شکاف بزرگی در روان‌شناسی ارسطویی ایجاد کرده است، مشاهده کند. از دیدگاه ابن‌سینا، خودآگاهی به یکسانی معرفت و وجود می‌انجامد. زیرا خود، دقیقاً آگاهی است و نسبت خود به وجود در هر حال نسبت‌ آگاهی از خود است.

این مقاله با قبول موجودات جهان به عنوان موجودات عینی و واقعی و با قبول اینکه اشیا در فردیت خویش دارای تشخّص و تعیّن هستند و به عنوان اموری خارجی قلمداد میشوند، و همچنین با قبول اینکه آنچه ما ادراک میکنیم همانی است که در خارج وجود دارد، به تبیین مراحل ادراک و ایجاد علم میپردازد. این مقاله شناخت واقعیت را متشکّل از پنج مرحله میداند که دو مرحله اول آن فارغ از هرگونه توصیف شناخت شناسی (معرفت) است و مقدّم بر تلاش ذهن برای استخدام کلمات و صفات برای توصیف ویژگیهای نوعی واقعیات است. در واقع، آن چیزی که در اولین برخوردهای انسان با جهان مطرح میشود صِرف موجودیت شیء (پدیده) و این همانی آنچه با علم حضوری ادراک شده با واقعیت خارجی است. حضور اولیه موجودات خارجی در نزد نفس، همانند زمانی است که انسان هنوز زبانی را جز زبان اشاره نیاموخته است؛ ولی قطعا واقعیت خارجی را میشناسد. در مرحله بعد، نام گذاری و سپس طبقه بندی برای سهولتِ بازیابی مطرح میشود. زبان و منطق، در این مرحله جای میگیرند.

در مقاله حاضر، از اهمیت علم و ادراک سخن مى رود و بر نقش نفس و ذهن در این زمینه تأکیدمى شود. با اینکه نفس شریف ترین عنصر ذاتى و واقعیتِ وجودى انسان است، امّا به نظر مى رسدقدر آن مجهول مانده است. نفس نه تنها با قلب و عقل، بلکه گاه با ذهن نیز مترادف گرفته مى شود.ادّعاى نگارنده این مقاله آن است که اهمیت نفس از ذهن بیشتر است و در واقع، بین آن دو، رابطهعموم و خصوص مطلق وجود دارد. با در نظر گرفتن نقش ارزنده نفس، مى توان گفت که: «علم»حضور معلوم و یا اعیان خارجى در نزد نفس است. هم زمان، ذهن انعکاسات اعیان خارجى رادریافت و ثبت مىکند و موجود ذهنى را تشکیل مى دهد که این موجود به نوبه خود، در حضورنفس قرار مى گیرد و ادراک مى شود. بنابراین، نفس با اشراف بر اعیان خارجى از یکطرف و بااشراف بر موجود ذهنى از طرف دیگر ـ هم زمان ـ دو کارکرد دارد و موجود عینى و ذهنى را ادراکمىکند. بدیهى است که موجود ذهنى برگرفته از موجود خارجى، و موجود خارجى نیز قائم به خودو مستقل از ذهن آدمى است. حکم، به مثابه عمل نفسانى، در تأیید اعیان خارجى و نیز انعکاساتذهنى نقش دارد.