جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل اميرمؤمنان شاخصۀ اصلي اعتقادي شيعه به‌شمار مي‌رود. مسئلۀ اصلي اين پژوهش شناسايي هندسۀ آيات مطرح‌شده در رابطه با اين اعتقاد و تفسير آن در انديشۀ کلامي اماميه بغداد در قرن پنجم و با محوريت شيخ‌ مفيد و سيد مرتضي که با روش تحليلي و استفاده از مطالعات کتابخانه‌اي مورد مطالعه قرار گرفته است. بخش اصلي ادله قرآني اثبات حق ولايت و امامت در مکتب بغداد از دو دستۀ بدون واسطه و با واسطه‌ تشکيل شده و دستۀ سوم ناظر به نقد مباني تفکر رقيب است. نقادي مستندات قرآني انگاره عصمت صحابه، نقادي استناد به آيات قرآني براي حق خلافت خلفاء و نقد ادلۀ قرآني حجيت اجماع امت، سه محور دستۀ سوم را تشکيل داده و در مواردي نيز به شکل جدلي به نفع امامت استدلال شده است. تفسير اين آيات در مکتب بغداد، با توجه به گسترش نگاه عقلي کلام شيعه و فضاي چند قطبي بغداد، هم از حيث کمّيت و هم از جهت کيفيت و تقويت جهت تحليلي و تفسيري، قابل ارزيابي است.

کتاب «The Study Quran» (قرآن‏شناخت) مشتمل بر ترجمه و تشریح آیات قرآن‏کریم از جدیدترین تفاسیری است که در جهان غرب، با قلم «سیدحسین نصر» به زبان انگلیسی منتشر شده و مورد استقبال توده‏ها و نخبگان جامعه‏ی غربی قرار گرفته است. متن اصلی قرآن‏شناخت در ایران با عنوان «تفسیر معاصرانه‏ی قرآن‏کریم» از سوی دکتر «رحمتی» ترجمه شده است. روش کلّی نگارندگان این تفسیر و تعلیقات آن (که به قلم مترجم است) بارها به ورطه‏ی مطالعات انتقادی کشیده شده و پژوهشگران، نقاط ضعفی از مجلّدات فارسی موجود را تبیین نموده‏اند هرچند این اثر مهم، از نقاط قوّتی نیز برخوردار است. رویارویی نگارندگان تفسیر معاصرانه با تفسیر آیات حاوی باورهای شیعی در متن امّا، گونه‏ای است تازه که بررسی ابعاد آن، شایسته‏ی تحقیق می‏نماید؛ از جمله‏ی آن آیات، آیاتی پیرامون «امامت» در سوره‏ی «مائده» است که شامل آیات 3 (آیه‏ی اکمال)، 55 (آیه‏ی ولایت) و 67 (آیه‏ی تبلیغ) این سوره می‏باشد. از این رو، پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی به واکاوی مفاد تفسیری قرآن‏شناخت، ذیل آیات فوق پرداخته و با رویکردی انتقادی برخی از آن مفاد آن را، ازجمله تمایل آشکار به آرای اهل سنّت و عدم پاسخ در ردّ ادّعاهای آنان، مورد مناقشه قرار داده است.

در وصف بعثت پیامبر(ص) و نصب امامان معصوم (ع) هدیه‌‌ای الهی است آیاتی در قرآن آمده است که درصورت الگو‌گیری بشر از آنها آرزوی دیرینه او یعنی، تشکیل جامعه آرمانی اسلامی با هدف ایجاد فرصت برای دستیابی به هدف اصلی خلقت که در گرو معرفت الهی است محقق خواهد شد. نوشتار حاضر باروش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌‌گیری از تفاسیر و منابع کتابخانه‌‌ای درصدد پاسخ‌‌گویی به این پرسش است که شاخه‌‌های تربیتی آیات مربوط به امامت در تحقق جامعه مورد انتظار اسلامی چگونه منشأ اثر است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد باتوجه به شاخص‌‌های تربیتی آیات امامت که ناظر به خود مقام امامت و هدایتگری انسان است، مردم و مسئولان جوامع اسلامی باید با داشتن روحیه ولایت‌‌پذیری و اطاعت از امام در رشد معنوی و مادی افراد جامعه تلاش کنند.

اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل امیرالمؤمنینG به عنوان شاخصه اصلی اعتقاد امامیه به شمار می‌رود و عالمان امامیه از دیرباز به تثبیت آن از مسیر تفسیر آیات توجه داشته‌اند. مسئله اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی رویکرد شیخ طوسی در تفسیر آیات امامت و ولایت است که با مقایسه تفسیر شیخ با تفسیر همفکران وی در مکتب کلامی امامیه بغداد همچون سید مرتضی و شیخ مفید و نیز روش تفسیری سابق مفسران امامیه همچون قمی و عیاشی انجام پذیرفته است. برای رسیدن به این هدف با روش تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، همه آثار شیخ مطالعه و تفسیر وی از این آیات از جهاتی همچون جایگاه روایت در تعیین مراد از آیات، رویکرد تأویلی مبتنی بر روایات، نگاه تقریبی در استدلال‌ها و جایگاه اقوال مفسران در تفسیر شیخ تحلیل شده است. تفسیر شیخ طوسی از آیات ولایت و امامت را می‌توان تفسیری اجتهادی مبتنی بر فهم عقلایی از کلام وحی و با لحاظ تراث روایی امامیه و امتداد مکتب تفسیری امامیه بغداد دانست که با توجه به جایگاه ویژه موضوع امامت در مرزبندی مذاهب اسلامی تلاش دارد تا با رویکردی تعاملی در عین دفاع از مبانی قرآنی اندیشه امامت و لزوم نص برای تعیین ولی، زمینه طرح دیدگاه تفسیری شیعه و ارائه مبانی قرآنی امامیه در موضوع امامت را در محیط فکری جامعه اسلامی آن دوران فراهم کند.

علامه میرحامدحسین در کتاب شریف «عبقات­الانوار»، به اشکالات مطرح شده از جانب عبدالعزیز دهلوی بر تفاسیر شیعه از آیه تطهیر که به استناد قرائن مختلف در شأن اهل بیتD نازل شده، پاسخ داده است. ایشان ضمن پاسخ به این اشکالات، شرایط صحت و میزان اعتبار هر یک از قراین فهم آیات را نیز تبیین نموده­ است. آنچه ایشان ارائه نموده است معیارهایی برای فهم صحیح آیات قرآن کریم و پاسخ به اشکالات مشابه در خصوص دیگر آیات است. در این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا به تبیین و بررسی این معیارها از دیدگاه علامه میرحامدحسین پرداخته شده است. این معیارها در ضمن تبیین مراد واقعی آیه تطهیر توسط ایشان بیان شده است. در گام دوم، این پژوهش بر اساس معیارهای استخراج شده، به ارزیابی میزان صحت مهم‌ترین اشکالات علمای اهل­سنت بر دیگر آیات مرتبط با مسئله امامت و ولایت اهل بیتD ­پرداخته و نشان داده است که معیارهای عقلایی فهم نص قرآن کریم که توسط میرحامد حسین ارائه شده است، چگونه در حل آن اشکالات نیز راهگشا هستند. رویکرد این پژوهش، قرآن‌محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی(بدیهیات عقلی، سنت قطعی، گزارشات قطعی تاریخی و...) بر محور قرآن کریم، داور اندیشه­ها و عملکردهای دینی است.

تفسیر معاصرانه، اثری شایان توجه برای مخاطبان جهانی است. این تفسیر بنا دارد دیدگاه‌های سنتی را در تفسیر قرآن، از منابع تفسیری و روایی که برگزیده بیان کند، از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره برد و نیز به مسئولیت خود در رساندن هدایت‌های قرآن به مخاطبان جامه عمل بپوشاند. این مقاله با شیوة تحلیل انتقادی، به میزان تطبیق این راهبردها در تفسیر آیات ولایت و امامت اهل­بیت، در سطح ظواهر الفاظ قرآن (بقره: 124؛ نساء: 59؛ مائده: 3، 55، 56 و 67) می‌پردازد و مواجهه این تفسیر را به صورت موردی نیز دربارة آیات یادشده ارزیابی می کند. نتیجه آن که این تفسیر در تطبیق این راهبردها توفیق کامل ندارد؛ از جمله، از دیدگاه های سنتی در منابع معتبر، روایات کلیدی درباره این آیات و نیز نظام منطقی حاکم بر این آیات با روش تفسیر قرآن به قرآن چشم پوشیده است. در مواجهه با تفسیر این آیات نیز به ضعف‌ها بلکه خطاهایی مانند نقل ناقص دیدگاه­ها و روایات، مقایسه معنایی آیات بر اساس اشتراک لفظی و درک نادرست از تفسیر شیعی از این آیات دچار است.