جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: در این اثر به موقع و مهم، جان اسپوزیتو و جان وول توسعه جنبش‌ها و اندیشه‌های اسلامی معاصر را از طریق زندگی‌نامه نه روشنفکر فعال فعال که طیف وسیعی از جوامع مسلمان را نمایندگی می‌کنند، بررسی می‌کنند. بسیاری از مسلمانان فعالیت‌های احیاگر را با تلاش‌های فکری ترکیب کرده‌اند، اما تنها تعداد کمی از آنها به دیده شدن و نفوذ بین‌المللی قابل توجهی دست یافته‌اند. اسپوزیتو و وول با بررسی زندگی و کار نه شخصیت شناخته شده بین المللی، درک جدیدی از مبانی فکری آگاهی و سیاست اسلامی معاصر ارائه می دهند. مشخصات این افراد عبارتند از: اسماعیل راگی الفاروقی (ایالات متحده/فلسطین)، خورشید احمد (هند/پاکستان)، مریم جمیله (ایالات متحده/پاکستان)، حسن حنفی (سودان)، راشد غنوشی (تونس)، حسن الترابی (سودان) ، عبدالکریم سروش (ایران)، انور ابراهیم (مالزی) و عبدالرحمن وحید (اندونزی). این متفکران به برخی از مهم‌ترین تحولات فکری و فعال در جهان اسلام در دهه‌های 1980 و 1990 کمک کردند - دوره‌ای که طی آن جنبش‌های اسلامی به یک نیروی اصلی در جوامع مسلمان و امور بین‌المللی تبدیل شدند. آنها به سازماندهی و رهبری جنبش‌های نوسازی اسلامی کمک کردند و پایه‌های مفهومی برنامه‌هایی را که این جنبش‌ها مدافع آن‌ها هستند، فراهم کردند. آنها با هم نشان دهنده یک مرحله متمایز در تکامل تفکر اسلامی هستند: تلاش مداوم برای ایجاد ترکیبی مؤثر از مدرنیته و سنت اسلامی. کار آنها هسته اصلی تجدید حیات اسلامی در دهه 1990 و پایه و اساس آنچه می تواند در قرن بیست و یکم تبدیل شود را فراهم می کند.

بسیاری از آنها که پس از 44سال هنوز مدافع افکار و دیدگاه‌‌های علی شریعتی هستند؛ بر این باورند که پروژه شریعتی طرحی ناتمام است و هنوز نیاز به بازاندیشی عمیق‌‌تر، ویرایش و تفسیر تازه و خوانش و صورت‌‌بندی مجدد دارد؛ پروژه «نوشریعتی» همان موضوعی است که این اشخاص بر اهمیت آن باور و بر ضرورت این بازبینی تاکید می‌‌کنند. هاشم آقاجری، مقصود فراستخواه، فرزندان علی شریعتی و بسیاری دیگر همچنان دل در گرو آن پلی دارند که او می‌‌خواست میان سنت و مدرنیته بزند و هنوز از تحقق و موفقیت آن در زندگی بشری ناامید نشده‌اند. در این میان و در باب آنچه به عنوان پروژه «نوشریعتی» مطرح است؛ گفت‌وگویی میان احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار، تحلیلگر مسائل سیاسی و بین‌الملل و محمدجواد غلامرضاکاشی، پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و جامعه‌‌شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفت. کاشی در بخشی از این گفت‌وگو درباره این پروژه گفت: «نوشریعتی تلاشی برای تحقق یک پروژه است و مدعی نیستم که تماماً وجود پیدا کرده است. بعضی از دوستان ما این وضعیت را به صدور شناسنامه قبل از تولد نوزاد تعبیر کرده‌‌اند. من به تلاش برای فهم نو از شریعتی علاقه‌‌مندم. تلاش دوستانم را رصد می‌‌کنم و در آن مشارکت دارم. بررسی می‌‌کنم کجاها هرچه تلاش می‌‌کنیم و دست‌‌وپا می‌‌زنیم پیش نمی‌‌رویم و کجاها کمی می‌‌توانیم پیش برویم»؛ زیدآبادی هم این سوالات را درباره نگاهی نو به شریعتی مطرح می‌‌کند که:«الان مشخصا در این فضایی که ما داریم زندگی می‌‌کنیم، با توجه به ضعف‌‌هایی که نمایان شده و نیازهایی که برای زندگی داریم، آن مولفه‌‌ای که از شریعتی می‌‌تواند تاثیرگذار بر زندگی ما باشد، چیست؟ یعنی شریعتی الان در سیاست خارجی چه راه‌‌حلی ارائه می‌‌کند؟ در اقتصاد چه راه‌‌حلی ارائه می‌‌کند؟ در نوع همبستگی اجتماعی ما چطور؟ در نوع نظم سیاسی که باید مستقر باشد چه؟» در ادامه، بخش اول این گفت‌وگو می‌‌آید. بخش دوم در شماره فردا درج خواهد شد.

در ماه‌های اخیر مجموعه نشست‌هایی با عنوان «امکان و امتناع روشنفکری دینی» در «کافه تاریخ»، واقع در «موزه تصاویر معاصر»، با تدریس احمد زیدآبادی برگزار شد. در نشست‌های نخست، زیدآبادی بحث خود را با بحث درباره چیستی دین، روشنفکری و عقل آغاز کرد. در ادامه او به بحثی دقیق‌تر درباره اهمیت امکان یا امتناع مفهوم روشنفکری دینی پرداخت و از دریچه اختلاف آرایی که در حوزه‌های علم و فلسفه درباره چیستی و امکان وجود خدا جریان دارد، به این موضوع ورود کرد و این ایده را تشریح کرد که عقل و علم هیچ‌کدام نه می‌توانند جایگزینی مناسب برای نیاز روحی انسان‌ها به خدا باشند، نه توانایی پاسخ به بود و نبود خدا را دارند. ازنظر زیدآبادی بدون اعتقاد به وجود خدا، اخلاق ناممکن می‌شود. در مرحله بعدی او اما سراغ بازخوانی اندیشمندان مسلمان در این زمینه رفت. نخست افکار اقبال لاهوری را بررسی کرد و در ادامه آرای علی شریعتی را مورد مداقه قرار داد. در ادامه، گزارش «هم‌میهن» از این نشست‌ تقدیم خوانندگان خواهد شد.

● نام و نام خانوادگی : ابوالحسن فروغی ● تاریخ و محل تولد : سال ۱۲۷۰ ه.ش - تهران ● تاریخ و محل وفات : ۱۳۳۸-تهران ● تخصص : فیلسوف و ادیب ● آثار : مهم‌ترین آثار استاد ابوالحسن فروغی عبارتنداز: - سرمایه سعادت یا علم وآزادی، - مجموعه اشعار، - اوراق مشوش یا مقالات مختلفه ، - سرمایه سعادت یا علم و آزادی ، - تاریخ‌شعرا ( بامشارکت محمد علی فروغی)، - نمایشنامه منظوم شیدوش و ناهید، - تحقیق درحقیقت تجدد و ملیت و تناسب این دو معنی با یکدیگر. وی سه کتاب نیز در ارتباط بافلسفه غرب و حکمت به زبان فرانسه تألیف کرد: Civilisation et Synthese, Paris, ۱۹۳۶ -۱ Systeme de Philosophie et Sagesse, Paris, ۱۹۴۰ -۲ Philosophie des Sciences, Paris, ۱۹۴۰ -۳ ● زندگی نامه : ابوالحسن فروغی فیلسوف و ادیب معاصر در سال ۱۲۷۰ ه.ش در تهران و در خانواده‌ای بافضل و کمال به دنیا آمد. پدر وی میرزا محمد حسین فروغی اصفهانی ملقب به ذکاءالملک، از رجال دانشمند عهد ناصر الدین شاه بود. فروغی زبان و ادبیات فارسی و عربی را در نزد پدر و زبان فرانسه را نزد برادرش‌محمد علی فروغی ذکاءالملک دوم فراگرفت. وی برای تکمیل زبان فرانسه خود درمدرسه آلیانس(Aliance) تحصیل کرد و پس از فراغت از تحصیل در همان مدرسه به تدریس پرداخت. ابوالحسن چندی نیز در مدرسه سیاسی و دارالفنون که از مراکز معتبرعلمی آن روزگار بود عهده دار تدریس فرانسه، جغرافیا، تاریخ و علوم طبیعی شد. فروغی در سال ۱۲۹۸ اولین کتاب ادبی خود به نام ( سرمایه سعادت یا علم وآزادی) را منتشر ساخت و بااین کتاب قدرت نویسندگی خود رابه نمایش گذاشت. ابوالحسن فروغی از مؤسسین مدرسه عالی دارالمعلمین بود و این مرکز عالی در سال‌۱۲۹۸ به ریاست وی افتتاح شد و شیوه نوین تدریس دانش‌آموزان در آن آغازگردید. دارالمعلمین بعدها تبدیل به دانشسرای عالی شد و ابوالحسن فروغی سالیان طولانی در این مرکز قرآن و تاریخ و ملل مشرق را تدریس کرد. فروغی علاوه بر تأسیس دارالمعلمین مجله اصول تعلیم را منتشر نمود و پس ازمدتی مجله فروغ تربیت را دایر کرد که البته به علت فراهم نبودن ابزار و وسایل لازم پس ازچهار شماره تعطیل شد. ابوالحسن در سال ۱۳۰۶ ه.ق برای تکمیل و توسعه مطالعات فلسفی و علمی خودعازم اروپا شد و پس از بازگشت در سال ۱۳۰۸ ه.ق به دعوت دولت شوروی در جشن‌یکصدمین سال تولد تولستوی شرکت کرد و سخنرانی جالبی در مورد ادبیات فارسی ایران ایراد نمود. ابوالحسن فروغی یک بار نیز در کنگره خاور شناسان که در شهر خار کف تشکیل‌شده بود شرکت کرد و چند سال نیز عهده دار نمایندگی ایران در جامعه ملل و وزیر مختارایران در سویس بود. در طی این مدت وی اثر معروف خود به نام CivilisationetSynthese را به رشته تحریر درآورد. ابوالحسن فروغی چند سال در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تدریس کرد و دراواخر عمر خود نیز چند اثر فاضلانه را چاپ و منتشر کرد. وی در سال ۱۳۳۸ در تهران درگذشت. استاد فروغی از معدود دانشمندان و نویسندگان ایرانی بود که تسلط بی مانندی درزبان و ادبیات فرانسه داشت و به این زبان کتاب نوشت . وی در ادبیات فارسی و عربی هم استاد بود و طبع شعر روانی داشت و به قول دکتر ابوالقاسم جنتی عطائی (در زمره کسانی بود که سالها از عمر خود جلوترند) منابع : ۱ -آرین پور، یحیی: از نیما تا روزگار ما، تهران، انتشارات زوار، ۱۳۷۶ - ۲ -برقعی، سید محمد باقر: سخنوران نامی معاصر، (ج ۲)، تهران، ۱۳۳۰ ۳- مرسلوند، حسن: زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۷۵

اديان ابراهيمی اديانی متن محور هستند. دين مداران هميشه در پی اين بوده اند که با استفاده از متد فهم متون و نيز در نظر گرفتن ويژگی های متون وحيانی، به فهم مراد و مقصود خداوند از گزاره های وحيانی دست يابند. يهوديان و مسلمانان به طور سنتی، الهی بودن الفاظ تورات و قرآن را باور داشته اند، اما مسيحيان، عنصرِ بشری را نيز در کتاب مقدس دخيل می دانند. اين ديدگاه، امروزه در ميان برخی ليبرال مسيحيان به گونه ای تبيين می شود که نقش عنصر بشری بسيار پر رنگ تر از عنصر الهی می شود. امروزه برخی از نوانديشان مسلمان اين گونه تبيين ها را در مورد قرآن نيز قابل تعميم دانسته اند. در اين مقاله، ضمن بيان ديدگاه های مختلف در مورد الهی يا بشری بودن وحی در کتاب مقدس و قرآن نتيجه گرفته شده است که تفاوت اسلوبی کتاب مقدس و قرآن کريم مانع از تبيين های جديد مبنی بر بشری بودن الفاظ قرآن است.

در این نوشتار به دنبال آوردن یک جستار پژوهشی نیستم. رویکرد من به این پرسش‌ها رویکردی فردی و درون‌نگراست، یعنی اگر این اقبال را داشتم که با اندیشمند گرامی ملکیان در قهوه‌خانه‌ای هم‌کلام ی ‌ای می‌شدم و اگر او من را با این پرسش‌ها به چالش می‌کشید، من در گفتگوی صمیمانه‌ای که با او داشتم چه پاسخی به این پرسش‌ها می‌دادم. فراوانی ضمیر متکلّم در این نوشتار و ارجاع مکرّر به نوشته‌ها و گفتارهای خود، و کم‌شماری ارجاع به منابع دیگر از همین رویکرد نشأت می‌گیرد. من از طرف کسی یا برای کسی به این پرسش‌ها پاسخ نمی‌دهم. دیدگاهی را مطرح خواهم کرد که پیش از این نیز در نوشتارها و گفتارهایی به سویه‌های گوناگونِ آن پرداخته‌ام، و نیک می‌دانم که هم در باور سنتی و هم در نواندیشی دینی نقدهای فراوان به دیدگاه‌های اینگونه مطرح می‌شود. باور دارم که طرح دیدگاه‌های ناهمسان، به شکل پرسش یا پاسخ، به پرمایگی اندیشه دینی یاری می‌دهد. در این مقدمه همچنین خواستم بیان کنم که از کدام منظر به دین نگاه می‌کنم، درون‌دینی یا برون‌دینی. واقعیت این است که از زمانی که دل‌بسته کثرت‌انگاری دینی و وحدت‌گراییِ معنویت‌خواهی ادیان شده‌ام، در اینکه دیدگاه خود را درون‌دینی بنامم یا برون‌دینی درمانده‌ام. با نگاه درون‌دینی، نیم‌نگاهی نیز به برونِ دین دارم و با نگاه برون‌دینی همچنان امتداد نگاهم به درون دین است. این نوشته نیز بر مبنای همین رویکرد پیوسته در بین درون و برون دین در آمد و شد است. ده پرسش ملکیان به یکدیگر پیوند دارند و همانگونه که ایشان توضیح دادند، هر پرسش به فرض پاسخ یافتنِ پرسش‌های پیشین آمده است. من در هنگام اندیشیدن در پاسخ‌هایی برای این پرسش‌ها آسان‌تر یافتم که پرسش‌های ده‌گانه را به چهاردسته تقسیم کنم و به هر دسته عنوانی بدهم. به همین سبب ترتیب پرسش‌ها از یک تا ده نخواهد بود. برای هر دسته از پرسش‌ها، پیش‌فرض یا پیش‌فرض‌هایی را که به نظر سنگ‌بنای آن دسته پرسش است آورده‌ام. می‌دانم که ملکیان نیز کاملاً به این پیش‌فرض‌ها آگاه است. در ادامه این نوشتار این چهاردسته پرسش را یک به یک مطرح می‌کنم. برای اطمینان از دقت در برداشت این پرسش‌ها، عین کلمات ملکیان را، با حفظ شکل محاوره‌ای آنها، همراه با یادداشتی از دقیقه آغاز مطرح کردن هر پرسش می‌آورم. دقیقه‌ها بر مبنای فایل صوتی منتشر شده در کانال تلگرامی دین‌آنلاین است.

ترجمه ماشینی: احمد قابل (1954-2012) یکی از چهره‌های کلیدی در جریان تفکر اصلاح‌طلبانه «تفکر دینی جدید» بود که دیدگاه‌های رادیکال او از جسورانه‌ترین دیدگاه‌های نسل او بود و به دنبال عقلانی کردن و مدرن‌سازی قوانین اسلامی بود. لوید ریجون در این کتاب کاملاً تحقیقی و نوشته‌شده، بررسی اصلی نوشته‌های قابل، از جمله اثر مهم شریعت عقلانی (شریعت عقلی) را ارائه می‌کند. قابل در طول زندگی حرفه ای خود از بسیاری از خطوط قرمز سیاسی و مذهبی عبور کرد که منجر به چندین بار زندان و تسریع در مرگ زودهنگام خود در حین بازداشت در بیمارستان شد. فصل‌هایی که موضوعاتی از فقه و سیاست گرفته تا روابط جنسیتی و جامعه را در بر می‌گیرد، جهان‌بینی قابل را باز می‌کند و آثار او را برای همه خوانندگان معرفی و روشن می‌کند. ریجون با ترجمه های مبسوط از تألیفات قابل، شامل دو فصل کامل از شریعت عقلانی، زمینه لازم را برای درک اهمیت پرطنین عقاید و استدلال های قابل ارائه می کند.

«از اجتهاد به نقد عقل اسلامی» مجموعه مقالاتی، بیش‌تر درآمدگونه، از محمد ارکون و درباره‌ او ست. جستار اصلی – که عنوان کتاب هم برگرفته از آن است – پیش از انتشار به زبان فرانسه، نخست به عربی چاپ شد. محمد ارکون، تاریخ‌نگارِ اندیشه‌ اسلامی و از پیشگامان نقد ریشه‌ای روش‌شناسی الهیات اسلامی و خاورشناسی در روزگار معاصر است. ارکون طرح کلی خود را «نقد عقل اسلامی» نام نهاد؛ یعنی به جای پذیرش ادعای کاذب «باز‌بودن باب اجتهاد» و کوشش برای اصلاح یا احیاء دینی بر پایه‌ مبانی سنتی اسلام‌شناسی به واسازی (éconstruction) اصول و آموزه‌های اندیشه‌ سنتی و گذار (déplacement) از چارچوب مسائل و مبانی سنت به گستره‌ پرسش‌ها، کاوش‌ها و روش‌های جدید در علوم زبانی، تاریخی و اجتماعی جدید فرا می‌خواند. او عنوان برگردان انگلیسی یکی از آثار خود را «اسلام: اصلاح یا براندازی؟» (?Islam, To Reform or to Subvert) برگزید. نقد عقل اسلامی، یعنی سنجش تاریخی-زبانی و فلسفی امکانات دستگاه مفاهیم سنتی برای شناخت اسلام و تشخیص مرزها و محدودیت‌های آن. نقد عقل اسلامی، رویکردی چند‌سویه و چند‌رشته‌ای به سنت و تاریخ اسلام است و از انسان‌شناسی تاریخی گرفته تا نظریه‌های جدید در نقد ادبی، همه را به این هدف، همزمان، به کار می‌گیرد. ارکون در جستار «از اجتهاد به نقد عقل اسلامی» به طور موردی و ملموس، روش نقادانه‌ خود را درباره تفسیرهای سنتی از آیات «ارث» و «وصیت» در قرآن به کار می‌برد و با تحلیلی مفهومی-‌تاریخی نشان می‌دهد که فقه، صنعتی ساخته‌ فقیهان برای تاریخ‌زدایی (dehistoricization) و بافتارزدایی (econtextualization) از متن‌های بنیادی و دوره‌ آغازین تاریخ اسلام است. تکنیک‌هایی مانند «اجماع» و استدلال‌های منسوخ فقهی، فاقد مشروعیت تاریخی و وجاهت روش‌شناختی است و بیش‌ از آن‌که در شناخت درست اسلام گرهی بگشاید، منافع طبقه‌هایی اجتماعی مانند فقیهان را پاسداری می‌کند. هدف اصلی نقد عقل اسلامی، رهانیدن ذهنیت مسلمانان امروز از جزمیت‌های فکری و مرجعیت‌های دینی است؛ کمک به اندیشیدن انتقادی درباره‌ گذشته و آینده‌ خود و سرانجام، سهم داشتن خلاقانه در جریان جهانی دانش و جنبش‌های برابری‌خواهانه و آزادی‌خواهانه. افق‌های نوینی که ارکون در مطالعات اسلامی گشود، همچنان برای پژوهشگران الهام‌بخش است؛ ولی آثار او به دلایل گوناگون دشوار و نیازمند آشنایی پیشین با بنیادهای فکری این اندیشمند فرانسوی-الجزایری‌تبار است. مترجم این جستار، مهدی خلجی، افزون بر پیش‌گفتاری درآمدگونه درباره‌ رویکرد و روش ارکون در اسلام‌شناسی، چند نوشته و ترجمه‌ دیگر نیز در این کتاب گنجانده است تا شاید بهره‌ خواننده‌ مشتاق به آشنایی با نوآوری‌های ارکون در مطالعات اسلامی بیش‌تر شود.