جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیدگاه ارسطو شخصیتتراژدی باید از نظر اخلاقی خوب، یعنی فضیلتمند باشد و برای اینکه بتواند در مسیر سعادت قرار گیرد، باید طی کنش انتخاب‌گرانه و آگاهانه، قاعدۀ حد وسط اخلاقی را رعایت کند. بر همین مبنا، در این پژوهش این پرسش مطرح می شود که چگونه می‌توان پیوندِ میانِ کنش و شخصیت اخلاقی را توضیح داد؟ برای تأمل و تبیین پاسخ این پرسش، فن شعر در کنار اخلاق نیکوماخوس مورد خوانش و تفسیر قرار می‌گیرد. هدف این است که با تکیه بر نسبت میان کنش و شخصیت اخلاقی در فن شعر وجوه متعدد کنش و تنیدگی آن با شخصیت و اخلاق _در وجه ایجابی و چه سلبی_ نمایان شود. اهمیت و ضرورت این پژوهش در آن است که به روشن کردن بخش‌های مهمی از فن شعر، با تکیه بر یافتن جایگاه آن در نظام فلسفۀ اخلاقی ارسطو یاری خواهد رساند. نتیجه‌ای که از این پژوهش بدست می آید این است که فن شعر را باید در چارچوب فلسفۀ ارسطو _ به‌ویژه فلسفۀ اخلاق_ مورد خوانش قرار داد و نیز کنش، در اندیشۀ حاکم بر فن شعر، در حالی که با شخصیت اخلاقی پیوند دارد اما بر آن تقدم نیز دارد.

سعادت از مهم‌ترین مباحث حکمت عملی محسوب می‌شود که درطول تاریخ، ذهن فلاسفۀ یونان باستان تا فیلسوفان امروز را به خود مشغول کرده است و در دوره‌های مختلف، فیلسوفان براساس مبانی و رویکرد‌‌‌‌های متفاوت، این مسئله را بررسی کرده‌اند. یکی از شاخص‌ترین نظریات عرضه‌شده دربارۀ سعادت را ارسطو در کتاب ارزشمند خود، اخلاق نیکوماخوس مطرح کرده و شرح‌وبسط داده است. این نظریۀ وی بر فیلسوفان پس‌از او و ازجمله فیلسوفان مسلمان، بسیار مؤثر واقع شده و ابن ‏سینا به‌عنوان مهم‌ترین فیلسوف مسلمان، به‌میزان زیادی در نظریۀ سعادت خود، متأثر از ارسطو بوده است. ازدیدگاه ارسطو، سعادت انسان در حیاتِ عقلانیِ توأم با فضایل اخلاقی است؛ همچنان‌که ابن ‏سینا نیز برترین لذت و خیر را لذت عقلانی قلمداد کرده و سعادت انسانی را در رسیدن به مرتبۀ عقل مستفاد و مشابهت با عقل فعال و نیز حصول استیلای عقل بر امیال بدنی دانسته است. در این مقاله، نظریۀ سعادت در فلسفۀ ارسطو و ابن‏ سینا را واکاوی و تحلیل می‌کنیم، با استفاده از روش مقایسه‌ای، وجوه اشتراک و افتراق نظریه‌های این دو فیلسوف را نشان می‌دهیم و با به‌کارگیری روش انتقادی، نقایص و نقاط ضعف هریک از این نظریات را بیان می‌کنیم.

اخلاق نیکوماخوسی ارسطو، که حاوی درس‌گفتارهای او در آتن است، یکی از اصلی‌ترین آثار فلسفه اخلاق به‌شمار می‌رود. پرسشی که به نگارش اخلاق نیکوماخوسی می‌انجامد این است که «خبر اعلی یا بهترین خبر برای انسانها کدام است؟». ارسطو راه کسب سعادت انسانی را نه فضیلت‌مندی که عمل به فضایل تلقی می‌کند و با تبدیل اخلاق به دانشی عملی و وارد کردن روان‌شناسی به بحث از رفتار انسان، فلسفه اخلاق را عمیقا متحول می‌سازد. کتاب حاضر، پس از مروری بر زندگی، آثارو روش پژوهش ارسطو و ارائه نمایی کلی از محتوای اخلاق نیکوماخوسی، به بررسی بند‌به‌بند این اثر می‌پردازد. در انتها نیز فصلی درباره تأثیرها و تفسیرهای اخلاق نیکوماخوسی از زمان نگارش آن تا دوران معاصر آمده است.

اخلاق نیکوماخوسی ارسطو، که حاوی درس‌گفتارهای او در آتن است، یکی از اصلی‌ترین آثار فلسفه اخلاق به‌شمار می‌رود. پرسشی که به نگارش اخلاق نیکوماخوسی می‌انجامد این است که «خبر اعلی یا بهترین خبر برای انسانها کدام است؟». ارسطو راه کسب سعادت انسانی را نه فضیلت‌مندی که عمل به فضایل تلقی می‌کند و با تبدیل اخلاق به دانشی عملی و وارد کردن روان‌شناسی به بحث از رفتار انسان، فلسفه اخلاق را عمیقا متحول می‌سازد. کتاب حاضر، پس از مروری بر زندگی، آثارو روش پژوهش ارسطو و ارائه نمایی کلی از محتوای اخلاق نیکوماخوسی، به بررسی بند‌به‌بند این اثر می‌پردازد. در انتها نیز فصلی درباره تأثیرها و تفسیرهای اخلاق نیکوماخوسی از زمان نگارش آن تا دوران معاصر آمده است.

تمجیدها از شیوه ی ارسطو «شیوه ی ارسطو با نثر روشن و جذابش ما را به جهان سراسر حکمت، عمل گرا، هدف دار و مصمم ذهن ارسطو بیست و سه قرن پیش بینی کرده بود. پس از تمام کردن این کتاب با آن شخصی که پیش از شروع این کتاب بوده اید، اندکی تفاوت خواهید داشت.» ـسونیالیوبو میرسکی،نویسنده کتاب چطور سعادتمند شویم «یک راهنمای شخصی فوق العاده برای خوب بودن از منظر فلسفی ارسطو. بخوانید و شکوفا شوید!» ـسارا بک ول، نویسنده کتاب چطور زندگی کنیم «جایی که اراده ای باشد، شیوه ای هست: ارسطو این مثل را شیوه ی خود ساخت و ایدیت هال در این جنگ مرکب از نقد و نجلیل از این فیلسوف دانشمند که کارل مارکس او را «غول» می خواند، به نحوی باشکوه این مثل را شیوه ی خود ساخته است. خوانندگانی که مشتاق به خوب زیستن و هم چنین آمادگی یافتن برای خوب مردن-اند، باید با سر، در این مخزن حکمت باستانی و در عین حال مدرن شیرجه بزنند.»

از نگاه سقراط و افلاطون بدی انسان‌ها ناشی از ناآگاهی آنان است. ارسطو در انتقاد از این ایده، ضعف اراده اخلاقی را طرح می‌کند که به موجب آن، انسان های ناپرهیزگار علی رغم آگاهی از بدی عمل، به انجام آن مبادرت می‌کنند. از نظر ارسطو عامل این رفتارها، میل نفسانی است که انسان را به کاری خلاف عقل راه می‌برد. از منظر آیات قرآن، ضعف اخلاقی و رفتار بر خلاف حکم عقل مورد تأیید است؛ اما نگاه قرآن، درمان‌نگر است و بر همین اساس عوامل ضعف اخلاقی را فراتر از میل نفسانی و عوامل درونی می‌بیند؛ شیطان و دنیا دو عامل مهم در خارج از وجود انسان که بر اراده انسان و ضعف اخلاقی او تأثیرگذاراند. از سوی دیگر و مهم‌تر از ضعف اراده، درمان این مشکل و راه حلی است که برای آن در قرآن وجود دارد. مهم ترین روش قرآن برای درمان، تضعیف عوامل ضعف اخلاقی و همسو کردن میل و شهوت با حکم عقل است و موثرترین راه برای پیاده کردن آن، تغییر جهت دادن خواسته‌ها و امیال نفسانی با تغییر دادن در هدف غایی انسان و جایگزین کردن آخرت گرایی به جای دنیا گرایی است.

یکی از محوری‏ترین موضوعات فلسفه، حرکت می‏باشد که تأثیرات شگرفی در دیگر علوم داشته است. در کنار تبیین حرکت از سوی فلاسفه، نیاز آن به محرک، مهم‏ترین بخش این موضوع است. فیلسوفان همواره دو نگاه به این امر داشته‏اند. برخی حرکت را در جهان هستی رد می‏کنند و به ثبات و سکون معتقدند و برخی دیگر، جهان هستی و پدیده‏های آن را پیوسته در حال حرکت می‏دانند. ارسطو و ابن‏سینا با روش برهانی و عقلانی، به تبیین حرکت در جهان هستی و پدیده‏های آن پرداخته و محرک حرکت را عاملی بیرونی در نظر می‏گیرند که خود دچار دگرگونی نیست و علت حرکت دیگر پدیده‏هاست و آن را محرک نخستین می‏نامند. در دیدگاه هر دو، شوق و اشتیاق پیوند میان متحرک و محرک می‏باشد که ارسطو بر پایه‏ی آن تنها به محرک نخستین باور دارد و برای اثبات آن، برهان حرکت را می‏آورد؛ ولی ابن‏سینا افزون بر اینکه به محرک نخستین باور دارد و عامل حرکت بودن برای دیگر پدیده‏ها را برای آن تبیین می‏نماید، از محرک نخستین به عنوان خالق و علت موجِده یاد می‏کند و در این زمینه از ارسطو فاصله می‏گیرد. هر دو فیلسوف، محرک نخستین را سرمدی و جاودانه، واحد، بسیط، ضروری الوجود، زنده، سرچشمه‏ی خیر، نیکی، لذت و ابتهاج می‏دانند و این ویژگی‏ها را با دلیل و برهان برای آن اثبات می‏نمایند.