جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آزادانگاری نظریه ای است که از یک سو اراده آزاد را ناسازگار با موجبیت گرایی می داند و از سوی دیگر معتقد به وجود اراده آزاد و امکان تحقق آن در شرایط ناموجبیتی است. با تعریف فوق چالش های آزادانگاری، ابتدا نشان دادن ناسازگارگرایی اراده آزاد با موجبیت گرایی و سپس توضیح چگونگی معقولیت و وجود اراده آزاد در شرایط ناموجبیتی است. چالش دوم آزادانگاران بسیار دشوار تر از چالش اول آنها است. زیرا در شرایط ناموجبیتی به نظر می رسد کنش ها و انتخاب های عامل شانسی و اتفاقی باشند و تحت کنترل عامل و هیچ چیز دیگری نباشند.بسیاری از آزادانگاران سنتی برای حل چالش دوم آزادانگاری از مولفه هایی فراطبیعی بهره جسته اند. اما برخی از فیلسوفان مانند رابرت کین کوشیده اند بدون پیش فرض های متافیزیکی و با رویکردی منطبق بر دانش نوین به بازتعریف اراده آزاد بپردازند. این مقاله به بررسی آرای رابرت کین و انتقادات مطرح شده نسبت به آن می پردازد.

یکی از منابعی که بر زیبایی شناسی آکوینی بسیار موثر بوده آموزه های کتاب مقدس است. سعی آکوینی همواره بر آن بوده که نشان دهد این آموزه ها با دستاوردهای اندیشه فلسفی در خصوص خداوند، جهان و انسان سازگاری دارد.این امر در خصوص مساله زیبایی نیز صحت دارد. مقاله حاضر در پی اثبات این مدعا است که الفاظ متعددی در کتاب مقدس وجود دارند که به «زیبایی» ترجمه شده اند و به گستره های معنایی متفاوتی دلالت دارند. بر همین اساس، مصادیق متنوع و متفاوتی نیز برای زیبایی در کتاب مقدس یافت می شود. به همین صورت، بحث از زیبایی نزد آکوینی نیز گستره وسیعی را شامل می شود. مهم ترین مصادیق زیبایی در کتاب مقدس عبارتند از زیبایی خدای پسر به عنوان شخص دوم تثلیث، زیبایی جهان و زیبایی انسان. بر همین اساس، در زیبایی شناسی آکوینی نیز با این تنوع در خصوص زیبایی مواجه ایم. آکوینی به لحاظ تعیین مصادیق زیبایی، نحوه ارتباط و نسبت آنها با یکدیگر و نیز درجه بندی آنها به میزان قابل توجهی از کتاب مقدس تبعیت کرده و اندیشه های خود را با آن آموزه ها منطبق ساخته است.

دانش روان شناسی رابطه مستقیمی با دین دارد. به همین سبب بنیان گذاران این دانش، همواره به بررسی مساله دین و تاثیر آن در روان انسان پرداخته اند. از آن جمله، می توان از کارل گوستاو یونگ (1875-1961م) روان شناس سویسی و پایه گذار روان شناسی تحلیلی نام برد، که تحقیقات گسترده ای در حوزه دین شناسی انجام داده است. او بر خلاف برخی از روان شناسان که منشاء دین را امور غیرمعرفتی مانند عقده های روانی، ترس یا فقر می دانستند، با طرح نظریه کهن الگوهای ناهشیار جمعی، سعی کرد راهی نوین در معرفت بشری به سوی دین و دینداری ارائه کند. هدف از این مقاله آن است که به روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه های او را پیرامون دین و دینداری کندوکاو نماید. در همین راستا، ابتدا ضمن آشنایی اجمالی با یونگ و روان شناسی تحلیلی او، اندیشه های او را حول مسائلی از قبیل تعریف دین، منشاء دین، پیامدهای دینداری و تصور خداوند بررسی کرده ایم و در ادامه به نقد و بررسی آن ها پرداخته ایم. حاصل این نقد و بررسی نشان می دهد، با وجود این که روش شناسی و دیدگاه پوزیتیویستی یونگ به دین مورد انتقادهای شدیدی قرار گرفته است، اما در مجموع او نگاه مثبتی به دین داشته و همواره مدافع آن بوده است.

ریچارد داوکینز، زیست شناس معاصر انگلیسی، بر اساس استدلالی با عنوان «استدلال سادگی» بر این باور است که قوانین بنیادین فیزیک در آغاز پیدایش این جهان و به دنبال آن، پیدایش موجودات پیچیده زنده به ویژه انسان طی فرآیند تکامل تدریجی، به صورتی تصادفی و بدون نیاز به وجود خداوند، پدید آمده اند. به نظر وی، قوانین بنیادین فیزیک ساده اند، بنابراین پیدایش تصادفی و بی دلیل قوانین بنیادین، تبیینی است ساده ولی فرض وجود خالقی که قادر به طرح جهانی با چنین پیچیدگی های بسیار گسترده باشد، نظریه ای است بسیار پیچیده. در مقابل، کیث وارد فیلسوف برجسته انگلیسی و برخی فیلسوفان خداباور دیگر مانند ریچارد سوئین برن و آلوین پلانتینگا، با تفکیک میان سادگی موجود در علم و سادگی نظریه خداباورانه از طریق تقسیم مفهوم «سادگی» به دو قسم «سادگی انحصاری» و «سادگی شمولی»، از سادگی فراگیر و جهان شمول نظریه خداباورانه دفاع می کند. از دیدگاه او وجود خداوند فرآیند تکامل و قوانین بنیادین طبیعت را در یک نظام جامع و جهان شمول وحدت و انسجام می بخشد و از این رو از کفایت تبیینی برخوردار است، در حالی که دیدگاه تصادف گرایانه داوکینز فاقد کفایت تبیین است و از عهده تبیین جامع و دقیق قوانین بنیادین فیزیک و فرآیند تکامل بر نمی آید. از دیدگاه کیث وارد «استدلال سادگی» داوکینز در واقع «مغالطه سادگی» است. این مقاله می کوشد قوت دیدگاه خداباورانه را نسبت به دیدگاه ماتریالیستی ریچارد داوکینز و بدین ترتیب نادرستی «استدلال سادگی» او را نشان دهد.

همواره سخن از انقلاب کپرنیکی کانت در معرفت شناسی گفته شده است، اما چگونگی و استلزام های آن هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد. مساله شناخت که همواره دغدغه اصلی کانت به شمار می رفت، او را بر آن داشت تا با الهام از انقلاب کپرنیک در عالم نجوم، جایگاه ذهن و عین را در منظومه معرفت شناسی خویش، تغییر دهد و با قول به محوریت ذهن، انقلابی در فلسفه پدید آورد. او با تشخیص گزاره های جدیدی به نام گزاره های ترکیبی پیشینی، که هم حاکی از عالم خارج و هم دارای کلیت و ضرورت اند، به بررسی و تبیین ممکن بودن شناخت در حوزه های ریاضیات محض، طبیعیات محض و مابعدالطبیعه پرداخت و به این ترتیب کوشید مشکلات ناشی از عقل گرایی و تجربه گرایی را مرتفع سازد. در واقع کانت با قائل شدن به همکاری حس و فاهمه در نظام معرفت شناسی خویش، کوشید تا خود را از جزمیت موجود در عقل گرایی و شکاکیت برخاسته از تجربه گرایی برکنار دارد و راهی میانه در پیش گیرد. وجود عناصر پیشینی در شناخت، محور و مبنای فلسفه استعلایی کانت و انقلاب کپرنیکی او می شود. اهمیت انقلاب کپرنیکی کانت، تا جایی است که در تاریخ فلسفه محور و مبنا قرار می گیرد و تاثیری آشکار بر جریان های فکری پس از خود می گذارد. هرچند کانت با انقلاب کپرنیکی در حوزه مابعدالطبیعه، مشکلاتی را در معرفت شناسی حل می کند اما در عین حال افقی در طرح مسائل جدید پدید می آورد. هدف این نوشتار بررسی دقیق نکات یاد شده است.

مقاله حاضر تاملی در تعامل متافیزیک و علوم است. با نظر به اینکه در دوره سنتی متافیزیک و علوم، که مثال آن در نظام متافیزیکی و علم ارسطویی فعلیت داشت، در تعامل بودند. اما این تعامل در دوره جدید و با ظهور انقلاب علمی خاصه علم کلاسیک سده هفدهم و هجدهم آرام آرام سست شد. در سده نوزدهم با ظهور فلسفه تحصلی متافیزیک معناداری خود را از دست داد و تعاطی بدان خارج از حوزه شناخت و در قلمرو سلایق، امیال و عواطف قرارگرفت. در سده بیستم نیز فلسفه ها و نظام های متافیزیکی در معنای سنتی خود از هدایت علوم بازماندند و با طرح مسائل فنی در حوزه زبان و منطق گونه ای استقلال از علوم بدست آوردند. گرچه این استقلال از متافیزیک و فلسفه در مقابل علم- فن حمایت کرد اما در این میان متافیزیک نقش اصلی دیگر خود یعنی طرح معقولیت در حوزه علوم را نیز از دست داد. گفتار حاضر بعد از مقدمه ای کوتاه به تبیین مساله می پردازد و تذکر به تعاطی بدین مقوله را نه یک مساله فنی آکادمیکی بلکه مساله ای مربوط به حیات انسان می داند.

این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است که آیا ناهشیار جمعی به معنی موسعی که یونگ در نظر می گیرد و نقشی که برایش در روان شناسی تحلیلی قائل می شود دارای همبسته های عصبی هست یا خیر. ضمنا نظریه ناهشیار یونگ بر مبنای علوم شناختی و بازخوانی هایی که متاخران در روان شناسی شناخت از این نظریه کرده اند بررسی می شود. برای مثال، نشان داده می شود که عواطف ناهشیارانه انسان به نوعی مربوط به حافظه بلند مدت است که در روان شناسی مبنای ژنتیکی دارد و مبتنی بر تغییر در ساختار ژنوتیپ است. در این نوشتار با رجوع به آرای افرادی چون یوان رودرر، پنکسپ و مک لنا خواهیم دید که چرا در طول رویاهای طبیعی و توهمات انسان، همیشه زمینه های ثابتی تکرار می شود، زمینه هایی که یونگ آنها را کهن نمونه می نامد و معتقد است به ناهشیار جمعی انسان ها برمی گردد. نشان خواهیم داد که این امر به ساختار مغز، اعصاب و ژنتیک ساختار مغز مربوط است.