جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر منتقدین تامس کوهن او را متهم کرد ه اند که در آثار خود و به ویژه در کتاب ساختار انقلاب های علمی مبانی نسبی گرایی را در پوششی از تاریخ علم تکرار کرده است. نفی امکان کشف صدق، نفی امکان تعین نظریه به واسطه مشاهده و قیاس ناپذیری مهم ترین مبانی نسبی گرایی به شمار می روند که در آثار کوهن حضور دارند. با این حال کوهن خود را نسبی گرا نمی داند. او برای دفع اتهام نسبی گرایی، بر وجود محرک های حسی مشترک تاکید می کند و فهرستی از ارزش های مشترکی را که می توانند مبنای عینیت علوم باشند مورد بحث قرار می دهد. او هم چنین با ارائه تعریفی معتدل از قیاس ناپذیری، آن را با عدم امکان ترجمه کامل و دقیق برابر می داند. این نوشتار به مرور و ارزیابی پاسخ کوهن به اتهام نسبی گرایی اختصاص دارد. خواهیم دید که کوهن در دوره دوم فکری خویش از ادبیاتی رئالیستی کمک می گیرد. اما او هنوز مفاهیم اصلی را در پارادایم نسبی گرایان تعریف می کند و مبانی نسبی گرایی حتی در دوره دوم فکری او نیز به طور ضمنی حضور دارند.

بحث در باب تقدم اخلاق و معرفت شناسی و نسبت این دو با هم در فلسفه کانت، سابقه بسیاری دارد. هر استدلالی در این باره لاجرم مبانی خود را بر یکی از این دو حوزه استوار می کند و حوزه دیگر را بر اساس این مبانی تفسیر می کند. ریشارد کرونر به سیاق نوکانتی های هایدلبرگ، فلسفه کانت را کلیتی می داند که بیش از آن که نظامی بسته همانند نظام هگلی باشد، جهان نگری ای است که در آن اخلاق بر معرفت شناسی مقدم است و امر عملی بر امر نظری تفوق دارد. بر پایه تفسیر کرونر، معرفت شناسی، خود در بنیان، اخلاقی است و فعالیت عقل نیز عملی اخلاقی. با این همه، در تفسیر کرونر، نه اخلاق و نه معرفت شناسی، هیچ یک به سود آن دیگری به محاق نمی رود. به عقیده او جهان نگری کانت بر تنش دایمی میان قطب هایی استوار است که هیچ کدام در دیگری مستحیل نمی شود و تقابل شان موتور تقلای اراده اخلاقی است. معرفت شناسی و اخلاق نیز در جهان نگری کانت بر پایه همین دیالکتیک کانتی است که روبه روی هم قرار می گیرند. در مقاله حاضر، به بررسی تفسیر کرونر از جهان نگری کانت و فرضیه اصلی وی در جهان نگری کانت او خواهیم پرداخت و جایگاه اخلاق در نظام کانتی و نسبت معرفت شناسی و اخلاق در درون این نظام را بر پایه مقدماتی که کرونر فراهم آورده، تبیین خواهیم کرد.

در مقاله حاضر برآنیم تا دو مورد از انتقادات وارد شده بر استدلال قرینه گرایانه ویلیام رو را بررسی کنیم. وجه اشتراک این دو انتقاد در این است که هر دو با محوریت مفهوم «پیچیدگی» بنا شده اند. انتقاد نخست مربوط به کرک دورستن است که با اشاره به ترکیب درهم تنیده تاریخ از حوادث و پدیده های بی شمار، در صدد اثبات این مطلب است که عدم اطلاع از خیرهای مرتبط با برخی شرور به سبب پیچیدگی حوادث تاریخی است نه به معنای گزاف بودن این قبیل شرور، یعنی آن گونه که ویلیام رو اظهار می دارد. دومین انتقاد که از سوی دانیل هوارد اشنایدر ارائه شده است، با تشریح مفهوم خیرهای پیچیده، بر این مطلب تاکید دارد که رازآلودگی برخی از خیرات مانع از شناخت کامل آن ها به واسطه قوای ادراکی انسان شده و در نتیجه از دید برخی چنین می نماید که بعضی از شرور جهان، هیچ غایت خیری را به دنبال ندارند.

فریدریش نیچه فیلسوفی است که به دفعات از معنای مرگ سخن می گوید و در آثارش مشخصا به «مرگ خودخواسته» می پردازد. هم چنین می توان از برخی جملات او دعوت مستقیم انسان به مرگ را استنباط کرد؛ این دعوت نه از سر انکار خواست زندگی (به نحوی که شوپنهاور مطرح می کند) بلکه در نتیجه آمیختن آن با ایده های نوظهور دیگری نظیر «خواست قدرت» و یا «ابرانسان» مطرح می شود. ابرانسان نور امیدی است که بر انسانیت مورد عنایت نیچه می تابد و از این رو نمونه عالی خواست قدرت و پذیرنده نظریه «بازگشت ابدی» اوست. در این مقاله ابتدا از ابرانسان و رابطه آن با مرگ خودخواسته سخن می گوییم تا در مقابل بتوانیم انتقاد نیچه از باورهایی که نشانگر نفی ارزش زندگی هستند را درک کنیم. به عقیده نیچه اگر اندیشیدن در باب مرگ با تفکر هستی محور در هماهنگی کامل باشد ارزشمند خواهد بود در حالی که «واعظان مرگ» فیلسوفانی هستند که تنها به یک بعد زندگی (رنج) توجه می کنند؛ اگرچه در پایان خواهیم دید که وی نتوانسته است راهی مشخص و کاربردی را در راستای این هماهنگی ترسیم کند و بنابراین پس از نیچه نیز تفکر در خصوص بی معنایی زندگی و خودکشی به عنوان نتیجه منطقی تجربه پوچی ادامه می یابد.

مساله ایمانی شدن یا چگونه ایمان آوردن، یکی از دغدغه های اصلی کرکگارد است، این که انسان از چه طریقی می تواند به ایمان اصیل معتبر برسد، آیا می توان از طریق شواهد و استدلال به خداوند باور پیدا کرد؟ یا این که تنها راه ارتباط برقرار کردن با خداوند و ایمانی شدن، ارتباط مستقیم است؟ این مسائل از مهم ترین مسائلی است که همواره ذهن کرکگارد را به خود مشغول می داشت. کرکگارد تنها راه ایمانی شدن را در ارتباط مستقیم و سرسپردگی به خداوند می داند. در این طرح تلاش شده است تا به بررسی و نقد دیدگاه کرکگارد در این زمینه پرداخته شود.

دکارت در گفتار در روش آشکارا اعلام می دارد که فلسفه ای که او قصد پی افکندن آن را دارد ما را «ارباب و مالک طبیعت» می سازد، اما در انفعالات نفس بهر ه اصلی حکمت را در این می داند که به ما بیاموزد تا «ارباب انفعالات خویش» باشیم. آن چه از فلسفه دکارت می دانیم بیش تر مربوط است به سخن نخست او در گفتار در روش و پیامدهایی که بر اثر چنین نگاهی به فلسفه به بار آمده است. اما درباره جایگاه اخلاق در نظام فکری این فیلسوف کم تر شنیده ایم و گاه چنان او را تفسیر می کنند که گویی اخلاق برای دکارت در درجه اول اهمیت نبوده است. در این مقاله فلسفه دکارت را از زاویه اخلاق مورد توجه قرار می دهیم، به اهمیت اخلاق در طرح کلی فلسفه او می پردازیم، و او را هم چون حکیمی معرفی می کنیم که فلسفه اش بیش از هر چیز خاصیت اخلاقی و درمان گرانه دارد. به شباهت های او با فیلسوفان رواقی می پردازیم و نیز عملی ترین جنبه های فلسفه وی را به ویژه در نامه هایش مورد بحث قرار می دهیم. پس از آن، عاطفه سماحت را در نزد دکارت به تفصیل بررسی می کنیم. در پایان هم، برخلاف برخی تصورات رایج، دغدغه هایی چون اخلاق، حکمت و زندگی خوب به عنوان مهم ترین و عمیق ترین دغدغه ها در فلسفه دکارت معرفی می گردد.