جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بعد از آنکه فلسفه وارد جهان اسلام شد متفکران مسلمان در ارتباط بین فلسفه و دین مواضع مختلفی اتخاذ کردند. برخی فلسفه را ترک کرده و به تحقیر آن پرداختند و برخی نیز فلسفه را بر دین ترجیح دادند. اما فیلسوفی مانند فارابی نظام فلسفی نوینی را بنیان نهاد که در آن، بین فلسفه و دین جمع شده و تعارض میان آنها مورد انکار قرار گرفت. او برای تبیین هر چه بهتر نسبت بین فلسفه و دین و هماهنگ سازی و جمع این دو به واکاوی و تحلیل دو مفهوم مله و فلسفه و تقدم و تاخر آنها پرداخت. از نظر فارابی مله و دین دو اسم مترادف اند و تفاوتی با هم ندارند. اما او تنها ملتی را بر حق و فاضله می داند که رئیس آن و هر کس که تحت ریاست اوست به دنبال سعادت قصوی بوده و مبتنی بر فلسفه برهانی باشد. فارابی پس از واکاوی مفاهیم مله و فلسفه به این نتیجه می رسد که حقیقت دینی و حقیقت فلسفی با وجود اختلاف صوری، از لحاظ عینی، حقیقت واحدی هستند. این عقیده او وفاق و هماهنگی میان فلسفه و اصول و مبانی اسلامی را میسر ساخت. او بدون شک نخستین اندیشمندی بود که بر اساس این هماهنگی، فلسفه جدیدی را بنیاد نهاد و فلاسفه بعد از او خطوطی را که وی رسم کرده بود پی گیری کرده و طرح او را تکمیل کردند.

بررسی انواع مصادیق یک مفهوم، یکی از موثرترین راه های درک آن مفهوم است. این مقاله به بررسی انواع تبیین ریاضیاتی و معرفی چند نوع جدید می پردازد. در فلسفه ریاضیات معمولا از دو نوع تبیین سخن گفته می شود: تبیین های درونی و بیرونی. تبیین خواه در این دو نوع تبیین، به ترتیب، پدیده های طبیعی و ریاضیاتی است. بنابراین مبنای تقسیم و تمایز نوع تبیین خواه است. گاهی نیز، بر مبنای راهبرد تبیین، دو نوع تبیین موضعی و فراگیر را از هم متمایز می کنند. اما به نظر می رسد که می توان انواع بیشتری از تبیین های ریاضیاتی را از هم متمایز کرد و از این طریق درک بهتری از آن به دست آورد. مثلا تبیین های ریاضیاتی برهانی و غیربرهانی را می توان از هم تفکیک کرد. این دو نوع تبیین، به ترتیب، در فرآیند اثبات و فرآیندهایی مثل ایده آل سازی و نظریه پردازی ریاضیاتی ارائه می شوند. می توان گفت که مبنای تقسیم در اینجا نقش شناختی و نظری تبیین هاست. افزون بر اینها، باید تبیین های نمادی و غیرنمادی، و نیز تبیین های اجتناب پذیر و اجتناب ناپذیر را از یکدیگر متمایز کرد. بعضی از تبیین ها را می توان از فرآیند یک استدلال یا ایده آل سازی حذف کرد، بدون آنکه خللی به آن فرآیندها وارد آید. این نوع تبیین ها صرفا با اهداف عمل گرایانه یا آموزشی ارائه می شوند. اما برخی دیگر به گونه ای هستند که بار اصلی تبیین بر دوش آنهاست یعنی در فرآیند استدلال یا ایده آل سازی تعیین کننده و اجتناب ناپذیرند. در این مقاله تلاش می شود تا این ده نوع تبیین ریاضیاتی با ذکر مثال های مختلف معرفی و از هم متمایز شوند.

میکل دوفرن پدیدارشناسی کمتر شناخته شده در سنت پدیدارشناسی فرانسوی است که بیش از هر یک از پدیدارشناسان مطرح دورانش به مساله زیبایی شناسی و هنر پرداخته است. مهم ترین دستاورد دوفرن در پدیدارشناسی طرح تعریفی نوین، و پدیدارشناختی، از امر پیشینی و معرفی مفهوم پیشینی عاطفی در زیبایی شناسی به مثابه عامل اصلی برآورنده تجربه زیبایی شناختی است. در این جستار مختصر کوشیده شده است تا مفهوم پیشینی در فلسفه دوفرن و به طور خاص نقش پیشینی عاطفی در تجربه زیبایی شناختی مورد بررسی قرار گیرد تا امکان درک درستی از پروژه زیبایی شناسی دوفرن فراهم شود.

کارل یاسپرس فیلسوف بزرگ اگزیستانس مانند سایر فیلسوفان این حوزه هستی و وجود آدمی را در گرو «هستی- در- عالم» و «هستی- با- دیگران» می داند. یکی از مفاهیم بنیادین فلسفه وی، مفهوم دیگری است که به گونه ای عمیق تر نسبت به فلسفه سایر فیلسوفان اگزیستانسیالیست مطرح شده است زیرا نزد وی، فرد، خویشتن خویش را به وسیله دیگری درک می کند. ارتباط با دیگری به معنای انتقال احساسات و افکار به دیگری یا ارتباطی در بستر حیات اجتماعی برای برطرف کردن نیازهای ذاتی نیست؛ بلکه نسبتی است در زمینه اگزیستانس داشتن؛ نسبتی بین الاذهانی و مبتنی بر نوعی احترام متقابل. می توان گفت که چون نزد یاسپرس، اگزیستانس انسان فاقد وجه نظری است و در عمل و انتخاب ظهور می کند، لذا ارتباط با دیگری نیز از جمله موقعیت هایی محسوب می شود که ظهور اگزیستانس آدمی را ممکن می سازد. در مقاله حاضر تلاش می شود که با بررسی مفهوم دیگری و نسبت و ارتباط این مفهوم با سایر مفاهیم مهم فلسفی یاسپرس، اهمیت و جایگاه آن در فلسفه وی روشن شود.

یکی از رویکردهای هستی شناسانه و انسان شناسانه حکمت متعالیه به تحلیل نحوه فاعلیت انسان مربوط است. با تبیین این مکتب هر فعلی که از انسان سر می زند لاجرم در یک سیر ضروری علی معلولی قرار می گیرد تا نهایتا به مسبب الاسباب می رسد. در عین حال فیلسوفان قائلند که انسان در فعل خود مختار است چون تعریف فلسفی قدرت درباره وی صدق می کند. میرزای نائینی و تابعان وی این توضیحات حکمت متعالیه را به چالش کشیده اند و کوشیده اند نشان دهند صرف صادق بودن تعریف قدرت درباره انسان، نمی تواند توضیح دهنده اختیار حقیقی وی باشد. از دید مکتب نائینی این تعریف صرفا یک تعریف اصطلاحی است و قابل پذیرش نیست بلکه قادر بودن یعنی فاعل واجد کمالی باشد که به واسطه آن، زمام اراده فعل یا ترک را در دست داشته باشد. به علاوه مکتب نائینی فیلسوفان را در تعریف فوق به جابه جایی محل نزاع متهم می کند و قائل است که با قبول مبنای حکمی، وجهی برای تصحیح ثواب و عقاب باقی نمی ماند. در این مقاله بر سر آنیم که چالش های مکتب نائینی با تعریف فلسفی قدرت را گزارش و نهایتا درباره آن داوری کنیم.

اگر کسی فیلسوف باشد و بخواهد مشکل فلسفی حل کند، باید دید که آن مشکل عبارت از چیست؟ تصور رایج قدیمی این است که احساس باید تابع عقل باشد. بنابر قضاوت قدیمی معرفت و به ویژه اخلاق در بستر تاریخ یا به مثابه پیشین، صوری و عقلی و یا به مثابه نسبی، تجربی و عاطفی بوده است. از این رو بود که فیلسوفی مانند امانوئل کانت عقل صوری را از میان تقسیم بندی صورت-ماده، یگانه راه رسیدن به معرفت قطعی و یقینی دانست. ماکس شلر با این نوع عقل گرایی صوری، به مقابله برمی خیزد. مشکل و چالش اساسی که شلر با آن مواجه است، صورت گرایی نظام فلسفی کانت است. از این رو سعی دارد با نظام غیرصوری بر پایه پدیدارشناختی که از سویی پیراسته از نسبیت و تجربه گرایی است و از سوی دیگر مجبور به پذیرش عقل گرایی صوری نیست، در مقابل نظام صوری کانت بایستد. در این مقاله سعی شده است این بخش از کار شلر و نحوه موضع گیری او در قبال عقل گرایی صوری کانتی روشن شود.