جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تا قبل از به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی، شکل‌گیری نظام آموزشی به ویژه آموزش عالی؛ در راستای وابستگی فکری و فرهنگی نخبگان و اندیشمندان این سرزمین بوده است. لذا طرح ایده‌ی اسلامی کردن دانشگاه‌ها بعد از انقلاب اسلامی، با هدف آفت‌زدایی از مراکز آموزش عالی و استفاده‌ی بهینه از این نهاد علمی با اهداف انسانی و اسلامی صورت گرفته است. نویسنده در این مقاله تلاش نموده تا با تبیین برخی قرائت‌های مختلف از موضوع اسلامی شدن و اسلامی نمودن دانشگاه‌ها؛ به پاره‌ای موانع این راه نیز اشاره کند و سپس راهکارهای رفع این موانع را توضیح دهد و تشریح نماید. در این مسیر به ناچار پیشینه و سابقه‌ی موضوع و اشارات و تنبیهات حضرت امام خمینی (ره) دربارۀ ویژگی‌های دانشگاه اسلامی تذکر داده شده، آن گاه قرائت‌های ناصواب از موضوع اسلامی کردن دانشگاه بر شمرده شده است و پس از تشریح موانع راهکارهای اسلامی کردن دانشگاه؛ به ارائه‌ی راه‌حل، با تأکید بر اعمال سیاست شایسته سالاری و تقویت علوم انسانی و جنبش تولید علم و حل مشکلات معیشتی اساتید، بر تحکیم و ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی و تضعیف ارزش‌های منحط غربی در دانشگاه، سفارش و تاکید شده است.

آنچه ما را، اعم از دانشگاهی و حوزوی، گرد هم آورده است، احساس مسئولیت در قبال امر مهمی است که در سرنوشت فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورمان نقش مهمی دارد. البته شاید نتوان از میزان تاثیر همگرایی یا ناهمگرایی و پیوست یا گسست دو نهاد علمی و معرفتی حوزه و دانشگاه در سایر مقولات اجتماعی و سیاسی، برآورد کامل و دقیقی ارائه کرد؛ ولی می توان بر این امر توافق داشت که در میان گسست های اجتماعی، که البته میان آنها نوعی تعامل و ارتباط برقرار است، گسست نخبگان - یعنی حوزویان و دانشگاهیان - از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است؛ همان گونه که پیوستگی وهمراهی آنها نیز نقش و کارکرد اجتماعی بیشتری خواهد داشت. بنده این نکته را بارها گفته ام که در کشور ما، با هر دیدی که به مقوله گسست و پیوست نخبگان اجتماعی نگریسته شود، به هیچ وجه نمی توان از اهتمام به آن و تامل در آن غفلت ورزید. به بیان دیگر، چه با نگاه آرمانی و دینی به این موضوع بنگریم و چه با نگاه مادی و ملی، این گسست و پیوست، یکی از شاخصه ها و مؤلفه های اصلی سلامت و بیماری جامعه، و راز پیشرفت و عقب ماندگی در سطح کلان است. این، نکته ای است که همه ما بر آن وفاق داریم و تحقیقات به عمل آمده در این زمینه و تحولات سیاسی - اجتماعی هم مؤید آن است. البته اظهار نظر دقیق تر در این زمینه، نیازمند تحقیقات و تاملات بیشتری است؛ ولی پژوهش ها و تجارب در این زمینه تا امروز، به وضوح نشان می دهد که تحولات تاریخی، اجتماعی و سیاسی در طول تاریخ این مرز و بوم، عمیقا متاثر از پیوست و گسست نخبگان اجتماعی - و به طور خاص حوزویان و دانشگاهیان - بوده است.

جامعه‌ی دانشگاهی از جمله مجموعه‌هایی است که در مسیر تکامل حیات اجتماعی و رشد فرهنگ و غنای معرفتی و اخلاقی؛ نقشی کلیدی دارد. این مجموعه در درون جامعه‌ی اسلامی از دو نوع تأثیر برخوردارست: هم می‌تواند خود را با اصول فرهنگ اسلام منطبق ساخته و ارزشهای حاصله را به جامعه منتقل نماید؛ هم می‌تواند در آفرینش فرهنگ شایسته‌ی دینی نقش‌آفرینی کند. نویسنده با این مقدمه این سؤال کلیدی را مطرح می‌کند که آیا دانشگاه از اسلام و مذهب فاصله دارد یا نه؟ و در پاسخ، کلیت تأثیرگذار دانشگاه را در رابطه با فضای اسلامی در حد مطلوب و مورد انتظار نمی‌بیند و جو عمومی دانشگاه‌ها را به دلیل عدم فضاسازی شایسته، حکایت‌گر گرایش اسلامی درخور نمی‌داند. لذا با تکیه بر نمونه‌هایی از نظرسنجی‌ها و آمار و ارقام به تبیین این مهم می‌پردازد. در این نظرسنجی‌ها، نگرش دانشجویان نسبت به مواردی همچون؛ دروس معارف اسلامی، نحوه‌ی پوشش مبتنی بر نمادهای اسلامی، ملاک‌های پیشرفت انسان، تأثیر مسلمان بودن در رفتن به بهشت، علاقه‌مندی به حضور در مراسم مذهبی و... سنجیده و ارزیابی شده است. آن‌گاه مفاهیم آزادی، استقلال فکری و روحی، فرهنگ اسلامی و در نهایت کلیت دانشگاه و دانشگاه اسلامی از دیدگاه حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری یادآور گردیده است و در همین راستا لزوم اسلامی شدن دانشگاه و مفهوم آن با تکیه بر رهنمودهای رهبران انقلاب اسلامی تشریح شده‌اند. راهکارهای اسلامی شدن دانشگاه‌ها با تکیه بر چند اصل همچون ؛ مدیریت اسلامی و بهینه‌سازی مدیریت دانشگاه‌ها، تربیت دانشجویان متناسب با ارزش‌های اسلامی و انقلاب اسلامی، و اصل مهم تحول ساختاری در متون درسی و انطباق با مسائل روز، گزینش استادان نخبه، دوری گزیدن از سیاست‌بازی‌های جناحی و... با استناد به رهنمودهای حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری ارائه گردیده است.