جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله ضمن مرور مهم‌ترین آموزه‌های شکل‌گیری خط مشی در پارادایم مدرنیسم، با بهره‌گیری از روش ساختارشکنی ژاک دریدا به بازسازی این دانش، در زمینه‌ی آموزه‌های پست‌مدرنیسم می‌پردازد. بر این اساس، در بخش نخست، آموزه‌های کلیدی مدرنیسم، در قالب بحث از عینیت‌گرایی، عقلانیت، توسعه و وحدت‌گرایی و تأثیر آن در شکل‌گیری خط مشی مرور می‌شوند. در بخش دوم، ضمن معرفی آموزه‌های مختلف پست‌مدرنیسم، نظریات شکل‌گیری خط مشی در پارادایم پست‌مدرن بازسازی می‌شوند. این مقاله ادعا نمی‌کند که بر خلاف مشی متفکران پست‌مدرن، به بازسازی دانش تدوین خط مشی پست‌مدرن، در قالب یک فراروایت می‌پردازد؛ بلکه صرفاً، در مقام تبیین و نقد نظریات مدرن سیاست‌گذاری در زمینه‌ای جدید است.

در این مقاله ابتدا به مباحث مبنایی شناخت علم و فناوری پرداخته و با استفاده از رهیافتی فلسفی تحلیلی نشان داده شده که الگوی توسعه‌ی علم و فنا‌وری به دو دلیل عمده می‌تواند به صفت اسلامی ـ ایرانی وصف شود. سپس بر مبنای این مقدمات استدلال می‌شود که نظام ملی نوآوری برای پوشش دادن به مفهوم الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری کافی نیست و به‌کار بردن مفهوم نظام سپهر/ زمینه می‌تواند تحلیل جامع‌تری در این زمینه به ارمغان بیاورد. در قسمت دوم مقاله، به اهمیت سیاست علمی در برابر روش تحقیق پرداخته ‌شده و انگیزه‌ی عنایت به الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری مورد بحث قرار گرفته و راهبردهایی برای رسیدن به الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری ارایه شده است که استفاده از این راهبردها می‌تواند به تدریج الگوی مورد بحث را شکل دهد. ایده‌های اولیه‌ی این راهبردها در گفت‌ وگو با صاحب‌نظران به دست آمده و سپس این ایده‌ها در جلسات متعدد ذهن‌انگیزی با حضور کارشناسان سیاست علم و فن‌آوری منقّح، منسجم و هماهنگ شده است.

قضاوت درباره‌ی درستی فرایند پژوهش و کیفیت محصول نهایی، در پژوهش‌های کیفی، مستلزم معیارهای ارزیابی کاملاً متفاوتی است. پژوهشگران کیفی به معیارهای ارزیابی آثار پژوهشگران کمّی معترض‌اند و آنها را رد می‌کنند. پژوهشگران کیفی معیارهای بدیلی را تدوین کرده‌اند که با اهداف پژوهش آنان متناسب است. مقاله‌ی حاضر به کاوش در معیارهای بدیلی که برای پژوهشگران کیفی مطرح شده‌اند پرداخته، نشان می‌دهد که با وجود اختلاف نظرهای اساسی در انتخاب معیار مناسب برای ارزیابی پژوهش کیفی ـ که بازتاب سرسپردگی پژوهشگران متفاوت به مبانی و روش‌های متفاوت است ـ درباره‌ی اینکه پژوهش باید قابل اعتماد و قادر به نشان دادن دقت (در فرایند) و تناسب (در محصول نهایی) باشد، موافق است و در کل، برخی توافق‌ها و همپوشی‌ها بین این معیارها دیده می‌شوند. در نهایت، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه پژوهشگران از بین این بدیل‌ها انتخاب می‌کنند و خواهیم دید که معیارهای انتخاب‌شده باید با ماهیت پژوهش (روش‌شناسی، اهداف و فرض‌های معرفت‌شناختی) سازگار باشند.

نظریه‌ی بنیادی یکی از روش‌هایی است که در تحقیقات کیفی استفاده می‌شود و مبتنی بر رویکرد استقرایی است. این روش‌شناسی مستقل برای پدیده‌های غیر‌قابل اندازه‌گیری و فرایندی استفاده ‌شده، ظرف تحلیل داده‌های کیفی نیز تلقی می‌شود. در این روش، پس از نمونه‌گیری نظری، جمع‌آوری داده‌ها و هم‌زمان با آنها، کدگذاری و تحلیل داده‌ها آغاز می‌شود. تحلیل داده‌ها بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام می‌شود و تا اشباع نظری ادامه می‌یابد. در مرحله‌ی اشباع نظری، نظریه متکی بر داده‌ها ساخته می‌شود. معرفی این روش‌شناسی ـ که در روان‌شناسی اجتماعی، مدیریت، بهداشت و جامعه‌شناسی کاربرد فراوان دارد ـ و بیان قابلیت‌ها و مراحل انجام آن، از اهداف این مقاله است.

حکمت متعالیه صدرالمتالهین همچنان مخالفانی دارد که آن را مکتبی التقاطی می دانند که آموزه های هستی شناختی را بدون تحفظ بر روش فلسفی، از حوزه های گوناگون معرفتی (فلسفه مشاء، فلسفه اشراق، عرفان، کلام و متون اسلامی) برگرفته و در ساختاری نامنسجم گردآورده است. این مقاله می کوشد با تکیه بر اظهارات صدرالمتالهین، با روشی وصفی - تحلیلی، ویژگی های منحصر به فرد روش شناختی حکمت متعالیه را که وجه متمایز آن از دیگر مکاتب هستی شناسی است، ارایه و نشان دهد که حکمت متعالیه، در عین بهره مندی از دستاوردهای حوزه های مختلف هستی شناسی در تمدن اسلامی، یک مکتب کاملا فلسفی و پای بندی به روش فلسفی در اثبات و نفی گزاره های مورد نظر است.نقد روش شناختی عرفان نظری از دیدگاه حکمت متعالیه، تمایز روش شناختی حکمت متعالیه با حکمت اشراق، جایگاه شهود و آموزه های دینی در حکمت متعالیه، مقایسه روش نقلی با روش عقلی و شهودی در وصول به حقایق هستی شناختی، اصطلاح شناسی «عقل منور» و «برهان کشفی» در حکمت متعالیه و تبلور مطالعه میان رشته ای در حکمت متعالیه از جمله مباحث این مقاله هستند.

قضاوت درباره درستی فرایند پژوهش و کیفیت محصول نهایی، در پژوهش های کیفی، مستلزم معیارهای ارزیابی کاملا متفاوتی است. پژوهشگران کیفی به معیارهای ارزیابی آثار پژوهشگران کمی معترض اند و آنها را رد می کنند. پژوهشگران کیفی معیارهای بدیلی را تدوین کرده اند که با اهداف پژوهش آنان متناسب است. مقاله حاضر به کاوش در معیارهای بدیلی که برای پژوهشگران کیفی مطرح شده اند پرداخته، نشان می دهد که با وجود اختلاف نظرهای اساسی در انتخاب معیار مناسب برای ارزیابی پژوهش کیفی - که بازتاب سرسپردگی پژوهشگران متفاوت به مبانی و روش های متفاوت است - درباره اینکه پژوهش باید قابل اعتماد و قادر به نشان دادن دقت (در فرایند) و تناسب (در محصول نهایی) باشد، موافق است و در کل، برخی توافق ها و همپوشی ها بین این معیارها دیده می شوند. در نهایت، به بررسی این موضوع می پردازیم که چگونه پژوهشگران از بین این بدیل ها انتخاب می کنند و خواهیم دید که معیارهای انتخاب شده باید با ماهیت پژوهش (روش شناسی، اهداف و فرض های معرفت شناختی) سازگار باشند.

در این مقاله ابتدا به مباحث مبنایی شناخت علم و فناوری پرداخته و با استفاده از رهیافتی فلسفی تحلیلی نشان داده شده که الگوی توسعه علم و فناوری به دو دلیل عمده می تواند به صفت اسلامی - ایرانی وصف شود. سپس بر مبنای این مقدمات استدلال می شود که نظام ملی نوآوری برای پوشش دادن به مفهوم الگوی اسلامی - ایرانی توسعه علم و فناوری کافی نیست و به کاربردن مفهوم نظام سپهر / زمینه می تواند تحلیل جامع تری در این زمینه به ارمغان بیاورد.در قسمت دوم مقاله، به اهمیت سیاست علمی در برابر روش تحقیق پرداخته شده و انگیزه عنایت به الگوی اسلامی - ایرانی توسعه علم و فناوری مورد بحث قرار گرفته و راهبردهایی برای رسیدن به الگوی اسلامی - ایرانی توسعه علم و فناوری ارایه شده است که استفاده از این راهبردها می تواند به تدریج الگوی مورد بحث را شکل دهد. ایده های اولیه این راهبردها در گفت و گو با صاحب نظران به دست آمده و سپس این ایده ها در جلسات متعدد ذهن انگیزی با حضور کارشناسان سیاست علم و فن آوری منقح، منسجم و هماهنگ شده است.

نظریه بنیادی یکی از روش هایی است که در تحقیقات کیفی استفاده می شود و مبتنی بر رویکرد استقرایی است. این روش شناسی مستقل برای پدیده های غیر قابل اندازه گیری و فرایندی استفاده شده، ظرف تحلیل داده های کیفی نیز تلقی می شود. در این روش، پس از نمونه گیری نظری، جمع آوری داده ها و هم زمان با آنها، کدگذاری و تحلیل داده ها آغاز می شود. تحلیل داده ها بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام می شود و تا اشباع نظری ادامه می یابد. در مرحله اشباع نظری، نظریه متکی بر داده ها ساخته می شود. معرفی این روش شناسی - که در روان شناسی اجتماعی، مدیریت، بهداشت و جامعه شناسی کاربرد فراوان دارد - و بیان قابلیت ها و مراحل انجام آن، از اهداف این مقاله است.

کار جامعه شناسی حقوق مطالعه جامعه شناختی و علمی هستی اجتماعی حقوق (نظم / نظام) است. جامعه شناسی معرفت به مطالعه مساله تعیین اجتماعی معرفت می پردازد تا نشان دهد که کدام بخش از معرفت های بشری (صورت، محتوا یا هر دو بخش)، چگونه با تاثیر از عوامل اجتماعی مادی و بیرونی ایجاد شده، تحول می یابد. در این مقاله، با استفاده از مفاهیم و دیدگاه های جامعه شناختی به مطالعه و طبقه بندی معرفت های حقوقی پرداخته، چهار دسته از معرفت های حقوقی (قانون گذارانه، دادرسانه، اندیشمندانه و تعلیمی) را معرفی کرده ایم. در این بررسی، لزوم ابتنای معرفت های حقوقی قانون گذارانه بر معرفت های دینی و نیز سرعت و سهولت تحول معرفت های حقوقی و نقش کلیدی معرفت های حقوقی دادرسانه، در چارچوب تحلیل جامعه شناختی ارایه شده اند.

نظریه کارکردگرایی یکی از چند نظریه کلاسیک در جامعه شناسی است که چارچوب روش شناختی آن را امیل دورکیم پایه گذاری کرده و گستره آن از فرانسه، به کل اروپا و آمریکا بسط یافته است. این مقاله ابتدا به بازسازی، نقد و بررسی ساختار منطقی تبیین کارکردی پرداخته، سپس تفاوت این نظریه را با تبیین غایت شناسانه، فایده گرایی و پراگماتیسم بیان می کند. ابهام در واژگان کلیدی این نظریه (وضعیت بهنجار، کارکرد و نظام اجتماعی)، نقدناپذیری، ماهیت غیرتاریخی و ناتوانی آن در تبیین مناسب برخی از پدیده های اجتماعی از جمله نقدهای وارد شده بر این دیدگاه هستند که در این مقاله بحث و بررسی شده اند. در پایان پیشنهاد شده است که در هنگام استفاده از تبیین کارکردی، به مشکلات روش شناختی آن و چگونگی تاثیرپذیری مطالعات اجتماعی از این مشکلات توجه شود.