جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه اسلامی به چه معناست؟ آیا پدید آوردن فلسفه اسلامی ممکن است؟ آیا فلسفه اسلامی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی تحقق یافته است؟ در متون دینی اسلام به وضوح مضامین بسیاری درباره خدا، جهان و انسان وجود دارد که هر چند به زبان فلسفی بیان نشده‌اند، اما می‌توان آنها را به صورت فلسفی تقریر کرد و از آنها برای پدید آوردن اصول و نظریات فلسفی جدید استفاده نمود. فلسفه‌ای که با بهره‌گیری از معارف اسلامی ساخته می‌شود، باید در مقام تأسیس، تبیین و داوری به ملاکها و موازین روش‌شناختی عقلی تن بسپارد. چنین فلسفه‌ای تنها در صورتی معقول و مقبول تلقی می‌شود که از بوته داوری عقلی سرفراز بیرون آید. از سوی دیگر آشنایی با آراء فیلسوفان مسلمان، بررسی سیر تحولات آن و مقایسه آن با آراء فلاسفه یونان نشان می‌دهد فلسفه اسلامی در تاریخ فلسفه و در جهان اسلام تحقق یافته است. در این مقاله با نشان دادن نوآوری‌های تنی چند از فلاسفه اسلامی و تلاش آنها برای بهره گیری از معارف اسلامی و همسو کردن نظام فلسفی خود با اندیشه‌های اسلامی، نشان داده شده است که فلسفه اسلامی نه تنها ممکن بلکه امری تحقق یافته است.

فلسفه‌ی علم هیدگر محل اختلاف صاحب نظران است. برخی او را واقع­گرا می­دانند. یک دلیل آنها این است که او متعلَّق معرفت علمی را مستقل از روش‌های علمی می­دانست. برخی او را نسبیت­گرا می­دانند؛ چون به تعبیر آنها، هیدگر علم را تنها در افق دانایی هر دوران ممکن می­شمرد. برخی بین فلسفه‌ی علم هیدگر متقدم و متأخر وحدت می­بینند؛ چون او را در هردو دوره، واقع­گرا یا در هردو نسبیت­گرا می­دانند. برخی بین آن دو افتراق می­بینند؛ مثلاً به این دلیل که او در ابتدا، به استقلال موجودات از روش‌های علمی قایل بود؛ اما بعد این استقلال را رد کرد. برخی به دلایل مختلف مدعی­اند که هیدگر، پیش از تامس کوون، به آنچه او در فلسفه‌ی علمش «پارادایم»، «علم متعارف» و «انقلاب علمی» می­نامد، پی برده بود. برخی مخالف چنین ادعاهایی­ هستند. در این مقاله، آراء پنج صاحب نظر در این زمینه­ها شرح و تحلیل می­‌گردد.

میزان پایایی یک پژوهش علمی از مهم‌ترین شاخص‌های تأیید آن پژوهش است. اندازه‌ی بالای پایایی، در یک پژوهش (اغلب بالاتر از شصت درصد) به این معناست که چنانچه همان تحقیق، در زمان‌های دیگر انجام گیرد یا افراد دیگری آن را انجام دهند، نتایج مشابهی خواهد داشت. اگرچه کدگذاری داده‌های مصاحبه یکی از مهم‌ترین فرایندها، در پژوهش‌های سازمانی و پیمایش افکار عمومی است، مطالعات اندکی در مورد شیوه‌ی محاسبه‌ی پایایی کدگذاری‌ها مشاهده می‌شوند. در مقاله‌ی حاضر، به موضوع پایایی کدگذاری‌ها، در مصاحبه‌های پژوهشی پرداخته و روشی برای محاسبه‌ی پایایی این مرحله ارایه شده است. محققان می‌توانند با استفاده از روش پیشنهادی، میزان پایایی بازآزمون (شاخص ثبات) و بین دو کدگذار (شاخص تکرارپذیری) را در مصاحبه‌های پژوهشی محاسبه کنند.

تحلیل مفاهیم مورد استفاده در علوم،‌ یکی از فعالیت‌های جدی در حوزه روش‌شناسی و فلسفه علم است. در این مقاله، برای کسب بصیرت نظری از موقعیت فرهنگی جامعه، به سرمشق‌های نظری (پارادایم) در جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی پرداخته شده است. این مقاله با کند و کاوی در مورد مفهوم فرهنگ و با بهره‌مندی از مطالعه‌ی مقایسه‌ای و مدل‌هایی که از پارادیم‌ها مشتق می‌شوند، انجام شده است. با الهام از نظریه‌ها و مفاهیم جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، دو گروه اساسی از مفاهیم در انسان‌شناسی و سه گروه پایه در جامعه‌شناسی شناسایی شدند. فرضیه‌ی عمومی مقاله این است که مفهوم فرهنگ در پارادایم جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی متفاوت است. در اولین گام، به دلیل رابطه‌ی انسان با خود، سایر انسان‌ها و خداوند، مفهوم عالی از فرهنگ را به دست آورده‌ایم که دو بعد اساسی دارد: «داخلی ـ ذاتی» و «خارجی ـ رفتاری». در این رابطه، «معنای معنوی از فرهنگ در رابطه‌ی انسان با خداوند»، هدف اصلی مفهوم‌سازی انتقادی ما را شکل داده است.

با توجه به مطالعات گسترده‌ای که در زمینه‌ی مدیریت اسلامی صورت گرفته و در عین حال، پراکندگی، تکرار، فقدان قاعده‌مندی و الگو، مدل و تئوری جامع درباره‌ی مطالعات مدیریت اسلامی، رفع این خلأ و انجام نوعی دسته‌بندی از ادبیات موجود ضروری به نظر می‌رسد. این مقاله تلاش می‌کند با مرور مباحث موجود و تلاش هایی که در مورد مدیریت اسلامی صورت گرفته، رویکردهای مختلف را شمرده، یکی از رویکردهای غالب این زمینه را تشریح نماید. در راستای تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، رویکردهای مختلفی موضوعیت یافته‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها رویکرد فقهی‌ـ‌اجتهادی است. مبنای تحلیل این مقاله بیان نظریاتی است که مبتنی بر روش فقهی به مدیریت اسلامی ارائه شده‌اند. در رویکرد فقهی‌ـ‌اجتهادی، بر اساس مراجعه به متون اسلامی و با توسل به روش نقلی، به استنباط بایدها و نبایدها در مدیریت موجود به عنوان یک واقعیت و یک اصل پذیرفته شده، اقدام می‌شود؛ به عبارت دیگر، با توجه به مفهوم فقه تلاش می‌شود نظریاتی بررسی شوند که مدیریت اسلامی را در قالب مدیریت فقهی ارایه کرده‌اند.

مقاله‌ی حاضر هفت بخش دارد. در بخش اول، مقدمه‌ای در مورد رویکرد معناشناختی ارایه می‌شود. بخش دوم به تفاوت‌های رویکردهای سنتی و معناشناختی اشاره می‌کند. در رویکرد معناشناختی، مدل‌ها نقشی اساسی دارند. جوهر اصلی این دیدگاه این است که نظریه‌ها چیزی بیشتر از مجموعه‌ای از مدل‌ها نیستند و بنا بر این، شاخصه‌ی نظریه‌ها و فهم اینکه آنها چگونه جهان را بازنمایی می‌کنند، در صورتی که چنین کنند، به مفهوم مدل وابسته است. در بخش سوم، به نقش مدل‌ها در این رویکرد اشاره شده و در بخش چهارم، به معرفی دو شاخه‌ی معروف‌تر رویکرد معناشناختی یعنی ساختارگرایی و حالت ـ ‌فضا پرداخته می‌شود. بخش پنجم به این موضوع می‌پردازد که بر خلاف تصور رایج در مورد غیر واقع‌گرایانه بودن دیدگاه معنایی می‌توان همانند فیلسوفانی نظیر ساپی و گی‌یر تعبیری واقع‌گرایانه از این رویکرد داشت. بخش ششم به نقدهایی که به رویکرد معناشناختی وارد آمده، و بخش آخر به برخی رویکردهای جایگزین اشاره می‌کنند.[1] [1]. استاد ارجمند، جناب آقای دکتر علی پایا مقاله‌ی حاضر را با حوصله مطالعه و نکات و اصلاحات متعددی را پیشنهاد کردند. اصلاحات پیشنهادی را در متن اعمال و برخی از نکات را به صورت پاورقی و با عنوان «پایا، 1388» ذکر کرده‌ام. به این وسیله از زحمات ایشان تشکر می‌کنم.

نظریه‌های متعددی در باب چگونگی نظریه‌پردازی ارایه شده‌اند. روش‌شناسی دوبین اولین روش‌شناسی منسجم در این حوزه محسوب می‌شود. نظریه‌پردازی به عنوان تخیل نظام‌مند اثر کارل وایک، روش عمومی نظریه‌پردازی لین‌هام، چرخه‌ی نظریه‌پردازی کارلایل و کریستنسن و مدل نظریه‌پردازی ون دی ون از جمله‌ی آثار دیگر در حوزه‌ی نظریه‌پردازی هستند. عشق به روش در این روش‌شناسی‌ها، جدای از نظریه‌ی‌ کارل وایک، نظریه‌پردازی را در چنبره‌ی محدودیت‌های سخت اثبات پژوهشی قرار داده است. ترس از تولید نظریه، در رشته‌ی مدیریت، حاصل این محدودیت‌هاست. چگونه می‌توان با رعایت دغدغه‌های روش‌شناسانه در این حوزه اظهار نظر کرد؟ مؤلف با نقد روش‌شناسی‌های موجود در زمینه‌ی نظریه‌پردازی، نوعی روش‌شناسی عمومی نظریه‌پردازی ارایه داده است که مدعی است می‌تواند جسارت نظریه‌پردازی را در افراد ارتقا دهد. این روش‌شناسی از برخی عناصر روش‌شناسی‌های قبلی استفاده کرده؛ اما کلیتی متفاوت از آنها ارایه می‌دهد. پس از ارایه‌ی چارچوب روش‌شناسی، نمونه‌هایی از نظریه و گونه‌شناسی‌های تدوینی بر اساس این روش‌شناسی مطرح خواهد شد.

تحلیل مفاهیم مورد استفاده در علوم، یکی از فعالیت های جدی در حوزه روش شناسی و فلسفه علم است. در این مقاله، برای کسب بصیرت نظری از موقعیت فرهنگی جامعه، به سرمشق های نظری (پارادایم) در جامعه شناسی و مردم شناسی پرداخته شده است. این مقاله با کند و کاوی در مورد مفهوم فرهنگ و با بهره مندی از مطالعه مقایسه ای و مدل هایی که از پارادیم ها مشتق می شوند، انجام شده است. با الهام از نظریه ها و مفاهیم جامعه شناسی و مردم شناسی، دو گروه اساسی از مفاهیم در انسان شناسی و سه گروه پایه در جامعه شناسی شناسایی شدند. فرضیه عمومی مقاله این است که مفهوم فرهنگ در پارادایم جامعه شناسی و مردم شناسی متفاوت است. در اولین گام، به دلیل رابطه انسان با خود، سایر انسان ها و خداوند، مفهوم عالی از فرهنگ را به دست آورده ایم که دو بعد اساسی دارد: «داخلی - ذاتی» و «خارجی - رفتاری». در این رابطه، «معنای معنوی از فرهنگ در رابطه انسان با خداوند»، هدف اصلی مفهوم سازی انتقادی ما را شکل داده است.

با توجه به مطالعات گسترده ای که در زمینه مدیریت اسلامی صورت گرفته و در عین حال، پراکندگی، تکرار، فقدان قاعده مندی و الگو، مدل و تئوری جامع درباره مطالعات مدیریت اسلامی، رفع این خلا و انجام نوعی دسته بندی از ادبیات موجود ضروری به نظر می رسد. این مقاله تلاش می کند با مرور مباحث موجود و تلاش هایی که در مورد مدیریت اسلامی صورت گرفته، رویکردهای مختلف را شمرده، یکی از رویکردهای غالب این زمینه را تشریح نماید. در راستای تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، رویکردهای مختلفی موضوعیت یافته اند که یکی از مهم ترین آنها رویکرد فقهی - اجتهادی است. مبنای تحلیل این مقاله بیان نظریاتی است که مبتنی بر روش فقهی به مدیریت اسلامی ارایه شده اند. در رویکرد فقهی - اجتهادی، بر اساس مراجعه به متون اسلامی و با توسل به روش نقلی، به استنباط بایدها و نبایدها در مدیریت موجود به عنوان یک واقعیت و یک اصل پذیرفته شده، اقدام می شود؛ به عبارت دیگر، با توجه به مفهوم فقه تلاش می شود نظریاتی بررسی شوند که مدیریت اسلامی را در قالب مدیریت فقهی ارایه کرده اند.

فلسفه اسلامی به چه معناست؟ آیا پدید آوردن فلسفه اسلامی ممکن است؟ آیا فلسفه اسلامی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی تحقق یافته است؟ در متون دینی اسلام به وضوح مضامین بسیاری درباره خدا، جهان و انسان وجود دارد که هر چند به زبان فلسفی بیان نشده اند، اما می توان آنها را به صورت فلسفی تقریر کرد و از آنها برای پدید آوردن اصول و نظریات فلسفی جدید استفاده نمود. فلسفه ای که با بهره گیری از معارف اسلامی ساخته می شود، باید در مقام تاسیس، تبیین و داوری به ملاکها و موازین روش شناختی عقلی تن بسپارد. چنین فلسفه ای تنها در صورتی معقول و مقبول تلقی می شود که از بوته داوری عقلی سرفراز بیرون آید. از سوی دیگر آشنایی با آرا فیلسوفان مسلمان، بررسی سیر تحولات آن و مقایسه آن با آرا فلاسفه یونان نشان می دهد فلسفه اسلامی در تاریخ فلسفه و در جهان اسلام تحقق یافته است. در این مقاله با نشان دادن نوآوری های تنی چند از فلاسفه اسلامی و تلاش آنها برای بهره گیری از معارف اسلامی و همسو کردن نظام فلسفی خود با اندیشه های اسلامی، نشان داده شده است که فلسفه اسلامی نه تنها ممکن بلکه امری تحقق یافته است.