جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، رمان رازهای سرزمین من، از حیث نحوه بازنمایی شخصیت زنان در آن بررسی شده است. برای این منظور از روش های انتقادی تحلیل گفتمان جهت بررسی متن و نیز از نظریات سیمون دوبووار در باب جنسیت جهت تبیین یافته ها استفاده شده است. تحلیل رمان به این روش، نشان داده است که ویژگی های مهم نحوه خاص تصویر زنان در این رمان، یکی تغییر در جفت تقابلی زنانه است؛ به این معنا که دوگانه ی اثیری/ لکاته که هدایت آن را پررنگ کرده، در این جا به دوگانه مادر انقلابی/ «نشمه سلطنتی» بدل شده است و دیگری، پررنگ کردن نقش سیاسی زنان در انقلاب، تاکید بر اهمیت حضور زنان و نیز اقتدار و روشن بینی و آزاداندیشی سیاسی آن هاست. در این جا ایدئولوژی مستتر در متن، مساله زنان و ارزش داوری ها و پیش فرض های رایج در مورد آن ها را بدل به مساله ای سیاسی و طبقاتی کرده است و همچنین بر خوانش نویسنده از تاریخ (موضوع اصلی رمان) اثر گذارده است. همچنین نشان داده ایم که استعاره سرزمین به مثابه مادر، به شکل ذهنیتی اسطوره ای بر متن حاکم است.

نظریه استعاره شناختی معتقد است که زبان عادی و زبان ادبی، از جهاتی در مفهوم سازی مفاهیم شبیه هم و از جهاتی متفاوتند. مقاله حاضر، در صدد پرداختن به خلاقیت های حافظ در تصور مفهوم عشق در چارچوب این نظریه است. مفهوم عشق در شعر حافظ به کمک راهبردها یا ابزارهای شناختی رایجی چون استعاره، تصویر، مجاز و جاندارپنداری مفهوم سازی می شود، اما به نظر می رسد حافظ شیوه های خلاقانه تری را در استعاره های شعری عشق به کار برده است. به منظور کشف شاخص های تاثیرگذار در مفهوم سازی متفاوت عشق، دو سوال مهم مطرح می شود: مفهوم سازی شعری عشق چه تفاوتی با مفهوم سازی عادی و رایج آن در زبان فارسی دارد؟ کدامیک از شاخص های چهار گانه کوچش (2010) در آفرینش خلاقیت استعاری در شعر حافظ نقش پررنگ تری دارد؟ بررسی داده های تحقیق نشان می دهد که عشق در زبان حافظ، مانند زبان های دیگر و مانند زبان فارسی از مفاهیم آتش، سفر، مستی، و غیره به عنوان حوزه مبدا کمک می گیرد. اما مفهوم سازی آن از نظر چهار شاخص گسترش، تفصیل، زیرسوال بردن، و تلفیق، با زبان عادی فرق دارد. به نظر می رسد آنچه باعث می شود زبان شعر، از زبان عادی متمایز شود، کاربرد خلاقانه مفهوم سازی های استعاری، جاندارپنداری، استعاره های تصویری و مجاز مفهومی باشد. همچنین از میان چهار شاخص مطرح در استعاره های مفهومی شعری، تلفیق و تفصیل بیشترین و زیرسوال بردن کمترین کاربرد را داراست. همچنین حافظ از استعاره های تخیلی نو در مفهوم سازی عشق بسیار بهره برده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

بسیاری از پژوهش های ادبی، با روش های گوناگون به بررسی و تحلیل یک یا چند متن از متون ادبیات فارسی می پردازند. در این میان نکته ای که چندان مورد توجه قرار نمی گیرد، مساله گزینش متن است؛ چنانکه اغلب آن را به عنوان ماده پژوهش، امری جدا از چهارچوب نظری و روش شناسی تحقیق در نظر می گیرند. این در حالی است که نگاهی جدی و مساله وار به گزینش متن می تواند نتایجی در جهت تقویت وجوه پژوهشی تحقیق به همراه داشته باشد. مقاله حاضر نیز با هدف نشان دادن اهمیت این مساله به عنوان مولفه ای روش شناختی در مطالعات ادبی نگاشته شده است. به نظر می رسد تاکید بر وجوه روش شناختی گزینش متن، در گرو آگاهی پژوهش گر از نسبت متن مورد نظر با دیگر متون و شباهت ها و تفاوت های آنها با یکدیگر است. این تلقی از سویی نشان دهنده بنا شدن پژوهش بر آگاهی ها و پیش فرض های محقق، و از سوی دیگر نمایانگر نقش متن و گزینش آن در شکل گیری بنیان های نظری و نتایج تحقیق است.

مدتی است که در نشریات پژوهشی ادبی کشور بخش «نقد» که غالبا نقد کتاب یا مقاله است-پررنگ شده است. این حرکت و توجه به نوبه خود درخور تحسین است، اما کافی نیست. نقد را نمی توان به نقد کتاب و گاهی مقاله محدود کرد، چراکه گستره نقد تمامی فعالیت های علمی را شامل می شود. بررسی فعالیت های علمی مانند همایش ها، نشست ها و حتی سخنرانی ها می تواند به نشاط و پویایی در عرصه علمی و پژوهشی کمک شایانی می کند. نقد و بررسی همایش های علمی و مجموعه مقالات آن که تاثیر گسترده ای بر عرصه پژوهشی دارد می تواند این فعالیت ها را از رخوت و ایستایی برهاند. این نوشتار گامی است هر چند کوچک به نقد و بررسی مجموعه مقالات یکی از همایش های سال های اخیر می پردازد.

جستجو در آرای معرفت شناختی متفکرین اسلامی حکایت از آن دارد که شناخت آدمی از سه راه امکان پذیر است: معرفت حسی، معرفت عقلی و معرفت شهودی؛ گرچه برخی متفکران راه سوم را جزء منابع شناخت نمی شمارند. ابو معین نسفی، متکلم ماتریدی، معتقد است: «اسباب علم و طرقش سه چیز است: 1 حواس سالم 2 خبر صادق 3 عقل» (4:1990). اما صوفیه نظر دیگری دارند. آن ها نه تنها معرفت شهودی را باور دارند؛ بلکه بلکه آن را بالاتر از دو سطح دیگر میدانند. متکلمان اسلامی از واژه ای مشابه سود می برند که به اصطلاح «معرفت» نزد صوفیه بسیار نزدیک است این اصطلاح «الهام» نام دارد. آیا میتوان ادعا کرد عطار نیشابوری در مقام صوفی، صاحب نظریه معرفت شناختی بدیعی باشد که قدما از آن بی بهره بوده اند؟ شفیعی کدکنی بر اساس تفسیر بیتی از عطار چنین باوری دارد. عطار در کتاب الهی نامه میگوید:زبان علم میجوشد چو خورشید                                    زبان مغرفت گنگ است جاویدشفیعی کدکنی معتقد است در این بیت «زبان علم» یعنی زبانی که روشن و بی ابهام است در حالیکه «زبان معرفت» واجد ابهام است. بر این اساس این دو اصطلاح عطار با دو اصطلاح «زبان ارجاعی» و «زبان عاطفی» ریچاردز، منتقد انگلیسی قابل مقایسه است.در این مقاله نشان میدهیم که:1 شارح محترم بیت عطار را اشتباه معنا کرده است 2 این اشتباه مبنای مقایسه ای نامتناسب با آرا ریچاردز شده است.3 اگر بیت عطار مطابق با نظر شارح محترم تفسیر شود ادعای دست یابی عطار به نظریه ای بدیع در حوزه معرفت شناسی منتفی خواهد بود چرا که پیش از او این حوزه شناخته شده بوده است. شرح هر کدام از این موضوعات در مقاله آمده است.

صادق هدایت از نام دارترین داستان نویسان ایرانی و رمان بوف کور مهم ترین نوشته اوست. هدایت در حوزه های مختلف جغرافیای تاریخی و اقلیم شناسی شهرهای کهن ایران، مطالعات نسبتا گسترده ای داشته است که نمود پاره ای از این مطالعات را می توان آشکارا در برخی از آثار او از جمله بوف کور دید. تاکنون درباره بوف کور بسیار نوشته شده است. اما آن چه در این مقاله در کانون توجه قرار گرفته؛ همانندی توصیفات مکان قصه با موقعیت قدیم شهر ری، در سده های سه تا هفت هجری قمری ست. انطباق جغرافیای تاریخی ری با توصیفات بوف کور که برای نخستین بار به گونه ای مستند در این مقاله صورت پذیرفته-نشانه ای دیگر از دقت نظر هدایت در پرداخت داستانی بوف کور، و تاییدی ست بر این گفته ی او: «بوف کور پر از شگرد است و حساب و کتاب دقیق دارد». فضای این داستان به رغم پیچیدگی و بدعت، عناصری از جهان واقعیت را باز می تابد که به بخش مجزایی از ری سده های سوم تا هفتم قمری نظر دارد. در این مقاله همانندی توصیفات مکانی بوف کور با جغرافیای تاریخی شهر قدیم ری، بر پایه پنج عنصر اصلی: سازه های شهر، ویژگی های مدنی شهر، موقعیت تجاری شهر، توپوگرافی شهر و عناصر فرهنگی و اجتماعی آن، به طور دقیق بررسی و بازشناسی شد.

نظریه های متعددی در حوزه زبان شناسی شناختی مطرح شده که «استعاره مفهومی» و «طرح واره تصویری» بیش ترین اهمیت را دارند. طرح واره های تصویری ساخت هایی از فرایند شناختی اند که به واسطه تجربه های فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج شکل می گیرند و امکان درک و تحلیل مفاهیم انتزاعی را فراهم می آورند. طرح واره های تصویری گونه های مختلفی دارند، نظیر طرح واره های حرکتی، طرح واره های حجمی، طرح واره های قدرتی؛ و طرح واره چرخشی یا دوری یکی از گونه های طرح واره های حرکتی است که می تواند از انگاشت طبیعی یا قراردادی شکل گرفته باشد. مفاهیم انتزاعی طرح واره های چرخشی در غزل های سعدی را می توان در سه دسته جای داد: طلب شکایت و ترک؛ حافظ: طلب شکایت و تسلیم. تحلیل های شناختی حاصل از طرح واره های چرخشی این دو شاعر عبارتند از: 1.درک سعدی از حرکت زمان، خطی است و فهم حافظ، دایره ای. 2.درک حرکت خطی سعدی بر واقع گرایی و فهم دایره ای حافظ بر آرمان گرایی او دلالت دارد. 3.سعدی به دلیل درک حرکت خطی در گروه انسان های تراژیک جای می گیرد و حافظ به سبب فهم حرکت دایره ای در شمار انسان های حماسی. 4.شکل کاربرد واژگان و ساختار کلی غزل ها، از مرکزگریزی سعدی و مرکزگرایی حافظ حکایت می کنند.

در مطالعات تاریخی و ادبی، دوره بندی ایده ای سامان بخش به شمار می رود که اطلاعات تاریخی ادبی را در محور در زمانی طبقه بندی می کند اما کاربست آن در تاریخ ادبی، انتقادهایی نیز برانگیخته است.این نوشته، به طرح و بررسی نقدهای وارد بر دوره بندی در تاریخ ادبی و بازاندیشی آن می پردازد. مباحث انتقادی مربوط به دوره بندی در دو دسته جای می گیرند: گروهی اصل عمل دوره بندی را مورد انتقاد قرار میدهند و آن را فاقد روایی در مطالعات ادبی می شمارند. دسته ای دیگر از منتقدان، بیش از آن که اعتبار اصل دوره بندی را زیر سوال ببرند، به بازاندیشی و اصلاح کاربرد آن نظر دارند.تحمیل چارچوبی ایستا بر پویایی فرهنگی و ادبی، اثر یکسان ساز و تضاد با یگانگی آثار ادبی، آمیختن تاریخ انواع مختلف ادبی، عدم انطباق با واقعیت، یکدستی و انسجام ساختگی انگاره های تغییر و تکامل، مسائل اصطلاحات دوره بندی و توصیف گرهای آن، زمان پریشی، سال ها و قرن های گمشده، نادیده گرفتن فاصله تولید و خوانش ادبی، دور منطقی، نادیده گرفتن گروه های قومی و جنسیتی و تسلط مفاهیم دوره ای بر اندیشه منتقدان ادبی از مهم ترین نقدهایی است که بر ایده دوره بندی و کاربست آن در تاریخ ادبی وارد شده است.بازاندیشی دوره بندی نیز علاوه بر این که مبتنی بر یافته های جدید تاریخی و ادبی است و گاه به بازتعریف حدود زمانی دوره ها تمرکز دارد، در چارچوب های مختلفی مطرح شده است: رویکردهای فمنیستی، توجه به گروه های قومی و نژادی و بازتعریف دوره ادبی بر بنیاد مفاهیم جدید انتقادی.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.