جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله تلاش شده روند تغییرات برخی از شاخص های عمده نظام مهاجرت بین منطقه ای (بین استانی) با استفاده از مدل مفهومی ساختار مکانی مهاجرت های داخلی و نظریه انتقال تحرکی زلینسکی طی دوره سی ساله (1355-1385) مورد بررسی قرار گیرد. پس از معرفی پنج بعد اساسی نظام مهاجرت های داخلی یعنی: شدت، اثر، پیوستگی، تمرکزگرایی و فاصله مهاجرتی، برخی از سنجه های مهم آنها محاسبه و روندهای کلی آنها طی سه دهه گذشته ترسیم و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که طی سه دهه گذشته میزان ناخالص تجدید مهاجرت و نیز شاخص اثربخشی مهاجرت ها در بازتوزیع جمعیت کاهش اساسی داشته اند. از سوی دیگر در حالی که نظام مهاجرت بین منطقه ای از پیوستگی مهاجرتی بیشتری برخوردار شده، تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی به شدت کاهش یافته است. به علاوه نوعی الگوی نسبتا پایدار از نظر شاخص های فاصله در نظام مهاجرتی مشاهده شد. تغییرات مولفه هایی چون نابرابری های درآمدی بین منطقه ای و درون منطقه ای، افزایش امکانات ارتباطات بین منطقه ای و نیز حجم و رشد جمعیت مناطق در شکل دهی به تغییرات نظام مهاجرتی نقش اساسی و مهمی داشته اند. هم چنین روند تغییرات نظام مهاجرت بین منطقه ای با قضایای مفهومی و فرضیات نظریه انتقال تحرک زلینسکی تطابق و سازگاری دارد.

پرسش اصلی این پژوهش این است که آیا نمادپردازی و پدیده های فرهنگی در شکل گیری ساختار و شکل بعضی از شهرهای دوران باستان در ایران نقش داشته است؟ هدف از بررسی این پرسش این است که رابطه بین برخی از اسطوره ها و متون آیینی مربوط به شهر و شهرنشینی با طراحی شهری در دوران باستان در ایران آشکار شود. در این پژوهش از روش تاریخی – تفسیری استفاده شده و رابطه بین متغیرهای تحقیق یعنی اندیشه ها، نمادها و اسطوره ها با ساختار و شکل شهر بررسی شده است. هم چنین از یک سو، بعضی از متون کهن، تاریخی و دینی و از سوی دیگر برخی آثار و توصیف های بر جای ماده از چند شهر باستانی مورد مطالعه واقع شده است. مهم ترین اسطوره مربوط به شهر آرمانی باستانی، اسطوره ورجمکرد است که متن آن، موضوع اصلی تحقیق را شکل داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شکل مربع و شکل دایره به دلایل چندی در مورد بعضی از شهرهای از پیش طراحی شده، مورد استفاده قرار می گرفته است. عدد چهار یکی از اعداد بسیار مقدس در بسیاری از فرهنگ های کهن و به ویژه در ایران بود. بازتاب عدد چهار در طراحی شهری تنها به صورت کاربرد شکل مربع نبوده است، بلکه چه در مورد شهرهای مربع شکل و چه درباره شهرهای دایره ای شکل، به طور معمول از دو راه اصلی متقاطع به عنوان شبکه اصلی ارتباطات شهری استفاده می شد که امتداد آنها تا حصار شهر موجب شکل گیری چهار دروازه اصلی می شد. عدد سه نیز از اعداد مقدس است که در بسیاری از تمدن های کهن مورد توجه بوده است، در ایران باستان نیز این عدد بسیار مقدس بود و به صورت نمادین در بسیاری از پدیده های فرهنگی و تمدنی و همچنین در عرصه طراحی شهری مورد استفاده قرار می گرفت. این عدد در بسیاری از نشانه ها، نمادها و آداب آیین زردشتی مورد بهره برداری قرار گرفته است. شهرهای طراحی شده و برخی از شهرهای ارگانیک نیز به سه بخش تقسیم می شدند.

گرچه بررسی تاثیرات همزمان سن – دوره – نسلی در مطالعات جمعیتی سلامت سابقه طولانی دارد، مشکل شناسایی مدل همیشه مانعی سر راه تشخیص این تاثیرات بوده است. این مشکل با توسعه مدل های چند سطحی در سال های اخیر حل شده است. مقاله حاضر با هدف معرفی نسخه خاصی از این مدل ها، کاربردی از آن را در بررسی تحولات مصرف سرانه چربی 212035 خانوار ایرانی در فاصله سال های 1363-1385 برگرفته از اطلاعات هزینه و درآمد خانوار به بحث گذاشته است. یافته ها حاکی از افزایش پیوسته سرانه مصرف چربی (از اقلام مهم در بحث گذار تغذیه ای و تاثیرگذار بر سلامت جمعیت ها) در سال های اخیر در ایران است. خانوارهای روستایی (از سال 1375) و خانوارهای دارای سرپرست با تحصیلات پایین (از سال 1380) سرانه مصرف چربی بالایی داشته اند. در کنار تاثیرات دوره – نسلی، سطح درآمد، سکونت روستایی و سن سرپرست رابطه مستقیمی با مصرف سرانه چربی داشته اند. این تحولات نیازمند توجه جدی در برنامه های سلامت عمومی است.

این مقاله با تاکید بر رابطه جمعیت و محیط زیست با در نظر داشتن مفهوم مطبوعیت محیطی به عنوان متغیری زیست محیطی درصدد است تا با نگرشی بین رشته ای، ضمن بررسی رابطه مولفه های جمعیتی با مفاهیم مطبوعیت های محیطی شهر، تاثیر این مطبوعیت ها را بر تمایل افراد به جابه جایی محل سکونت خود اندازه گیری نماید. در این پژوهش با 858 نفر از شهروندان پنج منطقه شهر تهران واقع در سنین 20 تا 64 سال مصاحبه شده است. ابزار تحقیق پرسشنامه ای شامل 103 گویه برای اندازه گیری مفاهیم 9 گانه مطبوعیت محیطی، سوالات مربوط به ویژگی های فردی و خانوار و محل سکونت و سوالات مربوط به تمایلات افراد به جابه جایی بوده است. نتایج نشان می دهند که پاسخگویان ارزش های مطبوعیت شهری را مهم ارزیابی نموده اند و مطبوعیت ها از لحاظ کمی و کیفی در افراد، تمایزات درونی و چگونگی توزیع مطبوعیت ها در مناطق مورد بررسی دارای اختلاف های معنی دار هستند. مفاهیم 9 گانه اندازه گیری شده در مناطق مورد بررسی دارای همبستگی های معنی دار با سن، جنس، تحصیلات، شغل، درآمد، وضعیت تاهل و طول مدت اقامت خانوار در محل سکونت پاسخگویان بوده اند. همچنین 58.3 درصد از تمایل به جابه جایی افراد به متغیرهای جمعیتی و مطبوعیتی قابل ارجاع است.

اشتغال زنان، از دهه 1950 به بعد رشد فزاینده ای را تجربه کرده است، و ارتباط متقابل آن با متغیرهای جمعیت شناختی محور اصلی مباحث این مقاله می باشد. طی سال های اخیر، جمعیت شناسان علاقه مندی فزاینده ای را به مطالعه و تحقیق درباره اشتغال زنان نشان داده اند که ناشی از افزایش خیره کننده میزان مشارکت زنان در بازار کار و مهم تر از آن، ناشی از تاثیرات متقابلی است که بین اشتغال زنان و متغیرهای جمعیتی (شامل الگوهای ازدواج و باروری، مهاجرت و مرگ و میر) وجود دارد. این مقاله با استفاده از نتایج مطالعات نظری و تحقیقات تجربی، زمینه ها و پیامدهای جمعیت شناختی موضوع اشتغال زنان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. با توجه به تغییرات جمعیت شناختی اخیر ایران (به ویژه، در زمینه الگوهای ازدواج و باروری)، که با افزایش چشمگیر تحصیلات دانشگاهی زنان و نگرش مثبت جامعه نسبت به اشتغال زنان همراه بوده است، زمینه همسازی بیشتر وظایف خانگی و کار خارج از خانه زنان فراهم آمده است. مباحث نظری و یافته های تجربی این مقاله می توانند برای شناخت و تبیین ابعاد و پیامدهای جمعیت شناختی اشتغال زنان در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

این مقاله عوامل موثر بر اشتغال مجدد بازنشستگان تحت پوشش تامین اجتماعی را با استفاده از روش تحقیق میدانی در شهر تهران مورد بررسی قرار می دهد. با بهره گیری از ادبیات مربوطه، فرض شده که اشتغال مجدد بازنشستگان با متغیرهایی چون مشکلات اقتصادی، عادت به کار، ارزش و تقدس کار و کارکرد هویت بخشی آن، نیاز سه سطحی (پیوند اجتماعی، احتیاجات اساسی و موفقیت یا خودشکوفایی)، عدم وجود آلترناتیوهای فرهنگی و تفریحی، و ویژگی های زمینه ای در ارتباط باشد.یافته ها نشان داد که اکثریت پاسخگویان مشکلات اقتصادی خود، علاقه به کار، ارزش بالنفسه کار، نقش کار در افزایش ارتباطات اجتماعی و دسترسی به امکانات تفریحی و فرهنگی را در مقایسه با نقش کار در افزایش احترام اجتماعی و خودشکوفایی با اهمیت توصیف کردند. تحلیل روابط دو متغیره، بین متغیرهای مستقل با متغیر وابسته، از طریق آزمون های پیوستگی مشخص ساخت که به استثنای متغیرهای عادت به کار، نوع شغل قبل از تقاعد، سطح تحصیلات، و خودشکوفایی بقیه متغیرهای مستقل رابطه معناداری را با متغیر وابسته به دست آوردند، هر چند این رابطه غالبا به لحاظ شدت در سطح متوسط و پایین بوده است. ولی تحلیل رابطه کل متغیرهای مستقل با متغیر وابسته با استفاده از تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داد که تنها سه متغیر شامل، «مشکلات اقتصادی»، «سن» و «دسترسی به امکانات تفریحی» با متغیر اشتغال مجدد پاسخگویان ارتباط معناداری را نشان می دهند. با توجه به نتیجه تحلیل داده ها، استدلال می شود در حالی پاسخگویان نقش غالب متغیرهای مورد تاکید در ادبیات در اشتغال و تداوم آن تایید می کنند، ولی به طور اخص سه متغیر اخیر در اشتغال مجدد خود مهم تر تلقی می کنند.

نظریه گذار جمعیتی دوم در اصل نظریه ای برای تبیین «باروری پایین» در جوامع پیشرفته اواخر مدرن است. این نظریه، باروری پایین و دوام آن در جوامع مزبور را با توجه به تغییرات اساسی که در دهه های پایانی قرن بیستم در سطح جامعه و خانواده و در نحوه بچه آوری در آن جوامع پیش آمد توضیح می دهد.نظریه گذار جمعیتی دوم در کشورهای اسکاندیناوی تقریبا به طور کامل و در کشورهای دیگر مدرن در حوزه فرهنگی لیبرال – شامل سایر کشورهای اروپای شمالی و غربی و کشورهای انگلیسی زبان خارج از اروپا – تا حدود زیادی صدق می کند. با وجود این، در اروپا از شمال به جنوب و از غرب به شرق و در جوامع پیشرفته شرق آسی در مقیاسی بزرگ تر از میزان صدق آن کاسته می شود. پیدا است که در کاربرد آن برای مطالعه باروری پایین و دوام آن در ایران محدودیت های مزبور باید لحاظ شود. اضافه بر آن، ایران کشوری پیرامونی است و تغییرات آن تا حدودی وابسته و در نتیجه ناهمسان، ناهماهنگ و ناهمزمان است. از این رو، از این لحاظ هم نظریه مزبور، پیش از کاربرد در جامعه پیرامونی ایران، باید تعدیل و اصلاح گردد. مقدم بر ملاحظات مزبور، در خصوص مناسبت نظریه گذار جمعیتی دوم در جوامع پیرامونی (نظیر ایران)، این سوال راهبردی هم مطرح است: آیا می شود پیش از خروج از دوران گذار مثبت رسیده شد. زیرا، اگر ترکیب سنی کنترل شود رسیدن باروری جمعیت به جانشینی و رشد آن به صفر تقریبا همزمان اتفاق می افتد. از این رو، در اثر ترکیب سنی، گذار جمعیتی دوم ایران برای چندین دهه – شامل فاصله زمانی رسیدن باروری جمعیت به سطح جانشینی و رسیدن میزان رشد به صفر – با گذار جمعیتی اول همپوشانی خواهد داشت.