جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاثیر نفس در عالم عنصری و غرایبی نظیر چشم زخم همواره محل چالش بوده است. شیخ الرییس در نمط دهم اشارات این امور را ممکن دانسته و محال بودن آنها را از جانب کسانی می داند که مجاری تاثیر در جسم را منحصر در سه راه تماس، ارسال جزء و یا انفاذ کیفیت در واسطه می پندارند. ابن سینا خود، این انحصار را نمی پذیرد. بدین معنا که برای تاثیر در جسم، لازم نیست موثر با جسم تماس داشته باشد یا جزئی از خود را به سوی آن بفرستد یا کیفیت خود را از طریق واسطه در جسم ایجاد کند. شارحان اشارات (خواجه نصیرالدین طوسی و فخررازی)، تفسیر کاملی از این نکته به دست نداده اند. در این مقاله بر اساس متون ابن سینا مشخص می کنیم که وی چگونه این انحصار را نقض و زمینه را برای تبیین تاثیراتی در اجسام همچون چشم زخم، مهیا می کند.

میشل فوکو (1926-1984)، به تاسی از نیچه به نقد مبانی متافیزیک غربی می پردازد. او در این راستا با افشاء و واژگونی معیارها و اصول بدیهی انگاشته شده در ساختار قدرت، به تبیین اشکال مختلف غیریت اهتمام دارد. یکی از این اشکال غیریت را می توان جنون دانست که به زعم فوکو در آثار هنری عصر مدرن متجلی است. نقاشی های فرانسیس گیا به زعم فوکو می تواند راهبر ما در خروج از آن چیزی باشد که ساختار قدرت، مقدر ساخته است. در این پژوهش کوشش می شود، نسبت و رابطه تفکر فوکویی در خصوص جنون هنری با امر دیونوسوسی نیچه و تناظر این دو نگره با هم و در عین حال با جنون هنری به تصویر درآمده در آثار فرانسیس گیا نشان داده شود. در این مقاله سعی شود با ارائه شواهدی از هنر مدرن به ویژه آثار گیا، جنون هنری از منظر فوکو تبیین شود و در نهایت به مثابه امری رهایی بخش از چنبره ساختارهای مسلط قدرت قلمداد شود.

شکاکیت دیوید هیوم از دو بنیاد کلی یعنی نقد «قوای شناخت» و نقد «محتوای شناخت» تشکیل شده است. او از یک سو، با نقد عقل و حس، این دو قوه را برای کسب معرفت یقینی ناتوان قلمداد می کند و از سوی دیگر، با نقد محتوای شناخت دو اصل «عدم انطباع، عدم تصور» و «چنگال هیوم» را به ترتیب به عنوان ملاکی برای تشخیص مفاهیم و نیز گزاره های موهوم از غیر موهوم ارائه می کند. هیوم برای به کارگیری این اصول در انکار حقیقی بودن مفاهیم و گزاره ها، از دو راهبرد «استدلالی» و «تکوینی» بهره می برد. او در راهبرد اول می کوشد نشان دهد هیچ استدلالی در تایید حقیقی بودن مفهوم مورد شک یا در تایید صحت گزاره مورد شک وجود ندارد و در راهبرد دوم می کوشد نشان دهد با وجود غیر عقلانی بودن یک مفهوم یا گزاره به دلیل فقدان پایه استدلالی، چگونه انسان به آن باور دارد! او در راهبرد دوم از اصل دیگری موسوم به اصل «تداعی تصورات» بهره می برد. هیوم در این اصل چگونگی شکل گیری مفاهیمی را توضیح می دهد که موهوم می داند. در این مقاله کوشیده ایم ضمن تشریح مباحثی که به آنها اشاره شد، به نقد و بررسی آنها بپردازیم.

دریدا بر آن است تا بنیان های فلسفی غرب را با روش ساختارزدایی به چالش بکشد. اما روش بودن ساختارزدایی، به معنای امری متعین و دارای هویتی مستقل نیست، بلکه به بیان دریدا، آن همچون ویروس بی جانی است که با وجود تن میزبان به حرکت در می آید. به باور دریدا، بنیان های اندیشه غربی بر مفاهیمی دوگانه استوار است، به گونه ای که سویه های صورتبندی شده در ذیل مفهوم حضور نظیر: معقول، صادق، خیر، مرد، گفتار ... در پیوندی عمیق با یکدیگر، پارادایم لوگوس محوری را رقم می زنند. یکی از مهم ترین مسیرهایی که دریدا در این جهت طی می کند، نقد گفتار محوری و نوشتار ستیزی اندیشه غربی است. دریدا در آثار گوناگون خود به اعاده حیثیت از نوشتار می پردازد. ناصرخسرو نیز در آثار گوناگون خود، بویژه در کتاب زاد المسافرین، به تامل درباره ماهیت نوشتار و گفتار و رابطه آنها با یکدیگر می پردازد. اما او راهی غیر از راه گفتارمحوران و نوشتارمحوران در پیش می گیرد. ناصرخسرو با طرح مساله شناخت، گفتار و نوشتار را گام های ضروری و حتمی تکوین معرفت شناسی می داند. گفتار و نوشتار در رابطه ای دیالکتیکی به هم گره خورده اند. این مقاله دیدگاه دریدا و ناصر خسرو را در کنار هم مورد بررسی قرار می دهد.

فیلوپونس مشهور به یحیی نحوی پس از هزار سال به رد نظریه حرکت ارسطو دست زد. از دیدگاه ارسطو با انتقال قوه محرک به لایه های محیط و بموجب قوه انتقالی محیط به متحرک، حرکت پرتابی استمرار می یابد. یحیی نحوی ضمن نقد ارسطو معتقد است که هر حرکتی اعم از حرکت طبیعی یا قسری به موجب قوه موثر درونی است و محیط همواره نقش مقاوم دارد نه محرک و برخلاف آنچه ارسطو تصور می کند، حرکت طبیعی اجسام برای رسیدن به حیز و مکان طبیعی نیست و حرکت قسری به علت انتقال قوه از محیط استمرار نمی یابد، بلکه به واسطه انتقال قوه از محرک به متحرک، حرکت در متحرک ایجاد شده و موجب استمرار آن می شود. برخلاف نظر برخی از محققین غربی که در پیگیری نظریه کلاسیک دینامیک، نظریه حرکت یحیی نحوی را مبنای ریشه یابی های خود قرر داده و آن را دارای اصالت و تاثیر بر نظریه های بعدی می دانند، ابن سینا از روش علمی او ناخرسند بوده و کار او را به دلیل وارد کردن عناصر مابعدالطبیعی مورد نقد و بررسی قرار می دهد. تردیدها و پرسش هایی از جمله اینکه: آیا این قوه موثر درونی قبل از حرکت در جسم بوده است و اگر بوده، چطور موجب حرکت نبوده است؟ اگر حرکت خودبخودی است به چه علت حرکت جسم متوقف می شود؟ و آیا جسم به خودی خود قوه درونی اش را مصرف می کند؟... در اینجا وجود دارند که در این مقاله ابتدا مسائلی که یحیی نحوی با آن مواجه بوده و نظریه حرکت وی را مورد بحث قرار داده و سپس نقدهای ابن سینا بر این نظریه را مورد کاوش قرار می دهیم. تعارضات نظریه قوه موثر یحیی نحوی و تفاوت های نظریه ابن سینا با نظریه وی بیانگر اصالت نظریه میل ابن سینا است.

حکمت اشراق، حکمتی ذوقی و عرفانی است که سهروردی آن را به طور روش مند در آثار خود مطرح کرده است. شیخ اشراق خود را همچون نقطه کانونی می دانسته که دو میراث حکمی که از شاخه واحد نخستین (هرمس) پیدا شده بود دوباره در آن به هم رسیده و یکی شده است. اصول روش او در کتاب «حکمه ا?شراق» به این ترتیب است که طی سه مرحله فیلسوف به اشراق نایل می گردد؛ در مرحله اول او باید از این جهان دست بشوید؛ سپس در مرحله بعدی به مشاهده نور الهی نایل می گردد (تجربیات معین)؛ و در مرحله پایانی علم نامحدود و مجرد یعنی علم اشراق برای او حاصل می شود. به نظر او تمام مراتب هستی و درجات معرفت جزء تطورات نور است. سهروردی مکتب فلسفی خود را بر اساس نور و ظهور استوار کرده و معتقد است نور چیزی جز ظهور نیست و ظهور نیز چیزی جز واقعیت نور نیست. مفهوم نور یک مفهوم بدیهی عقلی است؛ نور ظاهر بالذات و مظهر للغیر است. به نظر وی حیات نیز ظهور و نورانیت است، یعنی چیزی که نزد خود ظاهر و عالم به ذات خود باشد؛ حی موجود دراک فعال است و از این رو، نور، ذاتا مدرک خویش و فیاض و فعال است. هر چیزی در جهان یا نور است یا ظلمت و هر یک از این دو، به دو گونه جوهر و عرض هستند. نور بر دو قسم است؛ نور مجرد و نور عارض، که هر یک اقسام و انواعی دارد. ظلمت آنچه حقیقتش نور نیست نیز بر دو گونه است؛ جوهر غاسق و هیات ظلمانی. او تقسیم بندی دیگری از موجودات ارائه می کند که بر اساس درجه آگاهی است.

بحث معاصر در باب واقع انگاری اخلاقی، پس از یک سده که از آغاز آن از سوی جرج ادوارد مور در کتاب اصول اخلاق می گذرد، هنوز پیچیدگی های زیادی دارد. این پیچیدگی ها عمدتا معلول این است که کسانی که به این بحث توجه کرده اند، درباره موضوع بحث واقع انگاری اختلاف های بارزی دارند؛ مشکل اساسی این است که درباره معنای واقع انگاری در حوزه اخلاق اجماع وجود ندارد. واقع انگاری اخلاقی موضعی «فرااخلاقی» است. نظریه هایی که با این نام معرفی شده اند (یا مدافعانشان آنها را به این نام خوانده اند)، با هم تفاوت های قابل توجهی داشته و دارند. به همین دلیل بعید است بتوان واقع انگاری اخلاقی را به نحوی صورت بندی کرد همه این نظریه ها را تمام و کمال منعکس کند. با این حال، اگر بخواهیم دیدگاه های فرااخلاقی گوناگونی را که «واقع انگار» دانسته می شوند یکجا توصیف کنیم، باید بگوییم که همه مدعی اند «اخلاق» به نحوی از انحاء، از مواضع و نیز رفتارهای مردمان، نوعی استقلال دارد. اما مساله مهم، اتفاقا همین «نحوه» استقلال است؛ واقعیت اخلاقی چه نحو استقلالی از واقعیت نااخلاقی دارد. واقع انگار اخلاقی، در پاسخ به این سوال، به مراتب یا سطوح مختلفی از واقع انگاری اخلاقی می تواند قائل شود (البته به شرط دفاع از موضع خود). در این گفتار چهار سطح تشخیص داده شده و بنا بر تحلیل ها، واقع انگار اخلاقی تمام عیار (ملتزم به همه لوازم آن) گزیری ندارد از این که در همه این سطوح واقع انگار باشد.