جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازیل پ. نیکیتین در اول ژانویه 1885 در شهر سوسنوویتس لهستان به دنیا آمد و در 8 ژوئن 1960 در پاریس درگذشت. (← آرین پور 1374، ص 224، پانوشت 1)وی شرح حال پر ماجرای زندگی خویش را در ایرانی که من شناخته ام (← منابع) گزارش کرده و تقریبا تمامی اطلاعات مربوط به تحصیلات، حرفه کنسولی و خاطراتش را در آن آورده است که ما قسمت هایی از آن را در اینجا نقل می کنیم. نگارش این کتاب ظاهرا در ایام تلخ اشغال پاریس به دست ارتش رایش سوم انجام گرفته است، چون با عبارت «سپتامبر 1941- پاریس» به پایان می رسد.پدر او روس و از خانواده های بزرگ سن پترزبورگ و مادرش لهستانی بود. از این رو، دوره تحصیلات اولیه اش را در ورشو می گذراند و، به لطف یک معلم فرانسوی که در کلاس درس فرانسه از شرح سفرهای خویش به مشرق زمین با جاذبه خاصی سخن می گفت، در او ذوق و شوق برای سفر به شرق پدید می آید. در طول سال های 1900 تا 1902، که پدرش در ماموریت ادسا بود، چند بار از این بندر دریای سیاه بازدید کرد و حتی به یالتا رفت ...

بخش مهمی از عمر نسبتا طولانی پژوهش های حافظ شناسی در ایران به تتبع در نسخه های خطی دیوان حافظ اختصاص یافته است. از نظر تاریخی، یکی از نخستین کارها در این زمینه را مرحوم قزوینی با انتشار دیوان حافظ در سال 1320 شمسی - پس از چاپ مرحوم سید عبدالرحیم خلخالی در 1306- به نام خود ثبت کرد. از آن پس، کارهای بسیاری در این عرصه انجام گرفت و منتشر شد که تنها شماری از آنها اثری تعیین کننده داشت. کار دکتر سلیم نیساری از جمله مهم ترین آنهاست. اما انتشار نتیجه پژوهش های ایشان ناتمام مانده است. اخیرا اطلاع یافتم که تحقیق استاد در شرف آن است که به نتیجه نهایی برسد و بنابر آن است که دفتر دیگرسانیها در غزلهای حافظ به تمامی و با استفاده از نسخه هایی دیگر منتشر شود. همین خبر انگیزه نگارش این مقاله شد، که در آن نسخه ای کهن حاوی شماری از غزل های حافظ معرفی می شود ...

عروض فارسی بر کمیت (کوتاهی و بلندی) هجا استوار است و شاعر، بر حسب الگوی وزنی، هجاهای شعر خود را انتخاب می کند. از طرفی، کمیت هجا مبتنی بر کمیت مصوت است. بنابراین، در عروض فارسی، کمیت مصوت معتبر است. اما ضرورت رعایت الگوی وزنی در شرایطی خاص موجب تغییر کمیت مصوت می شود، یعنی مصوت کوتاه به بلند بدل می شود یا بر عکس. برای مثال، به مصرع دوم بیت زیر توجه کنید:منم آن شاعر ساحر که به افسون سخن               از نی کلک همه قند و شکر می بارم

سهراب سپهری و ویلیام وردزورث، شاعر انگلیسی اواخر قرن هجدهم و نیمه اول قرن نوزدهم، به دو زمان و دو فرهنگ و سنت شعری متفاوت تعلق دارند. اما، به رغم تفاوت های بارز از جهت شیوه بیان، به مضمون کم و بیش مشابهی می پردازند. هدف این مقاله بررسی همین مضمون مشابه است. مبنای این مقایسه شعر «صدای پای آب» از سپهری و شعر «صومعه تین ترن» از وردزورث است. این دو شعر، که هم از قوی ترین اشعار این دو شاعر شمرده می شوند هم به بهترین وجهی بیانگر افکار آنان هستند، از حیث قالب و شمار ابیات متفاوتند: «صومعه تین ترن» در 159 بیت و «صدای پای آب» در 367 بیت است. قالب «صدای پای آب»‌ نام مشخصی ندارد، فقط، به اعتبار شمار ابیات، می توان آن را شعر بلند خواند. شعر وردزورث در قالب قصیده وار است، هر چند شمار ابیات بندها مساوی نیست. شعر بی قافیه و، در نوع خود، از زیباترین نمونه ها در ادبیات انگلیسی است. در ادامه مقاله، نخست خلاصه ای از دو شعر را آورده ام و، پس از بیان کلیاتی در باب ساختار و زبان این دو منظومه، به مقایسه آنها از حیث مضمون پرداخته ام ...

چنان که می دانیم وندهای اشتقاقی از نظر تاثیری که بر مقوله دستوری واژه پایه (واژه ای که وند به آن افزوده می شود) دارند به دو گروه تقسیم می شوند: مقوله گذران، مقوله ناگذران.مقوله گذران وندی اشتقاقی است که با افزوده شدن به پایه مقوله دستوری آن را تغییر می دهد، مثلا اسم را به صفت تبدیل می کند؛ مانند مثال های زیر:اسم + مند ←  صفت: هنرمند، دانشمند،‌ خردمند؛اسم + ناک ←  صفت: خطرناک، طربناک، وحشتناک؛اسم + گین ←  صفت: غمگین، شرمگین، سهمگین.مقوله ناگذران وندی اشتقاقی است که مقوله دستوری پایه را تغییر نمی دهد؛ مانند مثال های زیر:اسم + - گاه: آموزشگاه، درمانگاه، پژوهشگاهاسم + - یت: بشریت، اسلامیت، انسانیتاسم + - دان: آتشدان، قلمدان، گلدان...

به جاست سخن را با این قول متناقض نما آغاز کنیم که شناخت آرا و نظریه های رومن یاکوبسن و طرح تصویری از شخصیت علمی و فرهنگی او کاری است هم آسان هم دشوار: آسان از این جهت که اولا، یاکوبسن آرا و نظریه های خود را، هر یک، در قالب مقاله یا گفتاری به ظاهر مستقل پیش می نهد و در نتیجه فهم آنها را مشروط به شرایط پیش داده چندانی نمی کند؛ ثانیا، یاکوبسن، به گقته ویچسلاف ایوانف، کلی ترین قضایا در قالب اصطلاحاتی عینی و ملموس و همراه با مثال هایی مشخص مطرح می سازد (Jakobson 1987, p. 10)؛ ثالثا، زبان او، باز به گفته ایوانف، زبانی روشن و مفهوم است (Ibid). پس بدیهی است که هر که حتی یک مقاله یا یک گفتار او را خوانده باشد، حتما به گوشه هایی از آرا او راه برده و به تصویری از شخصیت علمی او در ذهن خود رسیده است، و لذا می تواند درباره او در همان حدود سخن بگوید ...

در این گفتار، ابتدا به مطالبی که تاکنون درباره این ضمیر در دستورهای زبان فارسی نوشته شده است اشاره می کنیم سپس به بررسی آن می پردازیم.در دستور زبان فارسی معروف به پنج استاد چنین آمده است:ضمیر مشترک آن است که با یک صیغه در میان متکلم و مخاطب و غایب مشترک باشد و همیشه مفرد استعمال شود ... کلمات خویش و خویشتن هم ضمیر مشترک و از لفظ خود آمده است... گاهی، برای تاکید، ضمیر شخصی متصل به ضمیر مشترک خود الحاق نمایند.(قریب و دیگران 1320، ج 1، ص 95-97)در این دستور، پس از مطالب، نقش های ضمیر مشترک بر شمرده شده، از جمله برای نقش فاعلی این مثال آمده است:چو تو خود کنی اختر خویش را بد                             مدار از فلک چشم نیک اختری را...

رشیدالدین فضل اله، مورخ ایرانی قرن هفتم هجری، در اوایل قرن نوزدهم، با تحقیقات مبسوط و چاپ و ترجمه های آثارش به همت اتین مارک کاترمر و، در قرن بیستم، با تحقیقات ایران شناسانی که درصدد بر آمدند تا کارهای ناتمام این ایران شناس بزرگ فرانسوی را به اتمام برسانند شناسانده شد.در طی همین قرن، در ایران نیز اقدامات جالب توجهی در تصحیح و نشر آثار رشیدالدین انجام گرفت که مهم ترین آنها چاپ و نشر بخش هایی از جامع التواریخ اوست به کوشش مصحح سخت کوش محمد روشن و یار کار آشنای او،‌ مصطفی موسوی ...

پیدایش رمان تاریخی نوین فارسی کاملا تازگی دارد. نخستین آزمایش در این نوع ادبی، چنان که پروفسور ادوارد براون در جلد چهارم اثر استادانه خود در ادبیات فارسی (ص 464-466) نشان داده، به قلم شیخ موسی همدانی، مدیر مدرسه نصرت در شهر همدان بوده است. رمان عشق و سلطنت او ظاهرا در سال 1334 قمری نوشته شد و سه سال بعد در همدان به چاپ رسید.آقای چایکین، نویسنده شرحی مختصر درباره ادبیات فارسی نوین، که به زبان روسی در مسکو چاپ و منتشر شده،‌ از رمان شیخ موسی خبر نداشته و، در این نوشته خود، اثر صنعتی زاده به نام دامگستران یا انتقامخواهان مزدک را، که در سال 1921 در بمبئی منتشر شده، نخستین رمان تاریخی معرفی کرده است. نظر برتلس نیز در تحقیق او درباره «رمان تاریخی قرن بیستم فارسی» - که می نویسد این رمان را صنعتی زاده در زمانی که بیش از چهارده سال سن نداشته نوشته اما در سال 1921 در بمبئی سپس در سال 1304 در تهران به چاپ رسانده - همین است.

کسی نمی داند که فارسی دری نخستین بار در چه زمانی به نگارش در آمد. البته، به احتمال قوی، از همان آغاز فتح اسلامی، برخی از ایرانیان مسلمان شده، برای برآوردن نیازهای روزانه و شاید حتی در مکاتبات خصوصی، خط عربی را برای نگارش زبان خویش به کار می بردند. در میان دست نوشته های مانوی یافت شده در واحه ترفان در ترکستان چین، قطعه ای بسیار کوتاه شامل چند واژه به فارسی دری و به خط عربی پیدا شده است. این قطعه، در واقع، کهن ترین نمونه فارسی نو به خط عربی است و به اوایل قرن چهارم هجری تعلق دارد. با وجود این، کهن ترین دست نوشته موجود از یک متن فارسی به خط علی کتاب الابنیه عن حقائق الادویه اثر ابومنصور موفق هروی به خط علی بن احمد اسدی طوسی است که تاریخ کتابت آن سال 447 است. به همین دلیل است که، در بررسی تاریخ زبان فارسی، غالبا شواهد مربوط به پیش از سال 447 را از منابع غیر مستقیم و گاه متاخر نقل می کنند ...