جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کاربرد و سودمندی نظریه های جامعه شناسی در عرصه عمومی ایران (در فضاهای آکادمیک، تحقیقاتی و رسانه ای) به موضوعی چندپهلو، مناقشه انگیز و حتی گیج کننده تبدیل شده است. از طرفی کاربرد علم جامعه شناسی بدون تاکید محوری بر نظریه های این رشته ناممکن است و از طرف دیگر گوناگونی و تنوع این نظریه ها باعث چنان ابهامی شده که کاربرد آنها را با مشکل روبرو کرده است- تا جایی که عده ای از صاحبنظران را وا داشته که از ایدئولوژیک بودن نظریه های جامعه شناسی یاد کنند. سوال اصلی این پژوهش این است که: آیا می توان طبقه بندی ای از نظریه های گوناگون جامعه شناسی ارایه داد که از ابهام در کاربرد نظریه ها در جریان تحقیقات اجتماعی بکاهد؟ بدین منظور این پژوهش با ارایه یک تقسیم بندی چهارگانه (نظریه های رایج، نظریه های کلان، مکاتب و جریان های فکری معاصر) انواع گوناگون نظریه های جامعه شناسی را طبقه بندی کرده و با ارایه معیارهایی برای ارزیابی هرکدام، از سودمندی آنها در جریان تدوین چارچوب نظری تحقیقات اجتماعی دفاع می کند. محتوای اصلی این پژوهش از جنس مباحث فرا نظریه ای است که با دیدگاه ترکیبی و روش پسینی از نظریه های موجود (در جریان اصلی جامعه شناسی) در برابر مخالفانش دفاع کرده است. در پایان با یک جستجوی مقدماتی و با ارایه دو سنخ این فرض را مطرح می کند که چرا تعداد قابل توجهی از چارچوب های نظری در پایان نامه های کارشناسی ارشد راهگشا نیست.

سن به عنوان مقوله فرهنگی منقسم، شهروندان را در گروه های سنی تحت انتظام درآورده و حدوث گفتمانی خاص، برآمده از مناسبات قدرت در جامعه را موجب می شود که کارکردی هستی بخش برای گروه های سنی دارد. جوانی یکی از دوره های سنی است که حوزه منازعه ای را در خصوص تعاریف، بازنمایی و هویت بخشی به خود اختصاص می دهد. نویسندگان درصددند تا ضمن مرور احکام گفتمانی غالب در خصوص جوانان، با تحلیل گفتمان نهادهای سیاست گذار، به این پرسش پاسخ گویند که گفتمان سیاست فرهنگی در هویت بخشی به جوانان ایرانی بر چه رویکرد یا رویکردهایی مبتنی است؟ بررسی رویکردهای مطرح شده در این مقاله را بایستی به عنوان دیرینه شناسی گفتمان های جوانی قلمداد کرد. در این مقاله نشان داده می شود که گفتمان سیاست فرهنگی از حیث احکام بارز مندرج در آن، گرایش به رویکردهای دوگانه مساله ساز و موجه ساز به جوانی دارند. همچنین استدلال فوق، اشاره ای ضمنی به دلایل عدم توفیق برنامه ریزان اجتماعی در جلب مشارکت جوانان دارد. 

فردگرایی و جمع گرایی از گرایشات تعیین کننده ای است که در تحلیل کنش ها و نگرش های اجتماعی نقشی اساسی دارد. این‌ مقاله ‌به ‌بررسی ‌مفهوم ‌دوراهی ‌اجتماعی ‌به عنوان یکی از جدیدترین مفاهیم ارایه شده در مناقشه فردگرایی و جمع گرایی می پردازد. دوراهی‌ اجتماعی‌ نوع‌ خاصی ‌از تعارض‌ میان ‌نفع ‌جمعی‌ و نفع‌ فردی‌ است‌، که ‌در آن‌ برای ‌هر فرد، صرف‌ نظر از انتخاب‌ دیگران‌، بهترین ‌گزینه‌، انتخاب‌ نفع ‌فردی ‌است‌. اما اگر اکثر افراد آن‌ را انتخاب ‌کنند، وضعیتی‌ ایجاد خواهد شد که‌ برای‌ همه‌ افراد بدتر از حالتی‌ است‌که‌ در صورت انتخاب گزینه ‌همیارانه ‌یا نفع ‌جمعی، برایشان‌ حادث‌ می‌شد. مساله ‌دوراهی ‌اجتماعی‌، در نظریه‌ انتخاب ‌عقلانی ‌و با استفاده‌ از نظریه‌ بازی ‌و نظریه ‌تصمیم ‌گیری ‌قابل ‌بررسی ‌است‌. از دو منظر متفاوت‌ می‌ توان ‌دوراهی‌ اجتماعی ‌را تعریف ‌کرد: هزینه‌ های ‌بیرونی ‌و درونی‌، و بازی‌ دو راهی ‌زندانی‌. مهمترین ‌انواع ‌دوراهی ‌اجتماعی‌، دوراهی ‌منابع ‌مشترک‌ و دو راهی‌ کالاهای ‌همگانی‌ است‌. در این‌ مقاله ‌علاوه ‌بر ذکر مثال ‌هایی ‌از دوراهی‌ اجتماعی‌، تلاش‌ شده ‌تا با کاوش‌ در این ‌مفهوم ‌و تعاریف ‌ذکر شده ‌در باب‌ آن‌، تعریف و تشریح دقیق و روشنی از مفهوم «دوراهی اجتماعی» ‌ارایه ‌شود و گرایش های فردگرایانه و جمع گرایانه در واقعیت جامعه مورد تحلیل قرار گیرد. تحلیل دستاوردهای پژوهش های صورت گرفته و بررسی قابلیت مفهوم دوراهی اجتماعی در تحلیل گرایش های فردگرایانه و جمع گرایانه پایان بخش مقاله است.

مباحث و گفتگوهای جدیدی در ارتباط با حوزه جامعه شناسی معرفت مطرح است به طوری که بعضی احساس می کنند جامعه شناسی معرفت جدیدی شکل گرفته که نه تنها با جامعه شناسی معرفت کلاسیک متفاوت است بلکه با آن در تضاد است. در این راستا مقاله حاضر ایده ها و جریانات مهم در شکل گیری جامعه شناسی معرفت کلاسیک با تنوع برداشت ها و تاکیدات را تشریح نموده و از جمله مساله فرهنگ را که عامل برجسته در بحث های اخیر است در آن جریانات مورد بحث قرار می دهد. مقاله، سپس زنجیره تاریخی توسعه و تحول نظری در این رشته را به تاکیدات و برداشت های جامعه شناسی معرفت "جدید" می رساند و نشان می دهد که عمده این مباحث در دوره کلاسیک جامعه شناسی معرفت نه مغفول بوده اند و نه مهجور.

احداث تاسیسات صنعتی بزرگ و توسعه صنعتی بدون در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن، می تواند پی آمدهای ناخواسته فراوانی به دنبال داشته باشد. مقاله حاضر با بررسی توصیفی وضعیت منطقه عسلویه، قبل و بعد از احداث تاسیسات صنعتی، نشان می دهد که فقدان رویکرد اجتماعی به توسعه چه عواقب ناگواری برای زندگی اجتماعی محلی داشته و توسعه پایدار در این منطقه را نیز با دشواری مواجه می سازد. این مقاله با پیروی از چارچوب مفهومی «تحلیل تاثیر اجتماعی» و با استفاده از تحقیق پیمایشی و بهره گیری از روش های کیفی در دو جامعه آماری ساکنان بومی عسلویه و کارگران غیربومی شاغل در منطقه انجام شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که آسیب های فراوانی در سطوح مختلف اجتماعی و فرهنگی در منطقه بروز کرده و در اکثر ابعاد بررسی شده این منطقه با معضلات جدی روبروست. به علاوه شواهد نشان می دهد اجتناب کردن از این مشکلات در صورت داشتن رویکردی اجتماعی و فرهنگی و برنامه ریزی فرابخشی امکان پذیراست.

در مقدمه تاریخچه ای از وضعیت فعلی انواع نظام های بهره برداری از زمین در حوزه آبریز کرخه و دیدگاه های مربوطه پیرامون نظام های بهره برداری آمده است. سپس به لحاظ نظری رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه یافتگی بررسی شده است. این پژوهش با روش پیمایش بر روی 49 روستا و 375 خانوار در حوزه آبریز کرخه صورت گرفته و در آن انواع نظام های بهربرداری از زمین بررسی شده است. در این مطالعه، سرمایه اجتماعی در بین انواع نظام های بهره برداری بررسی شده است و با هدف مقایسه تطبیقی بین دو شیوه فردی و جمعی از نظام های بهره برداری، یعنی بهره برداری های دهقانی و تعاونی با سایر انواع نظام های بهره برداری، به مطالعه وضعیت مشارکت، هنجار های همیاری و نوگرایی در دو نوع نظام دهقانی و تعاونی، پرداخته شده است. نتیجه بررسی نشان می دهد که، مشارکت، هنجار همیاری و تمایل به کار گروهی، نوگرایی و بهره وری در بهره برداران تعاونی، به شکل معناداری بالاتر از بهره برداران در واحد های خرد و دهقانی است.

در این مقاله به تحلیل نظری یکی از مهمترین مسایل مرتبط با توسعه در ایران، یعنی مدیریت توسعه پرداخته ایم. از آنجا که به اعتقاد ما قریب به یک قرن است که پیشگامان مدرنیته در کشور عموما و مدیریت توسعه بالاخص، مکتب نوسازی را آگاهانه یا غافلانه، در امر توسعه، الگوی خود قرار داده اند، از این رو ابتدا مبانی نظری و روش ‏شناختی این مکتب را مطرح و سپس با نقد آن، به معرفی چهارچوب نظری خود که مبتنی بر رویکرد هابرماس است، مبادرت نموده ایم. بر اساس این تحلیل نظری به این نتیجه دست یافته ایم که مهمترین ویژگی مدیریت توسعه در ایران، تکیه بر بخش سخت‏ افزاری وارداتی و غفلت از بعد نرم ‏افزاری توسعه (بعد اجتماعی- سیاسی و فرهنگی) است. انتخاب این رویه، باعث گردیده که زیست‏ جهان اجتماعی تحت تسخیر سیستم درآید و به تدریج آثار زیانبار خود را به صورت افزایش آسیب ها و جرایم اجتماعی، نشان دهد.