جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سه رویکرد اساسی در مفهوم سازی اخلاقی شامل: «رویکرد توافق ذهنی»، «رویکرد پیامدگرایی» و «رویکرد اخلاق متبنی بر مراقبت» از نظر کاربرد آن ها در پرورش اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته است. تقسیم بندی سه گانه فوق که توسط هاینز (1998) مطرح گردیده می تواند به عنوان جمع بندی دیدگاه های مختلف در مفهوم سازی اخلاقی تلقی گردد که پیش تر تحت عناوین اخلاق «ذهنی» در مقابل اخلاق «عینی» یا اخلاق «صفات» در مقابل اخلاق «اصول» مطرح شده بود. دیدگاه تقسیم بندی سه گانه هاینز دارای ویژگی خاصی است که در آن، این سه دیدگاه علی رغم تفاوت های مفهومی در موضوع «پرورش اخلاقی» با یکدیگر همپوشانی زیادی دارند. موضوعی که محور مقاله حاضر را تشکیل داده و طی آن موارد ضروری مربوط به پرورش اخلاقی این دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته و در پایان نتیجه گیری شده، آن است که: «اخلاق فضیلت مدار» با «اخلاق اصول» در پرورش اخلاقی تعارض ذاتی ندارد و این اخلاق «پیامد مدار» است که به نوعی در مقابل اخلاق «اصول» و «قاعده مدار» قرار دارد.

در دهه های اخیر برخی جریان های فکری نیرومند، بار دیگر هرمنوتیک را به عنوان نظریه یا علم تاویل مطرح نمودند، به طوری که آن را دارای پتانسیل تاثیرگذاری بر علوم انسانی از جمله تعلیم و تربیت می دانند. در این مقاله دیدگاه هرمنوتیکی هایدگر مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به محوریت مقوله فهم در مباحث هرمنوتیکی، هایدگر با نگاه فلسفی به فهم و مرتبط ساختن آن با وجود و تبیین شرایط وجودی حصول آن از هرمنوتیک روش شناسانه دیلتای فاصله گرفته و هرمنوتیک فلسفی را طرح ریزی نموده که در این تحقیق تاثیر آن بر تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ایده اصلی در هرمنوتیک فلسفی هایدگر، رساندن تربیت شونده به فهم به گونه ای است که وی به امکان های وجودیش برای هستی و در متن زیست جهانی که در آن زندگی می کند، برسد. معلمان نیز بایستی با ایجاد فضاهای باز و اعتماد متقابل هم تفکر دانش آموز را بپذیرند و هم آن را به چالش بکشند و به دانش آموز کمک نماید که به آن چه صدای تفکر می دهد، گوش فرا دهد. این روش، آشکارا از نظام تعلیم و تربیتی که چیزی جز آموزش در آن نیست فاصله می گیرد.

دیدگاه اثبات گرایی نه تنها بر علوم تجربی که بر علوم انسانی نیز سیطره یافته است. به همین دلیل، علوم تجربی و به تبع آن علوم انسانی به دنبال تبیین، پیش بینی و کنترل پدیده ها بوده اند. تعلیم و تربیت نیز از این امر مستثنی نیست. از این رو، تعلیم و تربیت معاصر نیز به طور غالب به دنبال کنترل انسان و موقعیتی است که او در آن قرار دارد. گادامر گرایش اثبات گرایانه را که بر علوم تجربی و انسانی سایه افکنده است،  مورد نقد قرار داده و عدم کفایت آن را متذکر می گردد. او با تحلیل ماهیت فهم و عناصر موثر در حصول آن، نگرشی نوین نسبت به فهم ارایه می نماید. بر اساس هرمنوتیک فلسفی گادامر می توان به تعلیم و تربیت از منظر جدیدی نگریسته، اهدافی را برای آن ترسیم نمود. این اهداف عبارتند از: پرورش گشودگی و پذیرا بودن نسبت به آرای غیر، ایجاد تمایل به در معرض خطر قرار دادن باورهای خود، شک نسبت به باورهای خود و توانایی تحمل ابهامات و پیچیدگی ها و یادگیری نحوه کنار آمدن با آن ها، دیدگاه گادامر در این خصوص، موجب به چالش کشیدن تعلیم و تربیت معاصر و اهداف آن می گردند.

اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، یکی از درس های تربیتی مفید و ضروری دانشجویان دبیری است، آن گاه که محتوای این درس متناسب با نیازهای حرفه معلمی تدوین شود و نیز به شیوه ای درست به آن ها عرضه گردد، می تواند نقش موثری در بهبود عملکرد معلمان داشته باشد. در همین راستا، هدف این مقاله، تحلیل و بررسی تطبیقی سر فصل درس فلسفه تعلیم و تربیت در نظام تربیت دبیر ایران و برخی کشورها بوده است تا از این رهگذر زمینه ای برای برای اهداف و نوع آن ها، محورهای کلی مطالب سر فصل و تعداد واحد درس اصول و فلسفه تعلیم و تربیت دوره های تربیت دبیری کشورمان فراهم شود. برای رسیدن به این هدف سعی شده است که برنامه درسی دوره تربیت دبیر برخی رشته ها با تاکید بر سرفصل دروس متضمن مباحث فلسفه تعلیم و تربیت در دانشگاه هایی از کشورهای آمریکا، استرالیا، انگلستان، کانادا، هندوستان و چین مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و یافته های حاصل در جداولی منظم شامل: عنوان درس، تعداد واحد، اهداف درس، نوع آن ها و محورهای کلی مطالب سرفصل درس بیان شود و مورد بحث قرار گیرد.

تبیین معیارهای عدالت در تعلیم و تربیت و توزیع امکانات آموزشی، نیازمند تبیین ملاک های بهره مند و عدالت توزیعی است. طبق آثار صدر و مطهری، تلاش، نیاز و استحقاق ذاتی می توانند به منزله معیارهای بهره مند افراد و توزیع منابع و امکانات تلقی شوند. دلالت های هر یک از این معیارها در توزیع امکانات آموزشی از این قرار است: تلاش به عنوان معیار توزیع امکانات آموزشی با در نظر گرفتن امکانات آموزشی به منزله بستر تلاش، مقتضی فراهم نمودن امکانات آموزشی متناسب با تلاش افراد است و با در نظر گرفتن امکانات آموزشی به عنوان فرصت های شغلی و اجتماعی آینده، عامل استحقاق برای برخورداری فرد تلاشگر از آن است. البته تلاش نباید فراهم کننده استحقاق در امکانات آموزشی بصورت اجحاف آمیز باشد. معیار نیاز در حوزه تعلیم و تربیت ایجاب می کند که زمینه لازم جهت ایجاد توانایی برای رفع نیازها، برای همه دانش آموزان فراهم و تدابیر و امکانات ویژه ای برای جبران محرومیت دانش آموزان محروم اتخاذ شود. رعایت معیار سوم یعنی استحقاق ذاتی در بعد انسانی - معنوی آموزش و پرورش نیز لازمه عدالت است و همه دانش آموزان دارای استحقاق های ذاتی مساوی در این بعد می باشند. در حال حاضر عملکرد مدارس خصوصی ناقض اصل تلاش، نیاز و تا حدی استحقاق های ذاتی است و بنابراین عادلانه نمی باشد. بنظر می رسد ارتقا کیفیت آموزش در مدارس دولتی و کاستن نقش تعیین کننده معلم و امکانات آموزشی در موفقیت تحصیلی، می تواند روش مناسبی جهت رفع تبعیض ناشی از اختصاص نابرابر امکانات در نظر گرفته شود.

با بررسی تاریخ تعلیم و تربیت قرن بیستم، می توان شاهد شکل گیری و نفوذ اندیشه های مربیان پیشرفت گرا در وادی تعلیم و تربیت بود. مکتب (لندن) را که خود مبتنی به آموزه های لیبرالیسم آموزشی و رویکردی تحلیلی در عرصه تعلیم و تربیت بوده است، می توان واکنشی به موج پیشرفت گرایی تلقی کرد بررسی مکتب «لندن» در این مقاله با تاکید بر دیدگاه های «پیترز» و «هرست» که از بنیان گذاران این مکتب به حساب می آیند، می باشد و در بحث های تربیتی نیز تنها به اهداف، محتوا و روش از دیدگاه این فیلسوفان پرداخته شده است. باید توجه داشت که مطالعه دیدگاه ها و مکاتب فکری دیگر، می تواند چالش های ارزشمند فکری ایجاد کند و زمینه ساز تهیه چارچوب فلسفی محکم و منسجم برای کشورمان باشد.