جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله، دو مساله اصلی دارد: نخست برای تعیین جایگاه شعر سنایی در تکوین لغت نامه دهخدا به بررسی زبانی شاهد مثال هایی پرداخته ایم که مولفان لغت نامه از شعر سنایی انتخاب کرده اند. در این میان موارد زیادی یافت شد که شعر سنایی تنها شاهد مثال است و وجود یک کلمه یا تعبیر کاملا وابسته به شعر سنایی است. در این بخش هم کلمات و ترکیبات زبان رسمی وجود دارد و هم کلماتی که مربوط به جغرافیای خیال هستند و به احتمال زیاد برساخته خود سنایی اند. علاوه بر این، برخی اشعار سنایی در لغت نامه به عنوان نخستین شاهد مثال ثبت شده اند. از آنجا که مولفان لغت نامه در ثبت شاهد مثال ها غالبا ترتیب تاریخی را رعایت کرده اند، این موارد هم جایگاه شعر سنایی را در تکوین لغت نامه آشکار می کند. دیگر شاهد مثال های سنایی در لغت نامه نیز به حیث کمیت و کیفیت اهمیت خاص خود را دارند. مساله دوم مقاله، مقایسه نسخه شناسانه شاهد مثال های لغت نامه با نسخه خطی نویافته ای از حدیقه است که در دسترس مصححان قدیمی حدیقه و یا مولفان لغت نامه قرار نداشته است. این مقایسه نشان می دهد که اصلاح شاهد مثال های موجود در لغت نامه بر اساس چاپ های جدید تا چه میزان ضروری است.

باورها و فرهنگ و معتقدات عوام بازتاب چشمگیری در متون ادب فارسی به ویژه در آثار منظوم ما دارند و شاعران پارسی گو به شکل های مختلف از آن ها بهره گرفته اند. از این رو در نظر داشتن این موضوع، گاه در تصحیح یک متن و تشخیص یک ضبط مرجح، کارگشا خواهد بود. این مقاله چنین دیدگاهی را دنبال می کند و نگارندگان بر همین اساس و بنا بر یک باور عامیانه دیرین، دو بیت از حدیقه الحقیقه سنایی را بررسی کرده و نظر پیشنهادی خود را درباره آن ارائه داده اند. همچنین برای مستند شدن گفتار، با طرح بیت هایی چند از شاعران دیگر در پیوند با همین باور عامیانه، صورت مرجح آن ها را پیشنهاد کرده اند که می تواند در آینده در تصحیح ها، گزیده ها و شروح حدیقه مورد توجه واقع شود.

کیمیای سعادت مهمترین اثر فارسی ابوحامد محمد غزالی است که در ایران دو بار تصحیح و منتشر شده است: بار نخست در سال 1319 به اهتمام احمد آرام و بار دوم در سال 1361 به کوشش حسین خدیوجم که پیشتر هم در سال 1354 نیمه نخست کتاب را به چاپ رسانده بود. این مقاله بر آن است تا با بررسی این دو چاپ، به ویژه تصحیح خدیوجم و مقایسه آن ها با نسخ کهن کتاب، کاستی ها و اشکالات این دو تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوباره کیمیا را گوشزد کند. در این راستا افزون بر نسخ اصلی مورد استفاده خدیوجم، از نسخه موزه ملک (مورخ 605 ق.)، دو دستنویس موزه بریتانیا (مورخ 644 ق. و 672 ق.) و نسخه نویافته اوپسالا (مورخ 614 ق.) بهره برده و نشان داده ایم که معرفی نکردن کامل نسخه ها، انتخاب نابه جای نسخه / نسخ اساس، نامعلوم بودن شیوه تصحیح و انتقادی نبودن آن، افتادگی ها، افزوده های بی پشتوانه و برخی اشتباهات فاحش در تصحیح واژه های غریب و نادر، مهمترین اشکالات این دو چاپ – به ویژه چاپ خدیوجم - بوده است. این اشکالات به حدی است که گاه معنی و مفهوم عبارات دگرگون شده و به کلی با آنچه مولف در صدد بیان آن بوده، اختلاف پیدا کرده است.

از روزگار صفاریان، در ولایت غور، سلسله ای از سلاطین و امرای محلی حکومت داشتند به نام «غوریه». آوازه و اهمیت و تا اندازه ای استقلال این سلسله - از هنگامی که از قید غزنویان بیرون آمدند، یعنی از سال 543 آغاز می شود و به سال 612 تمام می شود؛ یعنی تا زمانی که مقهور خوارزمشاهیان می گردند.ولایت غور، امروزه، منطبق است با هزارستان و باید آن را در نقشه جغرافیایی افغانستان میان دره هیرمند و هرات جست.مورخان غوریه را ملوک شنسبانیه یا آل شنسب نیز خوانده اند. نسبت به جد اعلای آنها - شنسب نام - که گویند از نژاد ضحاک بوده و به دست حضرت علی (ع) اسلام آورده بوده. با مرگ عزالدین حسین - در سال 545 - حکومت آل شنسب میان پسرانش شاخه شاخه گشت: علاالدین غوری فیروزگوه را - واقع در میان هرات و غزنین - تختگاه خویش گردانید و شاخه شنسبانیه غور را نامور و زورمند گردانید و در جنگ با بهرامشاه، شاهنشاه غزنه را شکست داد و به غزنه درآمد و به کین دیرین، آن شهر را به کام آتش سپرد، نوشته اند: شهر، هفت شبانه روز در آتش می سوخت. آنچه علاالدین از این نمایش زور و ستم اندوخت تنها یک لقب بود. لقبی که چون نیک بنگری، تهی از هرگونه سرافرازی است جهانسوز. علاالدین جهانسوز.

کرت نامه مثنوی ای حماسی به اسلوب شاهنامه فردوسی است که ربیعی پوشنگی (702-671 ق.) آن را به دستور ملک فخرالدین کرت (حک. 706-697 ق.) در موضوع تاریخ آل کرت سروده است. این اثر اکنون از میان رفته و از آن اطلاعات اندکی در دسترس است. تنها منبع آشنایی با این مثنوی و سبک و سخن ربیعی، تاریخ نامه هرات (721 ق.) نوشته سیفی هروی است که اندکی بیش از 250 بیت از این منظومه به همراه داستان سرگذشت ربیعی در آن نقل شده است. در این جستار به منظور آشنایی با ساختار و قالب کرت نامه، به بررسی و تحلیل ابیات بازمانده از این مثنوی در تاریخ نامه هرات پرداخته ایم.

شاهنامه اسدی حماسه 24 هزار بیتی بزرگی منسوب یا سروده شاعری با کنیه «اسدی» است که در ادامه خط سیر حماسه ملی در شاهنامه رخ می دهد. مضمون اصلی آن روایت کهن لشکرکشی سلیمان به ایران و تقابل او با رستم و کیخسرو و تکرار الگوی نبرد رستم با فرزندانش به طور ناشناخته است. متن، ساختار اپیزودیک و شخصیت های اصلی متعدد دارد. مضامین ویژه افسانه ها در آن برجسته شده و خاستگاه غالب روایات آن، ادبیات شفاهی است. شواهد تشیع شاعر در متن روشن است. با توجه به سبک ادبی و زبانی، محتوا، روایت اثر و ماده تاریخ موجود در یکی از نسخ، تالیف متن احتمالا در قرن نهم (سال 809 ه. ق.) پایان یافته است. در این جستار، پس از معرفی متن و شناسایی خاستگاه روایات آن در ادبیات شفاهی و بررسی ساختار روایی حماسه، ارزش های زبانی ادبی آن در یک گزارش سبکی-در سه لایه واژگانی، نحوی و بلاغی-ارائه شده است.

نسخه های دیوان منوچهری همه در دو سه قرن اخیر کتابت شده اند. تنها یک نسخه از این دیوان در دست است که تاریخ کتابت آن 1051 است. کاتبان این نسخه ها ضبط های قدیمی اشعار را غالبا تغییر داده و آن ها را مطابق کاربردهای روز درآورده اند. برای دست یافتن به ضبط های کهن اشعار که به زبان شاعر نزدیک باشد باید یا منتظر پیدا شدن نسخه های کهن بود و یا به اشعاری از شاعر که در جنگ های کهن ضبط شده اند رجوع کرد. در این مقاله ضبط های شش قصیده که در دو جنگ کهن و یک تذکره نسبتا کهن درج شده اند، به دست داده شده است.