جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبالغه تصویری است بلاغی که اغلب برای آرایش کلام و جلب توجه شنونده به کار می رود. در مبالغه، شاعر با استفاده از دو شیوه بزرگ نمایی و کوچک نمایی مفاهیم خرد را بزرگ جلوه می دهد و مفاهیم بزرگ را خرد، و در واقع با استفاده از این ابزار بیانی سخن خویش را بسط می دهد و تاکید می کند تا القای مفهوم بهتر انجام پذیرد.اغلب بلاغت نگاران ضمن معرفی مبالغه تاکید کرده اند که مبالغه در حقیقت نوعی دروغ آمیخته با خرافات است و بنابراین گاه آن را تمجید کرده اند و از عناصر اصلی شعر و سخن بلندپایه دانسته اند و گاه آن را مطرود دانسته و شعر راستین را از آن مبرا دانسته اند. با توجه به رویکرد متفاوت و گاه متناقض بلاغیون نسبت به مبالغه، در این مقاله به این پرسش پاسخ گفته ایم که ارزش جمال شناسی مبالغه چیست و استفاده از مبالغه تا چه حد در سخن متعالی جایز و بایسته است؟

اطناب یکی از ارکان متون نثر فنی و مصنوع است، از این رو در کتاب دره نادره نقشی بسزا دارد. میرزا مهدی خان استرآبادی (فو 1175 هـ.ق) در این اثر نادر سعی دارد تا با بهره گیری از انواع شیوه های سخن پردازی از جمله اطناب علاوه بر نوشتن تحولات عصر نادرشاه (فو 1160 هـ.ق)، از سوی مهارت خود را بر فن انشا و شیوه های منشیانه و از دیگر سو تسلط خود را مفردات و مترادفات در زبان عربی و اسالیب نگارش نشان دهد. این پژوهش سعی دارد ضمن بررسی و طبقه بندی شیوه های اطناب در دره نادره به تبیین این شیوه در نثر فنی کتاب بپردازد.نتیجه این تحقیق نشان می دهد که نه تنها اطناب موثرترین شیوه برای بیان مطالب در کتاب مذکور است، بلکه با استفاده از این شیوه آشکار می گردد که فنون و صنایع ادبی و تناسبات لفظی و معنوی متناسب با مقتضی حال، چگونه می تواند در انتقال پیام موثر باشد.

شمس الشعراء سروش اصفهانی، از سرآمدان شعر و ادب دوره قاجاریه و از ارکان اربعه قصیده در عهد ناصری و در سبک شاعری، پیرو استادان کهن به ویژه فرخی سیستانی و امیر معزی است. از جمله مضامین برجسته و پر بسامد در شعر سروش، بیان مناقب آل الله علیهم السلام در والاترین سطوح بوده است. شیوه بیان و عرضه این گونه مناقب حاکی از حضور تفکر ویژه ای در دربار ناصرالدین شاه قاجار است. این واقعیت در این مقاله به طور مشروح نشان داده شده است.

مولانا فخرالدین علی صفی از نویسندگان قرن 10 هجری و صاحب کتاب ارزشمند لطائف الطوائف است. این کتاب بطور مستقل در باب محاضرات و مناظرات است و نیز مجموعه ای از لطایف طبقات مختلف جامعه را با نثری ساده و روان بیان کرده، که دارای فواید تاریخی و ادبی بی شماری است. صفی مطالب این کتاب را از میان کتاب های پیشینیان خود جمع آوری کرده و نیز اطلاعات عصر خود را به آن اضافه کرده است. این کتاب به بخش های مختلفی تقسیم شده و در هر بخش به یکی از مسائل سیاسی، اجتماعی، دینی و غیره می پردازد. آنچه باعث تمایز این اثر از آثار مشابه خود می شود این است که در پرداختن به مسائل مذکور از حکایات طنزآمیزی استفاده کرده که موجب تاثیرگذاری مطالب در ذهن مخاطب می شود. نکته قابل ذکر این است که او در بیان این حکایات با توجه به ماهیت عربی و اشخاص آن، در موارد اندکی به منابع عربی آن اشاره کرده است. این مقاله قصد بررسی و جستجوی منابع عربی باب چهارم این کتاب با موضوع «لطایف امراء، مقربان، وزراء و ارباب دیوان» را دارد که صفی جز ثمارالقلوب ثعالبی نامی از منابع مورد استفاده خود نبرده است.

منظومه خسرو و شیرین نظامی بهترین منظومه عاشقانه او و جزء بهترین داستان های عاشقانه شعر فارسی است. از رموز موفقیت آن، نحوه استفاده نظامی از عناصر داستان در این منظومه در قیاس با مقلدانش و دیگر داستان پردازان شعر کهن فارسی است. اگر اثر نظامی را با دیگر شاعرانی که در ادبیات کهن منظومه های عاشقانه سروده اند، مقایسه کنیم ارزش کار نظامی مشخص می شود. از جمله ویژگی های مثبت به کاربردن عناصر داستان در منظومه خسرو و شیرین نظامی پردازش عنصر لحن است که یکی از مصادیق اصلی این عنصر، استفاده از ایجاز و اطناب است. در این مقاله به بررسی اطناب بسط و دو مورد از آن یعنی اطناب بسط در وصف و دیالوگ، در خسرو و شیرین نظامی می پردازیم و برای مشخص شدن ارزش کار نظامی برای خوانندگان محترم، نحوه استفاده از این عنصر در اثر نظامی را با خسرو و شیرین امیرخسرو دهلوی- که به زعم بسیاری از پژوهشگران، بزرگترین مقلد خمسه نظامی است- مقایسه می کنیم.

ایهام یکی از مهم ترین صنایع معنوی بدیع در ادبیات فارسی است، اما علی رغم اهمیتش در تعریف و انواع آن در کتب بدیع و بلاغت دقت کافی نشده است. یکی از اهداف مقاله حاضر بازتعریف ایهام است. در این مقاله با بررسی تعریف ایهام در کتب گوناگون قدیم و جدید، سعی می شود تعریف دقیق تری از ایهام به دست داده شود. همچنین انواع ایهام در کتاب های قدیم و جدید بلاغی فارسی و عربی- مانند ایهام مجرده، ایهام مرشحه، ایهام مبینه، ایهام ذوالوجوه- نقل و سپس تحلیل و نقد می شود؛ و سپس با بهره گیری از دانش زبان شناسی، تقسیم بندی تازه ای از ایهام به دست داده می شود. این تقسیم بندی با استفاده از مثال های گوناگون از متون کلاسیک و معاصر فارسی، اثبات می شود. برخی از انواع ایهام که در این مقاله مطرح و تعریف شده اند، عبارتند از: ایهام واژگانی، ایهام نحوی، ایهام گروهی، ایهام ساختاری، ایهام مرجع ضمیر، ایهام حذف، ایهام خوانشی، ایهام زبر زنجیری. این مقاله، روشی نو را برای تحلیل ایهام در آثار ادبی، به ویژه شعر، مطرح می کند.

تخیل اصیل، دنیایی نو و دیگرگون برابر دیدگان سخنور ترسیم می کند؛ او ناگزیر است برای هستی بخشیدن به این دنیا، از اسامی و هنجارهای عادی زبان دوری جوید و خود اسم های تازه ای برای نام گذاری آن بیافریند. او همواره از این امکان برخوردار نیست که دست به خلق و ساختن واژه های بسیط بزند؛ بنابراین برای بیان مفاهیم و نویافته های خود از واژه های ساده زبان بهره می گیرد و ترکیبات تصویری و زبانی تازه ای می سازد تا گنجینه زبانی خود را گسترش بدهد. یکی از اساسی ترین شیوه های هنری- زبانی برای غنابخشیدن به گنجینه واژه های یک زبان، تصویرسازی، یعنی آفرینش ترکیب های کنایی و استعاره های بدیع است. مهم ترین کارکرد تصویرسازی و اساسا زبان ادبی در این راستا، آفرینش «نام تصویرها» است؛ نام تصویر نقطه مقابل نام های حقیقی ای است که زبان هنجار می سازد. نام تصویر بر اساس ساختارهای تصویری و زبانی مشخصی آفریده می شود و از گستردگی و بلاغت شگرفی برخوردار است. عواملی مهمی چون غنابخشیدن به گنجینه واژه های زبان، بهره های فرهنگی، رفع برخی از دشواری های متون ادبی و کمک به تحلیل شایسته شخصیت هنرور، بایسته می سازد که فرهنگ نام تصویرهای ادب پارسی نگاشته شود. این جستار ضمن تاملی در هستی شناسی نام تصویر به تبیین وجوه بایستگی این خدمت فرهنگی می پردازد.