جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط انقلاب اسلامی ایران با پدیده بیداری اسلامی و موضوع اسلام سیاسی و همچنین تاثیر انقلاب اسلامی بر این مقوله، از مباحثی است که توجه پژوهشگران را به خود جلب نموده و پژوهش های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. از طرفی تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» از مباحثی است که سوالات فراوانی را پیش روی پژوهشگران قرار داده و فهم آینده مسائل مرتبط با این حوزه، از اهمیت فراوانی برخوردار است.بر این اساس سوال مقاله حاضر این است که جنبش های اخیر مشهور به «بیداری اسلامی»، چه تاثیری بر آینده «اسلام سیاسی» در منطقه خواهد گذاشت و در این میان جایگاه و نقش انقلاب اسلامی ایران به چه صورت خواهد بود.نگارنده در تلاش است تا با کاربست روش گفتمان و از رهگذر نقد و بررسی چند فرضیه محتمل و مطرح در این زمینه، پاسخی مطلوب برای سوال مذکور بیابد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» بستر مناسبی برای تقویت اسلام سیاسی در منطقه را فراهم خواهد نمود.

سرمایه اجتماعی را می توان مجموعه ای از عناصر نظیر اعتمادجمعی، هنجارها و شبکه ها دانست که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک جامعه شده و در قالب آن همکاریها تسهیل می گردد. به حرکت درآوردن سرمایه های اجتماعی متروک، مولفه ای مثبت در راه تجمیع نیروها و تقویت همکاری ها است ودرفرآیند ایجاد تغییرات سیاسی- اجتماعی نقش قابل توجهی دارد. این نکته در انقلاب ها که ازمصادیق مهم تغییرات اجتماعی هستند، جایگاه برجسته ای می یابد. چراکه انقلاب ها نیازمند مشارکت، آگاهی و اعتمادند و این مهم بابکارگیری سرمایه اجتماعی و استفاده بهینه از آن میسر می شود. در این نوشتار پس از تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن، با نگاهی استنباطی و مبتنی بر سیره نظری و عملی امام خمینی (ره) و با تکیه بر تحلیل گفتارها و واکاوی اندیشه وی در این باب، نشان می دهیم که ایشان با بهره گیری بهینه از عناصر و نهادهای مذهبی، سه مولفه اعتماد، انسجام و مشارکت را تقویت نموده و در نتیجه توانست سرمایه اجتماعی جامعه ایران را به طرز مطلوب و در راستای شکل گیری نظام جمهوری اسلامی تقویت و مدیریت نماید.

در روند شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی نیز، مساجد یکی از عمده ترین محل های تجمع و اعتراض مردم و شکل گیری تظاهرات علیه رژیم شاه بود.در واقع، تجمع جمعیت که عامل مهمی در شکل گیری توده ها بود و نقش به سزایی در شکل گیری تظاهرات و اعتراضات مردمی علیه رژیم شاه داشت، از مساجد ریشه می گرفت. مساجد عمده ترین ابزار روحانیت برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه بودند و از طریق آنها ایدئولوژی انقلاب و پیام روحانیت به گوش مردم می رسید. همچنین، عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان، مساجد بودند که به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار در قیام ها و اعتراضات مردمی، مسجد مرکز تشکل و سازماندهی بازاریان بود.پرسش های مهمی که در مقاله حاضر مطرح می شود، این است که کانون اصلی قدرت در نظام در جمهوری اسلامی ایران در چه حوزه هایی قرار دارد؟ مساجد چه نقش و کارکردهایی در مشروعیت بخشی به قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد؟ فرض اصلی مقاله حاضر این است که ساختارهای قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مفهوم منتشر شده ای از فرهنگ است که درون تمام ساختارهای سیاسی و اجتماعی و از جمله مسجد حضور دارد و به تولید و بازتولید قدرت می پردازد. در مقاله حاضر، تلاش بر این است تا ابتدا روش گفتمان و چگونگی شکل گیری گفتمان هژمون و ارتباط آن با مفاهیم قدرت و فرهنگ را مورد بررسی قرار دهیم. سپس، جریان قدرت در مسجد و سازوکارهای قدرت ساز آن را مورد مطالعه قرار دهیم.

قدرت انقلاب ایران نه به خاطر قدرت نظامی یا اقتصادی آن، بلکه به خاطر وجه فرهنگی و معنوی آن است. انقلاب اسلامی ایران یک مصداق از مصادیق گفتمان معنویت خواهی در سیاست یا حضور دین در سیاست است که امروزه نمود عملی این خواسته و تکرار آن را در قیامهای کشورهای مسلمان که به نام بیداری اسلامی خوانده می شود، شاهد هستیم. این مطالبه در کشورهای اسلامی از راه قهر و زور به آنها منتقل نشده است، بلکه این همان قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران است که ریشه در اعتقادات اسلامی مشترک همه مسلمانها دارد و به صورت غیرمستقیم در این کشورها باعث خیزشهای اسلامی شده است و همچنان ادامه دارد. این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در چه ویژگی هایی از آن نهفته است و چگونه در انقلابهای منطقه عربی و شمال آفریقا نمود یافته است. فرضیه ای که در این رابطه مطرح می شود، عبارت است از: «قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در ایدئولوژی اسلامی آن و تبلیغ حضور معنویت در سیاست نهفته است که در انقلاب ایران توسط امام خمینی کشف و به دنیا اعلام شد و با شروع این جنبشها در کشورهای اسلامی این قدرت توسط مردم این کشورها فهم و تبدیل به موج بیداری اسلامی شد و ظهور آن را در شعارها و اقدامات عملی انقلابیون در این کشورها می توان مشاهده کرد». این فرضیه بر پایه چارچوب نظری صدور فرهنگی انقلاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک دگرگونی بنیادین در حکم نقطه عطفی تاریخی قلمداد می شود. نقطه ثقل شکل گیری انقلاب را می توان دوقطبی شدن جامعه در سالهای پایانی حکومت پهلوی دانست، به گونه ای که تمامی مردم ایران از هر گروه، قومیت و طبقه ای به صورت متحد در برابر رژیم شاهنشاهی ایستادند. مساله اصلی مقاله حاضر، بررسی میزان تاثیر رابطه ساختار- کارگزار بر دوقطبی شدن فضای جامعه در آستانه انقلاب اسلامی است. فرضیه این مقاله آن است که فعال شدن شکافهای اجتماعی تنها منجر به پدید آمدن یک جامعه مدنی گسیخته شد که صرفا پتانسیل اعتراض های خرد، پراکنده و کوتاه مدت را داشت. عامل اصلی دوقطبی شدن فضای جامعه را نقش عاملیت کارگزار باید دانست. آنچه عامل همگرایی و اجماع همه نیروها و طبقات اجتماعی به عنوان انقلابیون معترض برای تغییر رژیم شد، رهبری امام خمینی و طرح ایدئولوژی تشیع توسط ایشان بود.

جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی، گفتمان ویژه ای را در سطح جهان و به ویژه در خاورمیانه به وجود آورد که مبتنی بر سه محور اسلام گرایی، استقلال گرایی و وحدت گرایی است. و با آغاز تحولات بیداری اسلامی در خاورمیانه نیز تلاش کرده است تا با حمایت از تحولات انقلابی، نقش موثرتری را در شرایط جدید منطقه ایفا نماید. نگارندگان با طرح این سوال که فرصت ها و چالش های تحولات ژئوپولیتیک نوین مصر بعد از وقوع بیداری اسلامی برای ج.ا.ایران چه بوده است، این فرضیه را طراحی کرده اند که بعد از وقوع بیداری اسلامی، فرصت های ژئوپلیتیکی ایران در شمال آفریقا و به خصوص کشور مصر، نسبت به چالش های دوران رژیم سابق این کشور، افزایش یافته است. فرصت ها و عوامل موثر نقش آفرینی ایران در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی در مواجه با تحولات کشور مصر شامل متغیرهای جغرافیایی، اشتراکات دینی، متغیرهای انقلابی و همراهی انقلابیون با ایران می باشد.این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی با سنجش سه شاخص روابط ایران و مصر در سه دهه گذشته، فرصت های پیش روی کشور ایران پس از سرنگونی حکومت حسنی مبارک و همچنین مولفه های اهمیت دو کشور ایران و مصر برای یکدیگر، روابط خارجی ایران از نظر ژئوپولیتیک نوین در قبال بیداری اسلامی در مصر مورد ارزیابی گیرد. و در پایان مقاله، راهکارهایی برای بهره گیری از فرصت ها در روابط بهتر با مصر در آینده ارائه شده است.

با توجه به تغییر و تحول اوضاع و احوال جهانی به خصوص در زمینه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و فناوری، کاربرد زور و روش های جنگ کلاسیک در مقابله با بازیگران قدرتمند به تدریج با کاهش ارزش، مشروعیت و اثربخشی مواجه شده است. از همین رو شاهدیم که به تدریج مفاهیمی مانند قدرت نرم و قدرت هوشمند از سوی نظریه پردازان غربی مطرح و مورد توجه و استفاده سیاستمداران قرار گرفت. به همین ترتیب، انقلاب اسلامی ایران که تاکنون با وجود فشارهای شدید نظامی سربلند بیرون آمده و به بقا و بالندگی خود ادامه داده است، امروز با چالش های جنگ نرم دشمن روبروست. در این مقاله، با توجه به روندهای و ابعاد جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران، با رویکرد آینده پژوهانه و به روش سناریوپردازی، آینده های مواجهه جنگ نرم غرب و انقلاب اسلامی ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار داده ایم. سوال اصلی این پژوهش، بررسی آینده های متصور برای انقلاب اسلامی ایران در مواجهه با جنگ نرم دشمن است. نتایج تحقیق نشان می دهد اگرچه غرب در بلند مدت سناریوهای جنگ نرم مختلفی را علیه انقلاب اسلامی ایران تعقیب می کند که ابزارهای آن به ترتیب فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است، ولی شواهد نشان می دهد رفتار هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران و تقویت برخی مولفه ها می تواند موجب ناکامی دشمن و موفقیت کشور شود.