جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن جا که مهدویت دارای بعد سیاسی است و طبق اخبار پیامبر اکرم (ص) مهدی موعود (عج) با برقراری حکومت عدل، بشر را از ظلم و بی عدالتی خواهد رهانید، عباسیان با آگاهی از این مساله و با بهره برداری از قرابت نسبی خود با رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع)، کوشیدند قیام خویش را انقلاب مهدوی و حکومتشان را حکومت عدل موعود نشان دهند. آنان به همین منظور در روایات مبشر به ظهور امام مهدی (عج) دست بردند و ضمن تحریف آن ها در موضوعاتی مانند تبار و نسب مهدی موعود (عج)، سفیانی و رایات سود به جعل احادیث پرداختند. دست مایه اصلی اخبار مجعول و محرف در این زمینه، افزون بر احادیث صحیح نبوی درباره مهدویت، برخی اخبار صادره درباره پیش گویی حوادث آینده بود. تقارن زمانی قیام عباسیان و استقرار حکومت آنان با دوره تدوین روایات اهل سنت، موجب شد این روایات جعلی و محرف به مصادر روایی عامه راه یابند و احادیث مهدویت تلقی شوند و از همین رو در مصادر روایی اهل سنت احادیث متعددی وجود دارند که با ارزیابی دلالی آن ها مشخص می شود بخش قابل توجهی از آن ها - به ویژه در بحث علامات ظهور- مقبول و معتبر نیستند. وجود این گونه اخبار در منابع روایی آفت به شمار می رود که وجهه روایات صحیح نبوی در بشارت به ظهور مهدی منتظر فاطمی (ع) را می تواند غبارآلود نشان دهد و سبب تضعیف اعتقاد به این عقیده اصیل اسلامی مبنی بر قطعیت قیام منجی عدل گستر در آخرالزمان گردد. بر همین اساس، نقد آن ها ضروری است.

«آینده پژوهی» دانشی غربی و سکولار است که افزون بر آن که در مسیر رسالت کلان خود در غرب به خوبی عمل نکرده است، در جوامع غیرغربی نیز از اثربخشی لازم برخوردار نیست. آینده پژوهی اسلامی نسخه نو و بدیل آینده پژوهی است که افزون بر سازگاری با جهان بینی اسلامی از آموزه های اسلام به شیوه ای حداکثری بهره می گیرد. این نسخه از آینده پژوهی تا کنون شکل نگرفته و برای عینیت بخشیدن به آن، مسیری طولانی در پیش است. گام نخست توجیه امکان پذیری آینده پژوهی اسلامی است؛ زیرا بیشتر آینده پژوهان، این دانش را سکولار می دانند. پس از آن باید مسیر تحقق آینده پژوهی اسلامی را ترسیم کرد. بی گمان بدیل اسلامی دانش معطوف به عمل آینده پژوهی تنها با تاملات فلسفی به منصه ظهور نمی رسد و نیازمند نظامی است که ابعاد نظری و عملی آن را با هم دربر گیرد. بنابراین در این نوشتار، افزون بر امکان پذیری آینده پژوهی، نظام «نگرش - آینده پژوهی» اسلامی به منظور بستری برای شکل بخشیدن به آینده پژوهی اسلامی در رهیافتی راهبردی معرفی می شود.

در تفکر شیعی و مهدوی، از اصل انتظار، تحلیل های گوناگونی شده که در این نوشتار، برخی به بوته نقد سپرده شده و بر تحلیلی جامع با تکیه بر فلسفه غیبت تاکید شده است. بر اساس این تحلیل، در کنار بعد سلبی انتظار -که به محرومیت عصر غیبت از برکات و فواید فردی و اجتماعی حضور امام معصوم معطوف است - بعد ایجابی آن، هم شامل ابعاد فردی و هم شامل ابعاد اجتماعی است و تحقق کامل این ابعاد جز با آمادگی های فردی و تلاش اجتماعی مومنان برای تشکیل حکومت اسلامی جهت تحقق ابعاد گوناگون دین با محوریت قرآن و سنت و به پیشوایی دین شناسان متعهد ممکن نیست.

بی گمان در معرفی و بازشناسی تمدن اسلامی، توجه به آموزه های دینی نقش اصلی و بنیادین ایفا می کند؛ از این رو عدم آگاهی و شناخت از هر یک از این آموزه ها، فهم ما را از تمدن اسلامی به عنوان یک کلیت - که شاخصه پویایی دارد - با مشکل جدی روبه رو خواهد کرد.این نوشتار، با رویکردی توصیفی و تحلیلی می کوشد ظرفیت ها و قابلیت های فرهنگی و تمدنی باورداشت آموزه مهدویت را بازکاوی کند. الزامات رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت، آغازگاهی است که نگارنده برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی گزیند. «بازاندیشی در مطالعات تمدنی بر اساس دیدگاه اسلام»، «رویکرد برون نگر به اندیشه مهدویت» و «توجه به تحقیقات بنیادین در عرصه اندیشه مهدویت» از جمله الزامات رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت برشمرده شده است.«تقویت بعد فرجام گرایانه و آرمان گرایی»، «الگوبرداری از تمدن مهدوی و سامان دهی و شبیه سازی رویکردها»، «آموزه مهدویت و ایجاد هویت غایی برای تحولات سیاسی و اجتماعی»، «آموزه مهدویت و معنابخشی به حیات جمعی در تاریخ» و «آموزه مهدویت و بسیج اراده های عمومی و ایجاد نوعی انتظار فعال» یافته های محقق در تبیین ظرفیت های باورداشت آموزه مهدویت است.

این نوشتار، در ادامه مقالات گذشته و تاملی بر چگونگی طرح آموزه های مهدویت از سوی امام صادق و کیفیت ارائه معارف مهدوی از سوی ایشان است؛ بیاناتی که با توجه به اهداف کلی دعوت دینی، فرصت ویژه صادقین (ع) در آموزش معارف دینی، نیازهای عصر سقوط امویان و ظهور عباسیان مطرح شده اند.بررسی محورهای مورد تاکید در این بیانات و تامل در نسبت آن ها با اهداف کلی و نیازهای هر عصر می تواند از یک سو طرح کلانی را نشان دهد که در این شکل از تعلیم و تربیت تعقیب شده است و از سوی دیگر، تاثیر تربیتی و اخلاقی هر یک از آموزه های مهدوی را نمایان تر کند.این پژوهش بر تحلیل محتوایی روایات صادره از امام صادق (ع) تکیه دارد و تلاش می کند با توجه به شرایط عصر صدور، آثار آموزه های مهدوی بر شیعیان را معلوم نماید؛ از این رو با تعیین محورهای مورد تاکید در سخنان آن امام همراه با ارائه نمونه ای از آن و تامل در نسبت این سخنان با شرایط مخاطبان، می کوشد به حکمت و جهت طرح هر یک از آموزه ها دست یابد. ارائه نمونه در سخنان امام صادق (ع) در این مقاله با توجه به توضیحات مقالات پیشین محدودتر بوده و کثرت روایات آن حضرت ما را ناچار از گزارش کلیات و پرهیز از ذکر جزئیات کرده است. از پیش فرض ها و روش های این مجموعه مقالات پیش تر در نوشتاری گفت وگو کرده ایم.این مقاله، روشنگر این سخن است که تعلیم آموزه های مهدوی در این برهه از تاریخ ائمه (ع) افزون بر ارائه معارف مهدوی و آخرالزمانی به نکاتی مهم در تربیت مخاطبان توجه دارد و نوعی زمینه سازی برای جلوگیری از آفات بحث مهدویت و جلوگیری از انحرافات را متناسب با عصر ائمه نخستین دنبال می کند.

هدف این پژوهش، تعیین سهم هر یک از متغیرهای امید، خوش بینی و منبع کنترل در پیش بینی میزان انتظار فرج در دانشجویان دانشگاه های پیام نور استان چهارمحال و بختیاری است. نمونه پژوهش، عبارت است از 362 نفر از دانشجویان دانشگاه های پیام نور استان یادشده در نیم سال دوم سال تحصیلی 91 - 92 که با روش تلفیق خوشه ای دومرحله ای و تصادفی ساده انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیرهای تحقیق، از مقالات برخی پژوهشگران استفاده شد و داده ها با استفاده از آمار توصیفی و تحلیل رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها نشان داد میانگین انتظار فرج دانشجویان این دانشگاه ها 60.10 است. از نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نیز دریافتیم که امید به طور معناداری انتظار فرج دانشجویان را پیش بینی می کند (p=0.00) و افزودن متغیر منبع کنترل به متغیر امید قدرت پیش بینی انتظار فرج دانشجویان را افزایش می دهد (p=0.00)، اما اضافه شدن متغیر خوش بینی به معادله، باعث افزایش معنادار این قدرت پیش بینی دانشجویان نمی شود.از پژوهش حاضر نتیجه می گیریم از جمله راه های تقویت انتظار فرج در دانشجویان، افزایش امید و منبع کنترل درونی در آنان است.

نوشتار پیش رو به یکی از مباحث مهم مهدویت پژوهی به نام «معرفت شناسی مهدویت پژوهی» می پردازد. رویکرد معرفت شناسی در حوزه مهدویت پژوهی رویکرد بیرونی و درجه دو است و در این نگرش، ابتدا واژگانی چون معرفت، معرفت شناسی، مهدویت پژوهی و معرفت شناسی مهدویت پژوهی، مفهوم شناسی شده و سپس به گونه های معرفت و چگونگی به کارگیری آن ها در حوزه مهدویت پژوهی پرداخته می شود. در فرایند بحث نیز به ساختار الگویی معرفت شناسی اشاره شده و الگوی مبناگرایی را به عنوان الگوی معرفت شناسی مهدویت پژوهی به خدمت خواهیم گرفت. در فرایند کار به قضایای بدیهی و نظری- که محور ساختار مبناگرایی است و نیز به ساز و کار تفریع قضایای نظری به بدیهی خواهیم پرداخت. در ادامه به قضایای بدیهی در حوزه مهدویت پژوهی همچون قضایای بدیهی عقلی، قضایای شهودی و قضایای برگرفته از نصوص دینی مانند آیات و روایات مبادرت می شود. در پایان نیز به گونه شناسی روایات مهدویت همچون روایات نمادین، سمبلیک، اخباری، ملاحمی، رمزی و... می پر دازیم.