جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به موازات ظهور مفهوم معنویت سازمانی در بستر موج چهارم نظریه‌های دانش مدیریت در قرن بیست و یکم، توجه به دغدغه‌های معنوی سازمان ها به ویژه در بافت دینی بیش از پیش افزایش یافته است. قرآن کریم به دلیل ارائه شناختی جامع از ابعاد و نیازهای انسان، به بهترین شکل ممکن می‌تواند دغدغه های موجود و آتی در این پارادایم جدید را پاسخگو باشد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی و تبیین دیدگاه قرآن کریم پیرامون ابعاد معنویت سازمانی است. سوال اصلی پژوهش از این قرار است: آیا ابعاد مختلف معنویت سازمانی در قرآن مصادیقی دارند؟ روش پژوهش، تحلیلی-اسنادی و روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و فیش برداری از منابع علمی و پایگاه‌های داده و بررسی عمیق آیات قرآن کریم بود. یافته‌ها نشان داد در قرآن کریم اشاره‌هایی به ابعاد فردی، گروهی و سازمانی معنویت سازمانی وجود دارد. معنویت سازمانی در قرآن کریم در قالب سه بعد فردی، گروهی و سازمانی اشاره شده است. معنویت سازمانی در بعد فردی، با پرورش روح، دانش اندوزی، آرامش و واقع بینی نسبت به توانمندی‌های انسانی از طریق اعمال عبادی صالح بدست می آید که به رشد شخصی و در نهایت بهبود رفتارهای حرفه‌ای و اخلاقی کارکنان کمک می‌کند. در بعد گروهی، مفاهیم قرآنی بر اتحاد درون سازمانی تعاون و احترام متقابل میان کارکنان تأکید دارند که باعث ایجاد حس مسئولیت‌پذیری مشترک و کاهش تعارضات می‌شود. در بعد سازمانی می‌توان به همسویی ارزش‌های فردی و سازمانی، التزام به عدالت ر‌فتاری، شکوفایی محیط، تعهد و تشویق و تنبیه اشاره کرد.

هدف: این پژوهش با هدف تبیین جایگاه گوشت‌خواری در تعالیم اسلامی و تحلیل نسبت آن با چالش‌های معاصر در حوزه اخلاق، تغذیه و محیط زیست انجام شده است. اهمیت موضوع در رشد گرایش‌های گیاه‌خواری به‌دلایل اخلاقی، زیست‌محیطی و سلامتی، و طرح پرسش‌هایی درباره سازگاری یا تعارض آن با آموزه‌های دینی نهفته است. روش: پژوهش از نوع بنیادی و با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده و شامل آیات قرآن، روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع) و همچنین پژوهش‌های جدید در حوزه تغذیه، اخلاق حیوانی و محیط زیست است. داده‌ها از طریق تحلیل محتوایی و منطقی بررسی و مقایسه شده‌اند. یافته‌ها: بررسی منابع دینی نشان داد که گوشت‌خواری در قرآن و سنت نه‌تنها مجاز بلکه نعمتی الهی و توصیه‌شده است. آیات مرتبط با «انعام» و رزق، و نیز روایات پیامبر (ص) و ائمه (ع) بر فواید جسمی، روانی و درمانی گوشت تأکید دارند. در مقابل، دیدگاه‌های گیاه‌خواری افراطی با تعالیم اصیل اسلامی در تضادند، زیرا اسلام اصل «اعتدال» در تغذیه را مطرح کرده و ترک طولانی‌مدت گوشت را مضر دانسته است. همچنین آموزه‌های اسلامی، با تأکید بر ذبح شرعی و پرهیز از آزار حیوانات، چارچوبی اخلاقی و انسانی برای مصرف گوشت ارائه می‌دهند. در بُعد زیست‌محیطی، سنت مصرف بومی و غیرصنعتی گوشت در اسلام، با اصول کاهش ردپای کربن و استفاده بهینه از منابع طبیعی همخوانی دارد. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که گوشت‌خواری در اسلام بخشی طبیعی، مشروع و مفید از سبک زندگی انسان است، مشروط بر آن‌که با رعایت اعتدال، اخلاق در برخورد با حیوانات و توجه به زیست‌بوم همراه باشد. بنابراین، برخلاف جریان‌های نوین گیاه‌خواری، اسلام مصرف گوشت را امری توصیه‌شده می‌داند که در عین حال به چارچوب‌های اخلاقی و زیست‌محیطی پایبند است.

یکی از مسائل دانش مدیریت اسلامی، الگوی مدیریت کارآفرینی است. تحقیق حاضر، مسئله ای الگوی مدیریت کارآفرینی از منظر منابع اسلامی را با تاکید بر آیات قرآنی و روایات نهج البلاغه مرتبط با مدیریت کارآفرینی را طراحی و تبیین کرده است. اهداف این تحقیق عبارتند از: طراحی و تبیین الگوی مدیریت کارآفرینی و تبیین عناصر مهم این الگو از منظر منابع اسلامی. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است، که با هدف توسعه دانش مدیریت اسلامی و کاربردی الگوی طراحی شده در مدیریت اسلامی، انجام شده است. در این روش تحقیق، از استراتژی روش تحلیل مضمون با رویکرد شبکه مضامین بهره برده شده است. ابزار گردآوری داده ها، روش کتابخانه ای بوده است. یافته های این تحقیق عبارتند از: طراحی الگوی سه شاخگی مدیریت کارآفرینی، تبیین الگوی طراحی شده در قالب عناصر رفتاری، زمینه ای و ساختاری. الگوی مدیریت کارآفرینی طراحی شده در قالب این سه شاخه تبیین و تحلیل شده است. این الگو می تواند به عنوان یکی از ابعاد مدیریت اسلامی در سازمان ها و جوامع اسلامی به منظور مدیریت کارآفرینی مورد استفاده قرار گیرد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی نظام گاه‌شماری در قرآن کریم و تحلیل جایگاه تقویم قمری و شمسی در مناسک دینی و زندگی اجتماعی انجام شده است. اهمیت موضوع در آن است که زمان و تقسیم‌بندی آن همواره یکی از مسائل بنیادین تمدن‌ها و ادیان بوده و قرآن کریم نیز با اشاره به حرکت شمس و قمر، شب و روز، فصول و ماه‌ها، چارچوبی جامع برای درک و محاسبه زمان ارائه کرده است. روش: تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد نقلی انجام شده است. داده‌ها از آیات قرآن کریم و منابع تفسیری، روایی و لغوی معتبر گردآوری شد. سپس مفاهیم کلیدی زمان در قرآن (مانند سَنه، عام، حول، شهر، منازل قمر) بررسی و دیدگاه‌های مفسران شیعه و اهل‌سنت تحلیل گردید. همچنین برای مقایسه جایگاه تقویم شمسی و قمری، از شواهد تاریخی، نجومی و نظام‌های گاه‌شماری دیگر تمدن‌ها استفاده شد. یافته‌ها: مفهوم‌شناسی: در قرآن واژگانی چون «سَنه»، «عام»، «حول»، «حِجّه» و «شهر» به‌کار رفته که هر یک معنای خاصی در ارتباط با زمان دارند. «شهور» به ماه‌های قمری اشاره دارد و «سَنه» و «عام» می‌توانند هر دو نظام را شامل شوند. انواع گاه‌شماری: قرآن با تأیید نظام دوازده‌ماهه (توبه: ۳۶) هماهنگ با دیگر تمدن‌هاست. تقویم قمری در عبادات (حج، روزه، زکات و...) محوریت دارد و تقویم شمسی در محاسبات طبیعی (کشاورزی، تجارت، فصول) کاربرد دارد. دیدگاه ترکیبی قرآن: یافته‌ها نشان داد که قرآن تقابل میان دو نظام را نمی‌پذیرد؛ بلکه نظام قمری را مبنای مناسک شرعی و نظام شمسی را مبنای حساب سال‌ها و امور مدنی می‌داند. نتیجه‌گیری: قرآن کریم ضمن تأکید بر تقویم قمری در عبادات، اعتبار تقویم شمسی را در عرصه‌های طبیعی و اجتماعی نیز تصریح کرده است. ازاین‌رو، می‌توان گفت که هندسۀ قرآنی زمان، رویکردی جامع و ترکیبی دارد که نیازهای عبادی، مدنی و طبیعی بشر را توأمان پوشش می‌دهد. این نگاه نه‌تنها مانع تقابل میان دو نظام نیست، بلکه هر یک را در جایگاه خاص خود معتبر می‌داند.

هدف: پژوهش حاضر با تکیه بر آیات قرآن کریم و تفاسیر معتبر، به بررسی پیامدهای اجتماعی ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد. اهمیت موضوع در آن است که این آموزه وحیانی از دیدگاه قرآن تنها یک وظیفه فردی نیست، بلکه یک تکلیف اجتماعی با آثار گسترده در حیات جمعی به شمار می‌رود. روش: تحقیق حاضر کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. بدین منظور آیات قرآن، روایات و آرای مفسران بزرگ درباره وظایف فردی و اجتماعی این فریضه گردآوری و تحلیل شده و در ادامه مؤلفه‌های پیامدهای اجتماعی ترک امر به معروف و نهی از منکر استخراج گردیده است. یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که: 1. مخاطب این آموزه در قرآن تنها فرد نیست، بلکه جامعه نیز به‌مثابه موجودی حقیقی، مورد خطاب قرار دارد. 2. ترک این فریضه افزون بر اثرگذاری بر فرد، پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم اجتماعی به دنبال دارد.3. رابطه متقابل فرد و اجتماع در ترک امر به معروف و نهی از منکر، موجب گسترش دامنه عواقب از فرد به خانواده و کل جامعه می‌گردد. نتیجه‌گیری: مهم‌ترین پیامدهای اجتماعی ترک این آموزه قرآنی عبارت است از: انحطاط خانواده، رواج فساد اخلاقی و اجتماعی، نزول بلاها و مصائب، و تغییر یا سلب نعمت‌های الهی. این پیامدها بر اساس اعتقاد به وجود حقیقی جامعه، نه تنها متوجه افراد خاطی، بلکه گریبانگیر کل اجتماع خواهد شد. بنابراین پاسداشت امر به معروف و نهی از منکر، شرط بنیادین حفظ سلامت اجتماعی و وحدت امت اسلامی است.

هدف: پژوهش حاضر به بررسی تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن کریم با تأکید بر اندیشه‌های امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) می‌پردازد. اهمیت موضوع در آن است که علوم انسانی معاصر عمدتاً بر مبانی فلسفی غربی چون اومانیسم، سکولاریسم و ماتریالیسم بنا شده و بدون بازنگری انتقادی در جهان اسلام تدریس گردیده است. هدف این تحقیق، تبیین دیدگاه‌های متفکران برجسته اسلامی و ارائه راهکاری قرآنی برای بازتعریف علوم انسانی است. روش: پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و داده‌ها از آثار و بیانات متفکران اسلامی مانند آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله جوادی آملی، دکتر مهدی گلشنی و مقام معظم رهبری گردآوری شده است. سپس با تحلیل محتوایی و مقایسه‌ای، نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه‌ها بررسی گردید. علاوه بر این، از منابع تفسیری و فلسفی جهت تکمیل بحث استفاده شده است. یافته‌ها: آیت‌الله مصباح یزدی: علوم انسانی غربی بر فلسفه‌های مادّی مبتنی‌اند و باید بازسازی مبانی و اهداف آن با محوریت فلسفه الهی صورت گیرد. آیت‌الله جوادی آملی: علم ذاتاً اسلامی است و همه معارف عقلی، تجربی و شهودی بخشی از معرفت دینی به شمار می‌روند. دکتر مهدی گلشنی: علم و دین دو بعد یک حقیقت‌اند و فعالیت علمی در طول دین قرار گرفته و نوعی عبادت محسوب می‌شود. امام خامنه‌ای: علوم انسانی موجود بر جهان‌بینی مادّی استوار است و برای نجات از سلطه فکری غرب، باید علوم انسانی جدیدی بر اساس قرآن و جهان‌بینی توحیدی بنیان‌گذاری شود. این امر مستلزم نقد علوم غربی، بهره‌گیری از میراث علمی ـ فلسفی اسلامی و تولید نظریه‌های بومی است. نتیجه‌گیری: پژوهش نشان داد که تحول در علوم انسانی برای جوامع اسلامی ضرورتی انکارناپذیر است. راهکار اصلی، همان است که امام خامنه‌ای مطرح کرده‌اند: بنیان‌گذاری علوم انسانی بر اساس قرآن کریم و جهان‌بینی توحیدی، همراه با نقد و گزینش دستاوردهای غربی. این رویکرد، ضمن پاسداری از هویت فکری ـ فرهنگی اسلامی، امکان بهره‌گیری از دانش روز را نیز فراهم می‌سازد.

هدف: این پژوهش با هدف تبیین اصول و روش‌های تربیت هنری-رسانه‌ای از منظر قرآن کریم، با تأکید بر آیات فقهی مرتبط با هنر و رسانه، انجام شده است. اهمیت موضوع در فطری بودن میل به زیبایی، نقش روزافزون هنر و رسانه در تربیت و ضعف پیشینه پژوهشی در این عرصه نهفته است. روش: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با شیوه «تفسیر موضوعی استنطاقی» بر اساس دیدگاه تفسیری شهید صدر (ره) است. مراحل این روش شامل: انتخاب مسأله، تحدید و تبیین مسأله، استخراج و گردآوری آیات، تعیین حدود دلالت، دسته‌بندی منطقی ریزموضوعات و تفسیر اجتهادی آیات بود. یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان داد که از آیات فقهی مرتبط با هنر و رسانه می‌توان سه اصل تربیتی اساسی استخراج کرد: احتراز از لهو و لعب، پرهیز از غنا و مراقبت. همچنین روش‌های تربیتی برگرفته از قرآن در این حوزه شامل: تبیین مصادیق حرام از آثار هنری، پرهیز دادن از کتب ضلال، تعیین حدود استفاده از آثار هنری، امر به مقابله با دشمنان در عرصه‌های هنری و رسانه‌ای و تعیین چارچوب‌هایی برای هنرمندان است. نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که آیات فقهی قرآن، چارچوبی غنی برای تربیت هنری-رسانه‌ای ارائه می‌دهند. این چارچوب در قالب اصول و روش‌ها، می‌تواند مبنایی برای تربیت صحیح و هدایت متربیان در عرصه هنر و رسانه باشد و در جهت مصون‌سازی جامعه از انحرافات فرهنگی و رسانه‌ای نقش‌آفرینی کند.

هدف: غریزه جنسی از مهم‌ترین ابعاد وجودی انسان است که در صورت عدم هدایت صحیح، می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی و اجتماعی شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی بسته تربیت جنسی نوجوانان بر مبنای قرآن و سنت بر خویشتن‌داری جنسی دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه شهر تهران انجام شد. روش: روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل دانش‌آموزان پسر پایه دهم و یازدهم مدارس تهران (سال تحصیلی ۱۴۰۲–۱۴۰۳) بود. پس از نمونه‌گیری تصادفی، ۴۰ نفر انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش ۹ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای آموزش تربیت جنسی مبتنی بر قرآن و سنت دریافت کرد و برای والدین نیز دو جلسه آموزشی برگزار شد، در حالی که گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکرد. ابزار پژوهش، پرسشنامه خویشتن‌داری جنسی اسماعیلی (۱۳۹۴) بود. داده‌ها با آزمون کوواریانس چندمتغیری و تحلیل یک‌راهه بررسی شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که بسته تربیت جنسی مبتنی بر قرآن و سنت اثر معنی‌داری بر خویشتن‌داری جنسی نوجوانان داشته است (p<0.001). میانگین نمرات پس‌آزمون گروه آزمایش در هر سه حیطه شناختی (F=30.53, η²=0.57)، عاطفی (F=29.11, η²=0.55) و عملی (F=32.68, η²=0.58) به طور معناداری بالاتر از گروه کنترل بود. این نتایج بیانگر سهم بالای مداخله در ارتقای توانایی شناختی، هیجانی و رفتاری دانش‌آموزان در مدیریت غریزه جنسی است. نتیجه‌گیری: بسته تربیت جنسی طراحی‌شده بر اساس قرآن و سنت توانست خویشتن‌داری جنسی دانش‌آموزان را در ابعاد مختلف بهبود بخشد و می‌تواند به‌عنوان یک مداخله کارآمد در برنامه‌های آموزشی مدارس مورد استفاده قرار گیرد. توجه اسلام به تربیت جنسی در کنار یافته‌های روان‌شناسی، چارچوبی بومی برای والدین، معلمان و مشاوران فراهم می‌آورد تا در پرورش نوجوانانی عفیف، مسئولیت‌پذیر و دارای سلامت روانی موفق‌تر عمل کنند.

هدف: این پژوهش با هدف تبیین نقش محوری آگاهی از علوم بشری (اسلامی، انسانی و طبیعی) در پذیرش و غنای مرجعیت علمی قرآن کریم انجام شده است. اهمیت موضوع در آن است که قرآن کریم به‌عنوان آخرین کتاب آسمانی و مرجع معرفتی بشر، برای اثرگذاری معنادار بر علوم نیازمند تعامل با پیشینه و دستاوردهای علمی بشری است. روش: روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر مطالعه کتابخانه‌ای است. با تحلیل داده‌ها تلاش شد جایگاه اطلاع از علوم بشری در فرآیند پذیرش مرجعیت علمی قرآن کریم روشن شود. یافته‌ها: نتایج نشان داد که:اطلاع از علوم بشری، مبنایی محوری برای غنا و کمال مرجعیت علمی قرآن است. بهره‌گیری از یافته‌های علمی بشر در مسئله‌یابی، ایضاح مفاهیم، اصلاح ساختارها، استخراج نظریه‌ها و فهم آیات نقش‌آفرین است. هرچند فهم قرآن کریم بر علوم بشری توقف ندارد، اما اطلاع از آنها در فرآیند نظریه‌پردازی قرآنی اهمیت بسزایی دارد. متفکران مسلمان همچون علامه طباطبایی (ره) در تفسیر موضوعی قرآن، برای دستیابی به دیدگاهی کامل‌تر از قرآن کریم از دستاوردهای علمی بشری استفاده کرده‌اند. نتیجه‌گیری: مرجعیت علمی قرآن نیازمند توجه به پیش‌ساخت‌های معرفتی از جمله امکان، اعتبار، و غنای آن است. آگاهی از علوم بشری، ضمن سازگاری با جامعیت قرآن، زمینه نظریه‌پردازی قرآنی و حل مسائل اجتماعی و فردی را فراهم می‌سازد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی و اثربخشی‌یابی یک مدل روان‌درمانی مثبت‌نگر مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم، به بررسی امکان ارتقای سلامت روان دانشجومعلمان پرداخته است. ضرورت تحقیق از آن جهت است که روان‌شناسی مثبت‌نگر با وجود کارآمدی، بر مبانی سکولار استوار است و نیاز به بازخوانی آن در چارچوب فرهنگی ـ دینی همچون قرآن احساس می‌شود. روش: پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل و مرحله پیگیری بود. جامعه آماری شامل ۳۴ نفر از دانشجومعلمان پسر دانشگاه فرهنگیان تهران در سال ۲۰۲۳ بود. نمونه‌گیری به روش هدفمند انجام شد و شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش (۱۷ نفر) و کنترل (۱۷ نفر) قرار گرفتند. گروه آزمایش در ده جلسه ۹۰ دقیقه‌ای تحت آموزش روان‌درمانی مثبت‌نگر بر مبنای مفاهیم قرآنی قرار گرفت. ابزارهای گردآوری داده شامل پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ-28) و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS-21) بود. داده‌ها با تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون بونفرونی بررسی شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که مداخله مثبت‌نگر قرآنی اثر معناداری بر ارتقای سلامت روان دانشجومعلمان داشته است (F=1320.595, p<0.001, η²=0.977). این اثرگذاری در تمامی مؤلفه‌های سلامت روان شامل نشانگان جسمانی، نارساکارآمدی اجتماعی، اضطراب و افسردگی تأیید شد. کاهش چشمگیر اضطراب و افسردگی و افزایش شاخص‌های سلامت روان در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل مشاهده شد. یافته‌ها همچنین بیانگر پایداری اثر مداخله در مرحله پیگیری بودند. نتیجه‌گیری: الگوی روان‌درمانی مثبت‌نگر مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم توانست محدودیت‌های مدل‌های سکولار روان‌شناسی مثبت را برطرف کند و با مفاهیمی چون توکل، صبر، امید، رحمت الهی و آرامش درونی، سلامت روان دانشجومعلمان را بهبود بخشد. این پژوهش گامی نوین در عملیاتی‌سازی مفاهیم قرآنی در قالب مدل‌های ساختاریافته روان‌درمانی و مبتنی بر شواهد به شمار می‌رود و می‌تواند مبنایی برای توسعه مداخلات آموزشی و تربیتی در دیگر زمینه‌های اسلامی باشد.