جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترکیب منحصر به فرد «حکمت بالغة» که در قرآن کریم تنها یک بار به کار رفته است، دو احتمال معنایی دارد؛ به یک معنا، مقصود، «حکمتی تام و کامل» و در معنای دیگر، «حکمتی رسا و بلیغ» است. نوشته پیش رو، این دو احتمال معنایی را در آثار مترجمان و مفسران قرآن کریم پی جویی نموده و سپس با کاوش لغوی در دو جزء ترکیب و نیز درنظر گرفتن ترکیب مشابه و قرآنی «حجة بالغة» و هم چنین سیاق آیه، معنای مقبول خود را ارائه داده است. بر این پایه، مقصود از ترکیب احکمة بالغة»، «معرفتی استوار، بدون خلل و کاستی و در ذات خود کامل و تمام» است. به همین دلیل، اقتضای اثرگذاری بر مخاطبان را دارد و می توان آن را رسا و کارآمد نیز نامید. گفتنی است، مصداق کامل و اتم این حکمت بالغه، «قرآن کریم» و معرفت و انذارهای جای گرفته در آیات آن است.

جان ونزبرو گونه های تکلم خداوند با بشر را مبتنی بر گمانه زنی ها و شیوه تحلیل ادبی خود درباره تفسیر آیه « وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ ۚ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیم» (شوری، ۵۱)، تبیین می کند. او با بررسی کلیدواژگان «وحی»، «حجاب» و «ارسال رسول» (یُرْسِلَ رَسُولًا) در این آیه و کاربردهای آن ها در سایر آیات، درصدد اقتباس قرآن از عهدین برمی آید. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی - انتقادی، فرضیات وی ارزیابی می شود. برآیند پژوهش، تبیین و نشان دادن کاستیهای نظرات این قرآن پژوه آمریکایی و استاد دانشگاه لندن در: تکلم خدا در هر سه قسم وحی، عدم ترادف وحی و ارسال، کاربردهای گوناگون حجاب در قرآن و تمایز این کاربردها با عهدین، عدم دلالت «القی» بر وحی الهی یا الهام شیطانی و... است.

قرآن کتاب هدایت است و محتوای آن دربردارنده معارف و مفاهیم تربیتی بسیاری است که هریک برای رشد فکری، اعتقادی و معنوی انسان نقشی بسزا دارد. دامنه موضوعی مباحث قرآن کریم در سه محور اساسی؛ عقاید، احکام و اخلاق محدود می شود. اخلاق به عنوان ضلع سوم سه گانه هدایت بشر، یکی از مسائلی است که قرآن کریم بدان توجه داشته و به ابعاد مختلف آن پرداخته است. این محور مهم با هدف تربیت و پرورش انسان، دارای اصول و روش های گوناگون تربیتی در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، رفتاری، گفتاری و... است. این مقاله با روش پردازش توصیفی- تحلیلی، بر اساس آیات اخلاقی قرآن، به تحلیل آیات مرتبط با اصول گفتاری پرداخته و به این نتیجه رسیده که در آیات فراوان اصول تربیتی گفتار اجتماعی و مصداق های مختلف آن تبیین شده اند و شامل محورهای اساسی، عام بوده و قابل اجرا در همه زمانها و مکان هایند. در قرآن کریم اصول تربیت گفتاری لازم در روابط فردی و اجتماعی به صورت کامل بیان شده است. اصول ایجابی؛ حق گویی، راستگویی و نیک گویی و اصول سلبی؛ پرهیز از سخن باطل، زور، دروغ، لهو و بهتان از آن جمله اند.

تفسیر تطبیقی» به عنوان روشی نو در مطالعات قرآنی، مورد توجه قرآن پژوهان قرار گرفته و تحقیقات متعددی با این عنوان در مسائل مختلف قرآنی و در تبیین آن سامان یافته است، ولی تلقی ناتمام از این روش تفسیری و هدف پنداشتن مقایسه برای کشف اختلاف و تشابه، مانع از تدوین فرآیند درست برای آن شده و از بهره وری آن کاسته است. این تحقیق با هدف فراهم سازی زمینه مطالعات تطبیقی در قرآن، فرآیند عملی آن را بررسی می کند. این فرآیند مراحل (م)، گام هارگ) وقدمها(ق)یی دارد که عبارت اند از: ما. انتخاب مسئله مورد اختلاف؛ م۲. تعریف مسئله؛ م3. تهیه ساختار؛ ۴. مشخص کردن طرف های تطبیق و گونه تقابل دیدگاه ها؛ م۵. تهیه ادبیات تحقیق؛ م۶. استخراج دیدگاه قرآن با عنایت به دیدگاه مفسران مورد تطبیق؛ م گا. جمع آوری آیات مربوط؛ مگا ق ۱. به دست آوردن آیات مورد استناد و گونه آنهاء مگ اق۲. جست وجو و استخراج آیات با انواع دلالت ها، با بهره گیری از شیوه لفظی و مفهومی و استفاده از ابزارها و منابع گوناگون و دسته بندی آنها؛ مگ اق3. قدم سوم: قضاوت در مورد آیات مورد استناد مفسران با توجه به آیات جمع آور شده؛ مگ ۲. فهم آیات و ارزیابی فهم مفسران از آیات مورد استناد خود؛ مگ ۲ ق ۱. فهم آیات در جایگاه خود، با کسب اطمینان از قرائت، معانی واژگان و موقعیت ادبی آنها و عبارت آیات، کشف مفاد استعمالی و مراد جدی آیات؛ مگ ۲ ق ۲. ارزیابی فهم مفسران مورد تطبیق از آیات و اختلاف آن ها؛ معگ ۲ ق ۳. مشخص کردن حد دلالت آیات و قضاوت درباره فهم مفسران با توجه به عوامل اختلاف تفسیر؛ مگ 3. استخراج دیدگاه قرآن با توجه به نظر مفسران مورد تطبیق؛ مگ ۳ ق 1. ملاحظه جمعی آیات همسو؛ معگ ۲ ق ۲. باهم دیدن آیات متعارض و حل تعارض؛ م ۷. ارزیابی دیدگاه مفسران مورد نظر.

هدف پژوهش حاضر، «معرفی و کاریست روش تحلیل گفتمان در یک پژوهش قرآنی» بوده است. در این راستا، سؤال اصلی، «نحوه استفاده از روش تحلیل گفتمان در پژوهشهای قرآنی» می باشد. در پاسخ ابتدا، روش «تحلیل گفتمان» با استناد به منابع «روش های پژوهش کیفی»، به ویژه منابع مربوط به تحلیل گفتمان» تبیین گردید. در ادامه، بر اساس ویژگی های این روش و با بهره گیری از نرم افزار تحلیل کیفی اطلس تی آی، کل آیات قرآن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و کدگذاری اولیه و ثانویه، شبکه سازی و استخراج شاخصها انجام شد. کدگذاری ها متناسب با واحدهای تحلیل یعنی «کلمات»، «جملات» و کل قرآن» در موضوع «رشد یافتگی نوجوان» صورت پذیرفت و یافته های تحلیل گفتمان در قرآن پژوهی» نیز مورد توجه قرار گرفت. بعضی از دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: ۱. روش تحلیل گفتمان» با ملاحظاتی، در قرآن پژوهی کاربرد دارد؛ ۲. اکثر مفروضه های روش «تحلیل گفتمان»، در قرآن پژوهی قابل بهره گیری می باشد؛ ۳. حداقل یازده شاخص برای «رشد نوجوان از دیدگاه قرآن» تعریف پذیر است؛ ۴. برای هر شاخص، می توان اجزاء و مؤلفه هایی شناسایی و بیان نمود.

خداوند متعال در قرآن کریم، در آیات متعددی به بیان اهمیت ازدواج، احکام و آثار آن پرداخته است. ازجمله امور مهم در امر ازدواج، تعیین مسئول و مسئولیت های ناشی از آن است. اهمیت این مسأله از آن جهت است که مخاطب این وظیفه، مسئولیت تدارک زمینه ها و رفع موانع را نیز بر عهده دارد. در این پژوهش، تلاش شده تا با کنکاش در آیه «۳۲-۳۱ نور» که به إنکاح نام بردار گشته و مستقیما به بیان مسئولیت امر ازدواج پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به قرائن درون آیه و مقاصد تشریع حکم نکاح در آیه یاد شده، به تحلیل این مسأله پرداخته است. بر اساس نتایج حاصله، این مسئولیت مهم در وهله اول فردی و خانوادگی و در وهله دوم، مسئولیتی اجتماعی است و دامنه آن، جامعه و حکومت اسلامی را نیز دربر می گیرد. البته افزون بر مسئولیت مردم در زمینه سازی های لازم و تمهید امور، خداوند سبحان نیز إغنای نیازمندان را بر اساس فضل واسعه خود برعهده گرفته است. وعده صدق پروردگار در این زمینه، نکته بسیار مهمی است که باید در ترویج فرهنگ ازدواج آسان، مورد توجه جدی مسئولان امر واقع شود.