جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بررسی مسائل اجتماعی جامعه، نوع گفتگوی افراد در موقعیت‌های مختلف یک موضوع چالش‌برانگیز است. این پژوهش با هدف بررسی واژه پرتکرار «قول» در قرآن کریم به‌عنوان راهکاری برای دستیابی به روش‌های درست مذاکره و گفتگو انجام‌شده است. جامعه آماری پژوهش، قرآن کریم بوده و با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد معناشناسی انجام‌شده است. با استفاده از تحلیل روابط همنشینی و جانشینی به دنبال یافتن روش‌های مناسب ارتباط زبانی با افراد مختلف جامعه برای تأثیرگذاری بیشتر بوده‌ایم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قول در قرآن دارای گستره معنایی وسیعی است که نه‌تنها گفتار بلکه هر نوع ابراز مقصود، اعم از فعل، ظن، اشاره و عقیده را در برمی‌گیرد. همچنین، قرآن با ارائه انواع مختلف قول (معروف، لیّن، بلیغ، کریم، سدید، میسور) یک چارچوب جامع برای ارتباطات انسانی ارائه می‌دهد که بر اساس موقعیت‌های مختلف اجتماعی تنظیم‌شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مخاطب‌شناسی در آیات قرآن نقش حیاتی در برقراری ارتباط مؤثر دارد. قرآن به‌طور خاص برای هر موقعیت ارتباطی نوعی گفتار را توصیه می‌کند مثلاً در مواجهه با افراد سرکش، استفاده از قول لیّن (نرم و ملایم) تأثیر بیشتری دارد. در موقعیت‌هایی مانند روابط اجتماعی و خانوادگی، قول معروف (احترام‌آمیز) پیشنهاد می‌شود و در مواقعی که نیاز به احترام به دیگران است، قرآن به استفاده از قول کریم تأکید می‌کند. این الگوهای متنوع گفتاری که در قرآن آمده است، نشان می‌دهند که قرآن توجه ویژه‌ای به ویژگی‌های اجتماعی و شخصیتی مخاطب دارد و بر اساس آن برای هر موقعیت دستوراتی خاص برای گفتار و رفتار ارائه می‌دهد. درنهایت، استفاده از این روش‌های مختلف گفتاری می‌تواند به حل چالش‌های ارتباطی در جامعه، به‌ویژه در مذاکرات، کمک نماید.

در قرآن کریم، خداوند متعال از ابعاد مختلفی چون حقوقی، فرهنگی، عاطفی و اجتماعی به بانوان توجه و از آنان حمایت کرده است. بررسی آیاتی از قرآن که در آن‌ها، جایگاه اجتماعی زنان در نقش‌های مادری، همسری یا دختری تثبیت شده، مورد نظر مقاله حاضر است. بدین منظور بر اساس رویکرد توصیفی‌ـ تحلیلی و روش کتابخانه‌ای، 17 آیه با بررسی 16 کتاب تفسیری شیعی و سنی مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. یافته‌ها، حاکی از آن هستند که حمایت ویژه الهی از زن در نقش دختری در وجه ایجابی با خیر کثیر خواندن دختران و در وجه سلبی با مذمت زنده‌به‌گور کردن ایشان و دادخواهی در قیامت برای آنان جلوه‌گر است. در آیات مورد بررسی، نقش زن به‌عنوان همسر شامل آرامش‌بخشی به همسر، ظرفیت تولید نسل توسط او و حفظ مرد از گناه است. به‌عنوان مادر، آیات به اختصاص بارداری و شیردهی به بانوان، قابلیت دریافت الهام توسط مادر، تبیین تأثیر دعای مادر و ارزش احترام مادران اشاره دارند. نتیجه آن‌که قرآن کریم نه‌تنها نگاه درجه دوم به زنان ندارد بلکه آن‌ها را در خلقت و نظام وجودی مانند مرد دانسته و ارزش و ضرورت زنان را در نقش‌ها و جنبه‌های گوناگون حیات اجتماعی به رسمیت شناخته است.

هدف این پژوهش ارائه مدل سه‌بعدی پاسخگویی در سیستم‌های اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم و اعتبار‌یابی آن در دانشگاه‌ها از طریق یک پژوهش ترکیبی چند مطالعه‌ای بود. در بخش اول پژوهش یک چارچوب مفهومی از پاسخگویی در سیستم‌های اجتماعی بر اساس تحلیل محتوای کیفی مقوله‌ای آیات قرآن کریم با استفاده از فرایند چرخه‌ای تحلیل (مشتمل بر چهار مرحله گردآوری اطلاعات، تقلیل احیاگرایانه داده‌ها، سازمان‌دهی و تحلیل اطلاعات و تفسیر و نتیجه‌گیری) استخراج گردید. این چارچوب در سه بُعد مبانی (مشتمل بر حق‌گرایی، عدم تکبر، تقوا، ایمان، اطلاعت الهی، عمل صالح و موازین الهی)، موانع (مشتمل بر کفرورزی، گمراهی، تشکیک، سیئات، فریبکاری و پیمان‌شکنی) و عوامل زمینه‌ساز (مشتمل بر توفیق الهی، پایداری، آرامش، توکل، بصیرت، درستکاری، اعمال حسنه و مسئولیت‌پذیری) شکل گرفت و از طریق فن اعتمادپذیری و روش‌های مرور متخصصان و خودبازبینی با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و بهره‌گیری از مصاحبه نیمه ساختاریافته، اعتبار پذیری این چارچوب توسعه داده‌شده در دانشگاه‌ها به‌عنوان یک سیستم اجتماعی موردبررسی و چارچوب مفهومی تأیید و اعتباریابی شد.

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در هر نظام سیاسی رخ می‌دهد آسیب‌هایی است که بعد از تأسیس و تثبیت آن به وجود می‌آید، به همین علت در تمامی حکومت‌ها و نظام‌های سیاسی دغدغه اصلی مردم، نوع عملکرد کارگزاران و عدم خروج حاکمیت از مسیر اصلی است، حال سؤال و مسئله اصلی پژوهش این است که آسیب‌های عملکرد کارگزاران نظام‌ها در حوزه سیاسی-اجتماعی از منظر قرآن کدام است؟(مسئله) تا با شناسایی و کنترل آسیب‌های کارگزاران در ساحت نظری و عملی، حکومت‌ها از انحرافات و کج‌روی‌ها مصون بماند (هدف) در این مقاله با رویکرد تحلیل محتوا، در مقام تحلیل عملکرد کارگزاران نظام سیاسی به دو سطح وجودی بینشی و کنشی (عملکردی) و مبنا قرار دادن قرآن کریم، با استفاده از روش تفسیری شهید صدر، مسائل خود را به قرآن عرضه و پاسخ قرآن را از آیات مختلف دریافت می‌کند. ماحصل و نتیجه این بررسی از دیدگاه قرآن این است که آسیب‌های عملکردی کارگزاران در سطح بینشی، عبارت از خودبینی کارگزاران و عدم روحیه انتقادپذیری آنان است و در سطح عملکردی هم مشکلاتی مانند طغیان کارگزاران، محدودیت سازی، اذیت کردن مردم جامعه، تحقیر مردم و ظلم به آنان است.

تربیت اجتماعی، هدایت و اداره جریان رشد و تکامل انسان در بستر جامعه است. ازآنجایی‌که جریان تربیت بر مبانی (گزاره‌های توصیفی واقع‌نگر) استوار است و تفاوت در نظام‌های تربیتی به تفاوت آن‌ها در مبانی برمی‌گردد، پژوهش حاضر با هدف تبیین تربیت اجتماعی دین‌محور، مبانی الهیاتی تربیت اجتماعی بر اساس آیات قرآن را با روش توصیفی و تحلیلی موردبررسی قرار داده است. صورت‌بندی تربیت در اصطلاح قرآنی که طی آن فرد باید با تکیه‌بر معرفت، عاملیت و اختیار، نسبت به برگرفتن ربّ واقعی اقدام نموده و دیگران را که شأنی از ربوبیت ندارند را وانهد (تا تنها یک اراده بر او حاکم باشد)، بیانگر گریزناپذیر بودن اختصاص بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های تربیتی به حوزه تربیت اجتماعی است؛ زیرا تمایلات اجتماعی انسان، او را همواره در موقعیت‌های اجتماعی گوناگون قرار می‌دهد و تربیت اجتماعی به انسان یاری می‌رساند تا با پرورش بن‌مایه‌های شخصیتی، ضمن حفظ استقلال فردی خویشتن بدون تبدیل‌شدن به عنصری منفرد و بیگانه از جامعه، دارای اراده مستقل باشد و در اراده عمومی جامعه حل نشود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چنین وضعیتی از تربیت اجتماعی بر مبانی الهیاتی انسان‌محور، جامعه‌محور و تاریخ‌محور استوار است که از تدابیر ربوبی خداوند در اداره اجتماعی انسان ناشی می‌شود و بدون توجه به این واقعیت‌های تکوینی و توصیف آن، جریان تربیت قرآنی راه به جایی نخواهد برد.

پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سؤال است که قرآن کریم به‌عنوان برنامه هدایت بشر، برای جامعه‌پذیری عفاف و حجاب چه سیاست‌هایی را به‌موقع اجرا گذاشت و آن‌ها را چگونه عملی کرد. بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله حاکی از آن است که فرهنگ حجاب اسلامی تنها با صدور حکم پوشش پدید نیامد بلکه زمینه‌هایی فراهم شد تا امر درونی سازی پوشش اسلامی تسهیل شده و جامعه عصر نزول از زیست در اندیشه و فرهنگ جاهلی، به زیست در اندیشه و تشخص ایمانی مبدل شود. فضای فرهنگی اجتماعی و سیر نزول آیات آشکار داشت سیاست قرآن پیش از حجاب، منعطف بر تحقق زیست عفیفانه به‌عنوان هنجار در جامعه ایمانی بوده است. ازاین‌رو قرآن با تفکیک میان عفاف و پوشش و عدم تحمیل بار ایجاد عفاف بر حجاب، توجه به مراحل تحقق عفاف-از ارزش‌گذاری تا تثبیت هنجار سازی عفاف و پاک‌دامنی- سیاست‌های ضروری پذیرش حکم پوشش را بیان کرده و با ایجاد نوعی انضباط ایمانی، بر پایۀ شخصیت اجتماعی مؤمنان، فرد و جامعه‌ای پوشیده را محقق می‌نماید. شخصیت اجتماعی که بر مبنای ده مؤلفۀ اساسی ظرفیتش بنانهاده شده و نه تنها زنان بلکه مردان نیز در شکل‌گیری آن مؤثر بوده‌اند. پس از تحقق این امور، حکم حکومتی حجاب به منظور تشّخص‌ایمانی اجتماعی بانوان به صورت شرعی و سیاسی صادر شده و هنجارسازی و تداوم هویت و پوشش‌اسلامی را در پی داشت.