جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیوه حل مسائل اجتماعی و عمومی یکی از موضوعات اولویت‌دار در حوزه پژوهش‌های کاربردی است. اگر در برخورد با مسائل اجتماعی روشی صحیح اتخاذ نشود، جامعه دچار آسیب‌های اجتماعی فراوانی خواهد شد که هنجارها و ارزش‌های اجتماعی را به خطر می‌اندازد. در مقاله پیش رو این مسئله به‌عنوان پرسشی اساسی با استناد به قرآن کریم و بر اساس نظریه سنت‌های قرآنی و با روش توصیفی تحلیلی مورد کاوش قرارگرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سنت‌های الهی در قرآن کریم را می‌توان به سه دسته سنت‌های مادر، سنت‌های تابع و سنت‌های مبتنی بر رفتار انسان تقسیم کرد. انسان مؤمن در مواجهه با مسائل اجتماعی احساس می‌کند با این سه نوع سنت الهی احاطه‌شده است و باید در مسیر یافتن راه‌حل مسائل اجتماعی این سنت‌ها را به رسمیت بشناسد و سبک زندگی خود و جامعه را بر اساس این سنت‌ها سامان دهد. زندگی بر اساس سنت‌های الهی به انسان حیات دوباره‌ای می‌بخشد که بر اساس آن، از نوعی علم و قدرت برخوردار می‌شود که می‌تواند در مسیر حل مسئله اجتماعی از آن‌ها بهره جوید، درحالی‌که انسان غیر مؤمن که سنت‌های الهی را به رسمیت نمی‌شناسد از چنین معرفت و قدرتی برخوردار نیست و موفقیت‌هایش در مسیر حل مسائل اجتماعی نیز مقرون به شکست خواهد بود هرچند در بدو امر به این حقیقت آگاه نباشد. پایبندی به سنت‌های غیر مؤمنانه و غفلت از سنت‌های مؤمنانه، فرد و جامعه را در معرض سنت‌هایی مانند املا، مکر، استدراج و اضلال قرار می‌دهد که باعث می‌شود فرایند حل مسائل اجتماعی نتیجه‌بخش نباشد و جامعه به انحطاط فرهنگی و تمدنی دچار شود.

«حقوق شهروندی»‌ مجموعه مقررات و قوانینی است که در ابعاد حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و قضایی جهت اتباع یک کشور به طور یکسان در نظر گرفته شده و این افراد در مقابل، مکلف به مساعدت مسئولانه در برابر جامعة سیاسی خود (دولت) هستند. جوهر بحث در موضوع حقوق شهروندی در مبانی نظری آن نهفته است و اگر در مسیر شناخت این مبانی غفلت ورزیم چه بسا در تحلیل قواعد مرتبط با آن به خطا رویم. چنانکه امروز تفاوت در نگرش فلسفی و مفهوم و غایت انسان و حیات بشری و ارزش‌های متناقض فرهنگی و اجتماعی حاکم بر تفکر قرآنی و تفکر مادی باعث شده است تا در مواجهه با مفهوم حقوق شهروندی تفاوت‌هایی پدیدار گردد. در این راستا، قرآن یک سلسله مبانی دارد که قوانین شهروندی خود را براساس آن اصول و مبانی وضع کرده است. باید دید بر طبق اصولی که از قرآن کریم و دستورات پیشوایان دین استنباط می‌شود، مبانی حقوق شهروندی چیست؟ ازنظر پیشینه، تحقیق پیش رو نوآورانه است و جنبه اصلی و جنبه‌های فرعی که مدنظر این تحقیق است در پژوهش‌های پیشین مورد توجه کافی و وافی قرار نگرفته و یافت نمی‌شود؛ درواقع تحقیقات حوزه «حقوق شهروندی» غالباً متمرکز بر مصادیق و قلمرو آن هستند مابقی نیز ورودشان از منظر محققان قرآنی نبوده است. یافته‌های این نوشتار که با روش توصیفی– تحلیلی و کنکاش در آیات قرآن و تفاسیر صورت گرفته، حاکی است مبانی حقوق شهروندی از منظر قرآن را می‌توان در سه محور: مبانی هستی‌شناسی، مبانی انسان‌شناسی و مبانی معرفت‌شناسی موردبررسی قرار داد.

خطبه فدکیه از مهم‌ترین خطبه‌های سیاسی-اجتماعی پس از رحلت پیامبر است که در جهت آسیب شناسی جامعه اسلامی از سوی حضرت فاطمه ایراد شده است. مهم‌ترین شاخصه خطبه فدکیه این است که انحرافات اجتماعی پس از رحلت پیامبر را با اقتباس از آیات قرآن بیان نموده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی از نوع کتابخانه‌ای با تاکید بر خطبه فدکیه، اقتباسات حضرت فاطمه از آیات اجتماعی قرآن را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. حضرت فاطمه با اقتباس از آیات قرآن با دو رویکرد سلبی و ایجابی به مقابله با این انحرافات پرداخته است. در رویکرد سلبی مصادیق انحرافات جامعه اسلامی را بیان می‌نماید و با اقتباس از آیات قرآن مصادیق این انحرافات را برای مردم تبیین می‌کند. در رویکرد ایجابی به شاخصه‌های جامعه ایمانی مطلوب اشاره نموده و با اقتباس از آیات قرآن، مصادیق جامعه ایمانی مطلوب را تبیین می‌نماید تا مردم آن را الگو قرار دهند. نتیجه آن‌که حضرت فاطمه در خطبه فدکیه با اقتباس‌های متعدد از قرآن با تأکید بر مهم‌ترین آیاتی که مرتبط با جامعه اسلامی بوده، در چهار رویکرد به اصلاح ارزش‌ها و مبارزه با انحرافات اجتماعی پرداخته است. در رویکرد اول به تبیین توحید اجتماعی پرداختهاست به این معنا که مؤمنان باید در همه شرایط تسلیم خداوند باشند. در رویکرد مقابله با انحرافات اجتماعی نیز به انحرافاتی که پس از رحلت پیش‌آمده اشاره می‌نماید و مردم را از این انحرافات برحذر می‌دارد. در رویکرد سوم با ارائه الگوهای ایمانی در جامعه پس از رحلت پیامبر، مردم را متوجه مجاهدت‌های پیامبر و لزوم الگو گیری از ایشان می‌نماید؛ همچنین جایگاه اهل‌بیت ایشان در نظم و انسجام جامعه را متذکّر می‌شود و در رویکرد چهارم شاخصه‌های جامعه ایمانی مطلوب را در ابعاد مختلف بیان می‌نماید.

در عصر جهانی‌شدن و ارتباطات گسترده، الگوپذیری از فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی مختلف امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اما الگوپذیری صرفاً تقلیدی از یک فرهنگ خاص، به‌ویژه زمانی که با ارزش‌ها و اعتقادات دینی و ملی مغایرت داشته باشد، می‌تواند آثار منفی بسیاری به همراه داشته باشد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی در جوامع اسلامی، الگوپذیری از سبک زندگی تقلیدی از غرب است. این پدیده که در بسیاری از موارد به‌عنوان یک تهدید برای هویت اسلامی تلقی می‌شود، دارای ابعاد مختلف و نیازمند بررسی دقیق و همه‌جانبه است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی این موضوع و ارزیابی و تحلیل مستندات قرآنی آیت‌الله خامنه‌ای از این ابعاد بود. این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی از حیث هدف کاربردی و با روش اسنادی و منابع کتابخانه‌ای است. مهم‌ترین یافته‌های این نوشتار، تبیین تفاوت بنیادین میان مبانی الگوپذیری سبک زندگی اسلامی و غربی، همراه با ارزیابی مستندات قرآنی بیانات رهبری در مناسبت‌های مختلف درباره الگوپذیری از سبک زندگی غربی و آثار مخرب آن در حوزه‌هایی مانند اخلاق فردی و جمعی، خانواده، علم و فناوری، فرهنگ، سیاست، اقتصاد و محیط‌زیست بود.

این مقاله به بررسی روش‌های شناختی و تأثیر آن‌ها بر تغییر و شکل‌دهی نگرش افراد از منظر آموزه‌های قرآنی، با تمرکز بر دیدگاه‌های امام خامنه‌ای (مدظله) می‌پردازد. این مطالعه به تجزیه‌وتحلیل اصول و مفاهیم قرآنی مرتبط با شناخت از قبیل تفکر و تعقل و چگونگی کاربرد آن‌ها در پرورش نگرش‌های مثبت و سازنده در جامعه اسلامی می‌پردازد. امام خامنه‌ای نه‌تنها با الهام از قرآن نگرش‌های اجتماعی و سیاسی خود را شکل داده بلکه توانسته که نگرش‌های مردم را هم تحت تأثیر قرار دهد و از قرآن به‌عنوان منبعی غنی برای هدایت فکری و عملی افراد بهره ببرد؛ ازاین‌رو این مقاله در راستای معرفی شخصیت علمی و قرآنی مقام معظم رهبری، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی راهبردهای شناختی مؤثر بر تغییر نگرش‌ها می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهند که راهکارهایی مانند دعوت به تفکر، توجه به عظمت خدا، ایجاد ناهماهنگی شناختی، توجیه شناختی، استدلال و برهان‌های مختلف، استناد به قرآن و سنت، الگودهی، معرفی عبرت‌ها و قصه‌گویی می‌توانند در تثبیت نگرش‌های مثبت و تغییر نگرش‌های منفی مؤثر باشند. این راهکارها به‌عنوان ابزاری برای تقویت ایمان، اخلاق و رفتار اجتماعی مناسب به کار می‌روند و نقشی کلیدی در تحول فردی و اجتماعی ایفا می‌کنند.

روش تفسیر اجتماعی مقام معظم رهبری به ایشان این توان را داده است تا دیدگاه‌ها و دستورات اجتماعیِ قرآن را بیشتر از دیگران موردتوجه قرار دهند. پژوهش پیشِ‌رو که به روش تحلیلی ـ اسنادی، سامان یافته به بررسی تفسیر مقام معظم رهبری از آیه شصتم سوره احزاب و بازکاوی مفاد و سبک و سیاق اجتماعی پررنگ این آیه و تحلیل چگونگی دلالت آن بر جرم‌انگاری تنش‌آفرینی اجتماعی سلبریتی‌ها پرداخته است. از تفسیر مقام معظم رهبری از این آیه شریفه می‌توان این نکات را به دست آورد: 1. گناه اِرجاف به شایعه‌پراکنی اختصاص ندارد؛ 2. گناه اِرجاف به ساحت جنگ و جهاد اختصاص ندارد؛ 3. ارجاف، روش و شگرد دیرینه جبهه تبلیغاتی کافران علیه جبهه اسلام است؛ 4. برخی مصداق امروزینِ واژه قرآنی «المرجفون» به شمار می‌آیند؛ 5. گناه اِرجاف در جامعه جنبه حساس ضدّ امنیتی دارد؛ 6. آزادی بیان به معنای آزادی ارجاف نیست. توجه به مجموعه نکات پیش‌گفته، ما را به این نتیجه می‌رساند که تنها، تعمّق در همین آیه شریفه و توجه به تفسیر مقام معظم رهبری از آن کافی است تا مبانی حقوقی و قرآنیِ جرم انگاریِ برخی سلبریتی‌ها در ارجاف و تنش‌آفرینی در جامعه و ضرورت و چگونگی مقابله با این جرم به شکل منقّح بیان شود.