جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانشمندان علوم سیاسی و اجتماعی در هنگامه ارائه نظریه درباره انقلاب‌ها، اصلی را تأسیس نموده و به همه مصادیق انقلاب جهان تسرّی می‌دهند و به‌جز برخی از دانشمندان منصِف، دیگرانی چون مارکس، وبر، آبراهامیان، فانون، تدگار، منشأ صرفاً اقتصادی یا اجتماعی و روان‌شناختی یا خشونت سیاسی برای انقلاب‌ها قائل شده‌اند. مقاله پیش رو درصدد است مهم‌ترین مؤلفه‌های بینشیِ شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران را در قرآن موردبررسی قرار دهد که با روش گردآوری کتابخانه‌ای و به شیوه تحلیلی- توصیفی با محوریت برداشت‌های احتمالی از قرآن در بستر مطالعه تفسیری صورت گرفته است. در این پژوهش، باور به‌ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در قالب آیات دالّ بر نظام سازی و به فعلیت رساندن اجرای احکام، نیز اعتقاد به استمرار شئون رهبری و داوری پیامبر (ص) در قالب نظریه ولایت‌فقیه، توجه به بسترسازی برپایی قسط در جامعه، التفات به اهمیت اجرای قاعده نفی سبیل ازجمله مؤلفه‌های بینشی مربوط به ساختار حکومت و مؤلفه‌های بینشی بصیرت، آگاهی نسبت به جایگاه استقامت، التفات به نقش اتحاد، دشمن‌شناسی، توجه به فضاسازی سنت الهیِ تغییر قوم به دست خود، مربوط به نهاد مردم است.

افزایش کمیت فرزندان در جامعة اسلامی مؤکداً مورد تشویق متون اسلامی است. اکنون، پرسش آن است که آیا قرآن و روایات به ارتقای سطح کیفیت فرزندان نیز توجه داشته‌اند. بدیهی است که این مسئله بر اندازة خانواده و جمعیت مسلمانان تأثیرگذار خواهد بود. با نیم‌نگاهی به متون، معلوم می‌شود که کیفیت فرزندان نیز قطعاً مدنظر بوده است؛ اما اینکه تا چه حد باید در پی ارتقای کیفیت بود و با کدام شاخص‌های کیفیت می‌توان آن را رصد کرد، نیازمند بررسی‌های بیشتر است. هدف از انجام این پژوهش، پاسخگویی به این پرسش است که در نگرش اسلام به فرزند و جمعیت، تعداد فرزندان اصل است یا کیفیت آنان. روش ما در گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و در حل مسئله، توصیفی ـ تحلیلی ـ تفسیری است. مهم‌ترین نتایج عبارت‌اند از: 1. افزودن بر کمیت فرزندان، نخستین اصل جمعیتی است؛ 2. به‌موازات این اصل، ارتقای «کیفیت»، اصل جمعیتیِ دیگری است که با فرزند آوری مرتبط است و این دو اصل باید به‌موازات یکدیگر پیش روند؛ 3. مهم‌ترین شاخص‌های اثباتی برای کیفیت فرزند از دیدگاه قرآن و روایات، بدین شرح‌اند: ایمان، اخلاص در بندگی، محبت اهل‌بیت علیهم‌السلام، پرهیزکاری، نیکوکاری به والدین و پیشواییِ پرهیزکاران.

جهاد علمی جهت دادن به علم و علم‌آموزی در راستای کسب رضایت و تعالی ارزش‌های الهی و تلاش مضاعف همراه باتحمل دشواری برای کشف مجهولات و حقایق علمی است یکی از راه‌های پیشبرد اهداف جهاد علمی، آسیب‌شناسی و آفت زدایی، چالش‌ها و موانع مؤثر در عدم پیشبرد آن است که در آموزه‌های دینی به طرح و تبیین آن‌ها پرداخته‌شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از آیات و روایات، به تحلیل و بررسی این چالش‌ها و موانع فردی و اجتماعی پرداخته است. چالش‌های فردی را می‌توان تعصّب بی‌جا در عدم پذیرش آراء و نظریات علمی و معقول، پیش‌داوری بدون تعمّق، غرور علمی، فردگرایی، اتلاف وقت یا سرگرم شدن و تلاش در امور بیهوده، تأخیر در انجام کار، یأس و نامیدی از شکست دانست. چالش‌های اجتماعی را نیز می‌توان پس‌ران‌های اجتماعی در بستر جهاد علمی و ازخودبیگانگی دانست. شناخت این چالش‌ها و مانع زدایی از آن‌ها می‌تواند گامی مؤثر در جهت پیشرفت و اقتدار و تعالی جوامع اسلامی در رسیدن به خودکفایی علمی باشد.

تکیه قرآن، در راستای تغییر و تحول نفوس، نیل به کمالات و بهبودی احوال اجتماعى بشریت، بر انسان و تربیت اوست. خداوند براى این هدف بزرگ از زبان خود مردم در قالب تمثیل استفاده نموده تا معارف آن، قابل درک گردد. باید اعتراف نمود، آنچه تا کنون درباره تمثیلات قرآنى به رشته تحریر درآمده، بخش اندکی از معارف نهفته در این پهناى ژرف است و گستره تنوع دانشی این عرصه را پوشش نداده از این رو ضرورت دارد، اندیشمندان و فرهیختگان با مداقه، مثالهاى قرآن را از زوایاى مختلف، مورد بررسى قرار دهند و به اسرار متجلّى آن‌ها دست بیابند. بدین جهت، در این مقاله، سعی شده‌است به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از داده‌های کتابخانه‌ای و کتب تفسیری و روایی به «مَثل و تحلیل کاربست‌های اخلاقی اجتماعی آن در آیه261سوره بقره»پرداخته‌شود. برآیند و یافته‌های حاصل از پژوهش،گویای این است که: پایبندی به دو اصل زکات و نماز، پویایی تمدن جامعه بشری، مقام عبودیت و بسترسازی حیات طیبه را فراهم آورده، انفاق، مقوله‌ای عام و فرا مالی است؛ و قُرب افق معیشتی مردم به یکدیگر از طرق: تحریم رباخوارى به طور مطلق، وجوب پرداخت مالیاتهاى اسلامى از قبیل زکات، خمس، صدقات، انفاق، وقف، قرض‌الحسنه، کمکهاى مختلف مالى و زنده کردن روح ایمان و برادرى انسانى در میان مسلمانان، میسر می‌گردد؛ و اهتمام به امور مسلمانان، دستاوردهای اجتماعی ذیل: انس و وحدت، تقویت دین، کاهش فاصله طبقاتی، همسان سازی معاش افراد جامعه، امید آفرینی، ممانعت از انحرافات اجتماعی، اعطای آرامش و زدودن غصه، را به همراه دارد.

با توجه به تحولات فن‌آورانه رخ‌داده در جهان، جایگاه «دعوت» نسبت به «امربه‌معروف» ارتقا یافته است؛ زیرا امربه‌معروف در جامعه‌ای قابل تحقق است که مردم بر پیمان‌های مشترک ملتزم باشند، درحالی‌که در جوامع امروزی، به دلیل «ازجاکندگی»، فضای اجتماعی برخی از افراد دگرگون شده و تعلق‌خاطر آن‌ها به مکان زندگی کمتر شده است. ازاین‌روی، تراکنش میان چنین افرادی جنبه دعوت به خود می‌گیرد. باوجود نیاز مبرم به ارائه الگوی مطلوب دعوت، کمتر در این زمینه نظریه‌پردازی صورت گرفته است. نگارنده در راستای نظریه‌پردازی اسلامی، با الهام از رویکرد تفسیر موضوعی، قرآن کریم را استنطاق نموده و بر اساس تحلیل «غرر آیات» به الگوی مطلوب کنش دعوتی دست یافته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در الگوی مطلوب قرآن بنیان، تراکنش آرمانی و تمدن ساز، زمانی تحقق می‌یابد که انسان‌ها در جایگاه پیام‌فرست، «شاهد»؛ یعنی باورمند و عامل به محتوای پیام باشند. در جایگاه مخاطب «مستمع» بوده و بدون محدودیت، ضمن گوش فرادادن به همه صداها گزینشگ. ر باشند و بهترین را انتخاب نمایند. درنهایت، باید دعوت به لحاظ محتوای پیام ازجمله پیام‌های عاطفی و هنری در چهارچوب اصل «حکمت» قرار گرفته، استدلال پذیر و معطوف به عقل بشری باشد؛ بنابراین با سه کلیدواژه «حکمت»، «شاهد» و «استماع» با محوریت مفهوم «الله» الگوی تراکنش دعوتی طراحی می‌شود