جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از تحوّلات بسیار مهم تفسیر قرآن کریم در دوره معاصر، پیدایش گرایشی جدید به نام تفسیر اجتماعی است. هدف این گرایش خروج قرآن کریم از انزوا و تبدیل آن به منبعی پویا برای رفع شبهات وارد بر دین در عرصه‌های جدید زندگی اجتماعی، پاسخ‌گویی به نیازهای جدید زندگی اجتماعی و درمانی برای دردهای متأثر از جلوه‌های جدید زندگی اجتماعی است. بروز این گرایش تفسیری با مواجهه جوامع اسلامی و تمدن غرب و چاره‌جویی برای درمان انحطاط جوامع اسلامی از سوی مصلحان به‌وسیله بازگشت به قرآن کریم نمود پیدا کرد. برای این گرایش تفسیری مبانی و شاخصه‌هایی شمرده‌شده است. تعدادی از شاخصه‌های ذکرشده خالی از اشکال نبوده و نمی‌توان آن‌ها را از شاخصه‌های این گرایش تفسیری محسوب کرد. برخی از عناوین شاخصه‌ها دقیق نیستند و برخی از شاخصه‌ها در گرایش‌های تفسیری دیگر نیز مشاهده می‌شوند. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است درصدد است تا به نقد و بررسی مبانی دلالی و ویژگی‌های روشی و آثاری این گرایش تفسیری بپردازد و با معرفی بیشتر این گرایش زمینه را برای بهره‌مندی بیشتر از آن فراهم آورد.

یکی از عوامل مهم در کاهش جمعیّت به‌ویژه در عصر حاضر، سنّ بالای ازدواج در میان جوانان است. تأخیر در ازدواج یک بحث جمعیت‌شناسی صرف نیست و پیامدهای گسترده‌ای بر جامعه دارد؛ ولی در حوزه جمعیت‌شناسی تأخیر در ازدواج یکی از عوامل مهم بر طول دوره فرزند آوری است. با توجه به ارزش‌های اصیل آموزه‌های اسلام، بررسی این موضوع و راهکارهای برون‌رفت از آن از منظر آموزه‌های دینی به‌ویژه آیات قرآن کریم ضروری است. بدون تردید بازاندیشی در عوامل زمینه‌ساز در تسریع روند ازدواج بر اساس مضامین قرآنی و روایی، بهبود در جمعیّت را در پی خواهد داشت، ازاین‌رو، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، بررسی راهکارهای دینی در موضوع ازدواج و اثر آن در جمعیّت را هدف قرار داده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که افزایش سنّ ازدواج به‌عنوان یک آسیب جدّی در مسئله کاهش جمعیّت است. مطابق آموزه‌های دینی تلاش نخبگان جامعه در احیای فرهنگ ازدواج و فرزند آوری، ترویج ازدواج آسان و فرهنگ‌سازی جامعه به‌عنوان مهم‌ترین راهکارهای برون‌رفت از این آسیب است. بر اساس فرمان‌های دینی ازدواج آسان از طریق مقابله با تفاخر و تکاثر، پرداخت وام‌های قرض‌الحسنه و کمک مالی و نیز همکاری والدین در ازدواج و همسرگزینی فرزندان مهیا می‌شود.

مسئولیت اجتماعی، یکی از مفاهیم اساسی در علوم اجتماعی مدرن است که ناظر به احساس مسئولیت افراد در قبال جامعه خویش است. درباره این مفهوم در علوم اجتماعی ادبیات وسیعی تولیدشده است که می‌توان از خلال آن‌ها مؤلفه‌های معنایی این مفهوم را استخراج نمود. پرسش این پژوهش آن است که در قرآن کریم، چه مفهومی را می‌توان ناظر به مسئولیت اجتماعی یافت که از یک‌سو اشتراکاتی را با اصطلاح مسئولیت اجتماعی داشته و زمینه پیوند میان‌رشته‌ای را فراهم آورد و از سوی دیگر تمایزها و برجستگی‌های گفتمان قرآنی دراین‌باره را مشخص سازد. برای این منظور از روش تحلیل مؤلفه‌ای معنا بهره گرفته‌شده که یکی از روش‌های دانش معناشناسی است. این پژوهش به این نتیجه دست‌یافت که مفهوم قرآنی «ولایت» آنگاه‌که در ارتباط میان اعضای جامعه (مؤمنان) مطرح می‌شود، ناظر به مسئولیت اجتماعی است و عنصری حیاتی برای پیوند میان اعضای جامعه ایمانی است. این درحالی‌که است که در ادبیات غربی، مسئولیت اجتماعی عمدتاً ناظر به شرکت‌ها و جهت ارتقای سودآوری طرح‌شده است

در نظام توحیدی، مالکیت خدا جایگاه ویژه‌ای دارد و اعتقاد به آن می‌تواند آثار بسیار زیادی در ابعاد گوناگون زندگی انسان داشته باشد. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی آثار اعتقاد به مالکیت خدا از دیدگاه قرآن کریم در زندگی انسان در سه حوزه «بینش، گرایش و کنش»، موردبررسی قرارگرفته است. در بُعد بینش، در قرآن کریم آثاری برای اعتقاد به مالکیت خدا ذکرشده است، مانند اصلاح بینش، نفی شرک، نفی خویش مالکی استقلالی و خودپندارة مثبت را بیان کرده است که آدمی نوعی نگرش درست نسبت به خدا و قضاوت ذهنی مطابق با حقیقت دربارة خود پیدا می‌کند. در بُعد گرایش نیز قرآن بیان داشته است که اعتقاد به مالکیت خدا از قوای هدایتگر است و در حالات و صفات نفسانی پایدار، آثار ارزشمندی دارد، مانند افزایش محبت الهی، اخلاص، تواضع، توکل، بیم و امید، زهد و استعانت. در حوزه کنش، اعتقاد به مالکیت خدا یک عامل درونی است و آثاری پرباری، مانند انجام عبادات و ترک محرمات و شکرگزاری نعمت‌های الهی از نتایج این اعتقاد است.

ازآنجاکه سلبریتی، مفهوم و مسأله­ای نوپدید در جامعه به شمار می­آید شاید برخی گمان کنند که در قرآن نمی‌توان سخنی درباره سلبریتی‌ها و آسیب‌های اجتماعی آن‌ها پیدا کرد. این در حالی است که قرآن کریم، حقیقتی جاوید و همیشه تازه دارد با حفظ قواعد و ضوابط تفسیری، می‌توان راهنمایی‌ها و هدایت‌های لازم در هر دوره و زمانه‌ای را متناسب با همان دوره و زمانه از آن جویا شد. پژوهش پیش‌رو برای این منظور، به روش تحلیل محتوای داده بنیاد و در چارچوب تفسیر عصری، به قرآن مراجعه داشته تا شخصیت‌شناسی سلبریتی‌ها را در آیات قرآن کریم موردبررسی قرار دهد. در این مطالعه، مشخص شد که مهم‌ترین مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده شخصیت سلبریتی از نگاه قرآن عبارت است از: «جلوداری و راهبری جامعه در نادرستی‌ها»، «مهتری بر جامعه»، «برتری‌جویی بر دیگران»، «شیطنت و دشمنی با دین»، «اِتراف»، «اسراف»، «نداشتن علم و سواد کافی» و «گمراهی». مطالعات امروزینِ جامعه‌شناسی نیز به‌گونه‌ای، به همه این مؤلفه‌ها توجه و اشاره داشته است. انباشت این مؤلفه‌ها در شخصیت سلبریتی از او یک خطر بالقوّه برای جامعه می‌سازد که آسیب‌های اجتماعیِ جبران‌ناپذیری را می‌تواند به دنبال داشته باشد و به همین دلیل خداوند در قرآن کریم هشدارهای لازم را نسبت به این جماعت داده است.

یکی از مسائل مهم اجتماعی در دوران معاصر، مسائل مربوط به زنان و جایگاه اجتماعی آنان ازنظر آموزه‌های دینی است. از منظر قرآن، زن و مرد از جهت انسانی باهم برابر و دارای قدرت و جایگاه اجتماعی هستند. پژوهش پیش‌رو، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای درصدد تحلیل مؤلفه‌های قدرت و اقتدار اقتصادی زن از منظر قرآن کریم است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد از نظرگاه قرآن زنان نیز مانند مردان می‌توانند دارای مؤلفه‌ها و منابع اقتدار اقتصادی باشند و از این طریق اقتدار فردی و اجتماعی کسب نمایند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: شایستگی درآمدزایی و تملک اموال، ضرورت پرداخت مهریه هنگام درخواست آن توسط زن، برابری زن و مرد در دسترسی به جایگاه و مناصب اجتماعی، حق تحصیل تا کسب بالاترین مراتب علم، داشتن اختیار و قدرت تصرف در اموال شخصی، حق پیشرفت و یافتن جایگاه و قدرت اجتماعی در همه ابعاد فردی و اجتماعی، داشتن اختیار و توان مسئولیت‌پذیری و حق داشتن شغل مناسب با شأن خویش. برخی از مستندات قرآنی مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: تمسک به عمومیت ادله مشروعیت تملک و تَکَسُب در قرآن (الحجر: 21؛ الاعراف: 9؛ البقره: 168؛ طه: 81؛ ق: 11؛ الملک: 15) عمومیت ادله تفویض قدرت خداوند به همه انسان‌ها که شامل قدرت مالی نیز است (المنافقون: 8) و جواز پول گرفتن زن برای شیر دادن نوزاد (البقره: 233؛ الطلاق: 6).