جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش تبیین مبانیِ معرفتی و فلسفی پدیده‌ای دینی- فرهنگی به نام «مسلمان فرهنگی» و گسترش آن به حوزه‌های کاربردی در عرصه فرهنگ جوامعِ مسلمانِ معاصر است. مسئله اصلی پژوهش این است که مسلمان فرهنگی محصول کدام تفکر بوده، خاستگاه آن کجاست و چه پیامدهایی برای جوامع اسلامی خواهد داشت؟ روش پژوهش توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. یافته‌ها حاکی از آن است که مسلمان فرهنگی در میانه هویت‌های سنتی و مدرن قرار دارد و دارای دو خاستگاه معرفتی و تاریخی است. در خاستگاه نخست، مسلمان فرهنگی به دلیل ویژگی‌های آن مخصوصاً تنوع دینی، تفاسیر متعدد از یک دین واحد، سیالیت و پویایی دین و شریعت تلطیفی، اشتراکات زیادی با پلورالیسم درون دینی با پشتوانه معرفتی پست‌مدرنیستی دارد. با این تفاوت که در تفسیر اسلام نزد مسلمان فرهنگی، تأکید بر زمینه‌های فرهنگی یک جامعه یا گروه؛ و در پلورالیسم دینی تأکید بر تجربه دینی و عقلانیت افراد است اما هر دو منتج به نسبی‌انگاری و پوچ‌انگاری هستند. در خاستگاه دوم، مسلمان فرهنگی، شکل انحرافی اسلام راستین است که مسلمانان و جوامع اسلامی، همواره در طول تاریخ اسلام و نه لزوماً در عصر حاضر، در آن گرفتار بوده‌اند. نتیجه آنکه به‌رغم اینکه مسلمان فرهنگی مبتلابه تاریخ اسلام بوده است اما با ظهور پست‌مدرنیسم و پلورالیسم با قوت و شدت بیشتری در تار و پود فرهنگ جوامع اسلامی معاصر رسوخ کرده، توسعه‌یافته و درنتیجه مشکلات ناشی از آن، بالأخص عدم انسجام اجتماعی نیز مضاعف شده است. فهم این مطلب می‌تواند امکانی را برای نظریه‌پردازان و فعالان حوزه مطالعات اجتماعی- فرهنگی در جوامع مسلمان جهت ارائه راهکارهایی به‌منظور پیشگیری از مشکلات اجتماعی این پدیده، فراهم سازد.

مرجعیت اجتماعی روحانیت، مسئله‌ای است که ما در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم، هدف از این تحقیق بازشناسی وضعیت مرجعیت روحانیت در دهه‌های اخیر است. در این پژوهش پس از مقدمه و تبیین مسئله، در چهار فصل به شاخص‌ها و چالش‌های مرجعیت اجتماعی روحانیت، پیامدهای امنیتی آن و ارائه راهبردهای صیانتی پرداخته، سپس نتیجه گرفته‌ایم که با تحقق انقلاب اسلامی در ایران و انتقال تدریجی از وضعیت سنتی به فضای فراسنتی، روحانیت، گرفتار نوعی «از جا کندگی» شده و به‌ناچار برخی نقش‌های پیشین آن موضوعیت خود را از دست داده و در قالب‌های دیگری تجلی پیدا کرده است. درنتیجه بر اساس یافته‌های این پژوهش، مرجعیت اجتماعی روحانیت در پاره‌ای محیط‌های سنتی کاهش نسبی داشته است؛ و این کاهش نسبی لازمه تحولات عصر مدرنیته است. از امتیازات این تحقیق آن است که؛ در آن، هم از روش کتابخانه‌ای، هم مصاحبه با صاحب‌نظران استفاده شده است. منابعی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته عبارت‌اند از: کتب و مقالات علمی و تخصصی، ویژه‌نامه‌ها و مجلات حوزوی. با توجه به شتاب روزافزون علم و فن‌آوری و ضرورت حضور دانشِ پژوهش محور در عرصه جهانی، این اثر نه نخستین و نه آخرین پژوهش در این زمینه بوده و طبعاً کاستی‌هایی نیز خواهد داشت؛ ازاین‌رو نیازمند دیدگاه‌های اصلاحی همه اندیشمندان و صاحبان قلم هستیم.

در وضعیت جاری ِجامعه ایران، در تبلیغ دینی و تعاملات آن با حوزه‌های گوناگون اجتماعی، چالش‌های متعددی را می‌توان مشاهده کرد که توجه به آن‌ها حائز اهمیت است. این پژوهش با هدف اصلی شناخت آسیب‌ها و مسائل جاری تبلیغ دینی در حوزه‌های علمیه انجام‌گرفته است. روش انجام پژوهش از نوع ترکیب روش‌های کیفی و کمی و جمع‌آوری اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه نهائی در بین 73 نفر از نخبگان امور تبلیغی حوزه علمیه مشهد انجام‌شده است. یافته‌های تحقیق در شش مقوله اصلی تبلیغ دینی و به تفکیک گروه‌های نخبگی ارائه‌شده است که پس از تجمیع همه آن‌ها مسائل تخصصی نبودن تبلیغ و بی‌توجهی به تقویت خِرَدگرائی و عقلانیت دینی به‌عنوان مهم‌ترین مسائل فعلی حوزه تبلیغ دینی معرفی‌شده است. متناسب با نتایج تحقیق نیز برخی پیشنهادهای اجرائی نیز ارائه‌شده است که به‌خصوص بر توسعه و تنوع‌بخشی تحقیقات مشابه و انجام مطالعۀ طولی این موضوع در بازه‌های زمانی خاص تأکید شده است.

رابطۀ میان دانش و ارزش از مباحث عام و دغدغه‌آمیز دربارۀ علم است. در رهیافت‌های علمی ناشی از جریان لیبرال ادعا بر این است که احکام اخلاقی نه‌تنها توان تنظیم‌کنندگی رفتارهای اجتماعی را ندارد بلکه موجب کژفهمی‌ در مسیر دانش و درک حقایق است؛ زین‌رو تحلیل مشاهدات باید گرانبار از ارزش‌ها‌ و توصیه‌ها باشد. این مهم اما در ادبیات اسلامی مورد تخطئه قرار گرفته و دانش و ارزش در زمرۀ واحدی از کمال در نظام دانایی تلقی شده و توصیه یک زندگی بدون ارزش، یک سبک زندگی سرد و به معنای بی‌محتوا‌‌کردن آن دانسته شده است. مسئلۀ پیوند قضایای توصیفی و تکلیفی که خاستگاهی جهان‌شناختی داشته و مربوط به نوع جهان‌بینی انسان‌ها و تابع درک ما از هستی و انسان است و نقد تک‌سویه‌نگری به انسان و هستی از اهداف اصلی این مقاله است که می‌کوشد ضمن الغاء این تمایزگذاری، ادعای عدم تجانس در علوم اجتماعی که از الزامات نگرش لیبرالیسمی به علم است را به چالش کشیده و سنجۀ دینی را در مواجهه با این دست از تأملات در روش تحلیلی توصیفی ارائه نماید.

ازآنجاکه عقل به‌عنوان «اول ما خلق‌الله» دلیل و حجت برای نشان‌‌دادن راه و معنویت حصول مجموعه‏‌اى از معارفی که از حقایقى ماوراى عالم مادى و عدالت رعایت حقوق افراد و عطا‌‌کردن حق به هر ذی‌حق است. هدف: این نوشته در جست‌وجوی نقش مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت در جامعه دینی از منظر قرآن کریم است. سؤال: آیا از منظر قرآن کریم با مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت و با رابطۀ تعاملی و تأثیرگذار این عناصر باهم، می‌توان زمینه برای شکوفایی دستاوردهای آن در مسیر تحقق جامعه دینی با حیات طیبه گام برداشت؟ روش: روش جمع‌آوری مطالب به‌صورت کتابخانه‌ای و روش تحقیق، روش توصیفی- تحلیلی بوده است. یافته‌ها: در این پژوهش به کمک مبانی فکری دینی و تفکیک عقلانیت واقعی از عقلانیت محض ابزاری و مادی‌گرایی و معنویت حقیقی با معنویت‌های کاذب و شبه معنویت‌ها و عدالت الهی با عدالت قراردادی و منفعت‌گرا در جامعه دینی بررسی می‌شود. نتیجه‌گیری: می‌توان به این نتیجه رسید که ترسیم جامعه دینی پویا از منظر قرآن کریم با حضور مؤلفه‌های عقلانیت، معنویت و عدالت با هم حاصل از آموزه‌های دین مبین اسلام نیاز امروز بشر است و گسترش این مؤلفه‌ها در جامعه، زمینۀ برون‌رفت از بحران‌ها، مستلزم بازگشت به روش قرآن کریم است.

واژه «ذکر» در قرآن کریم به‌عنوان یکی از مفاهیم کلیدی، نقشی محوری در هدایت معنوی و تربیت اخلاقی انسان ایفا می‌کند. ذکر، علاوه بر ایجاد ارتباط عمیق با خداوند، به‌عنوان ابزاری کارآمد در اصلاح نگرش‌ها و ارتقای اخلاق اجتماعی معرفی شده است. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی و تطبیقی و با هدف بررسی تاثیر و نقش ذکر در تقویت و تعالی ارزش‌های اخلاقی اجتماعی در تلاش است تا تأثیرات این مفهوم قرآنی را بر روابط انسانی و انسجام اجتماعی تبیین نماید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ذکر، به‌عنوان یک فرایند پویا و مستمر، زمینه‌ساز تعالی اخلاق اجتماعی و جامعه‌ای اخلاق‌مدار از طریق پیشگیری از رذایل اخلاقی و فساد اجتماعی (دوری از غفلت، دوری از نسیان، دوری از جهالت)، تقویت تقوا و ترس از نافرمانی الهی، تسکین دل‌ها و ایجاد آرامش اجتماعی، تقویت روحیه همدلی و تعاون اجتماعی، پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و تقویت حس مسئولیت، استقامت و پایداری است و می‌تواند در جهت شکل‌دهی هویت اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای آرمانی مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و معنوی مؤثر باشد.

مسجد به‌عنوان نماد دین مبین اسلام و تجلی‌گاه هویت شهر ایرانی- اسلامی نه‌تنها محلی برای عبادت بلکه سنگری برای ترویج اسلام و دفاع از حریم عقیده و بستری برای انسان‌سازی است. هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مساجد بر پایداری اجتماعی شهر خرم‌آباد است. رویکرد پژوهش کیفی و مبتنی بر تحلیل تم است. جامعه آماری پژوهش را دین‌پژوهان و کارشناسان شهرسازی تشکیل داده‌اند. روش نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند یا (گلوله برفی) است. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات و داده‌ها، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و برای کدگذاری و پردازش داده‌ها از محیط نرم‌افزار ATLAS.ti بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مساجد به‌عنوان کانون شهرهای اسلامی در صورت داشتن یک برنامه‌ریزی منسجم می‌توانند زمینه پایداری اجتماعی شهر خرم‌آباد را فراهم کنند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که مسائلی مانند، کمبود بودجه، وجود هیئت‌امنای ضعیف، نگاه تک‌بعدی به مساجد، سنتی بودن برنامه‌ها و مدیریت ضعیف از مهم‌ترین چالش‌ها و دلایلی است که عدم استقبال کم شهروندان از مساجد را به دنبال داشته است.

کودکان و دانش‌آموزان هر جامعه‌ای، پایه و اساس آن جامعه بوده و به همین خاطر، تربیت این آینده‌سازان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از راه‌هایی که دشمنان برای تسلط برآحاد جامعه به‌ویژه دانش‌آموزان در پیش‌گرفته‌اند ایجاد جنگ‌های شناختی می‌باشد. آن‌ها سعی می‌کنند با به دست آوردن قلوب و اذهان آن‌ها، مانع تصمیم‌گیری‌های درست آن‌ها شوند. هدف از پژوهش حاضر، پیامدهای این مسئله و راهبردهای مقابله با آن می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی و تحلیلی بوده است. نحوه انجام پژوهش کیفی بوده و یافته‌های تحقیق حاکی از این است که جنگ شناختی با تغییر در نوع تفکر، هراس‌آفرینی و ایجاد یاس و ناامیدی در اذهان دانش‌آموزان باعث تغییر در هویت شدن آنان شده و با مشغول‌‌کردن در فضای مجازی، افت شدید تحصیلی را سبب می‌شوند. در این راستا، مقام معظم رهبری با تدوین بیانیه گام دوم انقلاب راهبردهایی را برای مقابله با پیامدهای جنگ شناختی بیان فرموده‌اند. افزایش بینش و بصیرت در دانش‌آموزان، تقویت سواد رسانه‌ای آنان، تعمیق معنویت و بارورسازی ایمان و نیز ترویج سبک زندگی اسلامی و اقناع‌سازی آن‌ها از مهم‌ترین راهکارهای اشاره‌شده در این بیانیه می‌باشد.