جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر، دیدگاه متفکران مسلمان در تبیین خاتمیت را بررسی می‌‌کند و هدف از آن دست‌‌یافتن به تبیینی صحیح از خاتمیت به‌‌دلیل بحث‌‌های دامنه‌‌دار در بین متفکران معاصر است. ازبین دیدگاه‌‌های موجود، دیدگاه شهید مطهری، اقبال لاهوری و دکتر سروش بررسی شده است. نوع منابع استفاده شده در مقاله حاضر کتب و آثار این متفکران و برخی منابع مربوط به دیدگاه آنها به روش توصیفی است. از بررسی دیدگاه‌ها در تبیین خاتمیت روشن می‌‌شود که متفکران مسلمان دیدگاه‌های متفاوتی در تبیین خاتمیت ارائه کرده‌اند. شهید مطهری با منتفی‌‌دانستن علل تجدید نبوت‌‌ها، خاتمیت را تبیین می‌کند و به‌‌نظر می‌رسد صحیح‌ترین دیدگاه در این مورد باشد که براساس آن، راز خاتمیت در جاودانگی و تکامل اسلام است و ارکان آن مبتنی بر وضع خاص قانون‌‌گذاری اسلام، استعداد پایان‌‌ناپذیر کتاب و سنت و به‌‌ویژه عنصر اجتهاد در اسلام است. اقبال لاهوری معتقد است که در دوره جدید به‌‌دلیل به‌‌کمال‌‌رسیدن عقل استقرایی بشر، نیازی به دستورات بیرونی وحی نیست. این استدلال، تام نیست. دکتر سروش با ارائه سه تفسیر متفاوت از خاتمیت، گاهی راز خاتمیت را تجربه تفسیرنشده پیامبر (ص) می‌داند. به‌‌همین‌‌دلیل وحی را زنده و انسان‌‌ها را هر لحظه از آن بهره‏مند می‏داند. گاهی خاتمیت را به‌‌معنای استغنا از وحی و گاه به‌‌معنای برداشتن عنصر مأموریت و ولایت از تجارب دینی و بسط تجربه‌های پیامبرانه عنوان می‌کند که همه این تفاسیر، اشکال دارد و متناقض است.

شیعه در مسئله خلافت و جانشینی معتقد است که پیامبر (ص) به‌‌دستور خداوند، حضرت علی (ع) را برای منصب امامت انتخاب کرده بود. براساس روایات معتبر در منابع شیعی، پیامبر (ص) نه‌‌تنها حضرت علی (ع) بلکه بقیه جانشینان آن حضرت و حتی مصادیق و نام آنها را نیز مشخص و به مردم ابلاغ کرده بود، اما این مسئله نزد اهل سنت انکار می‏شود. آنها تعداد و مصادیق خلفای معرفی‌‌شده ازسوی پیامبر اکرم (ص) را رد می‌‌کنند. بنابراین، پژوهش حاضر برای روشن‌‌شدن حقیقت و اثبات حقانیت امامان دوازده‏گانه سعی دارد از منابع اصلی و معتبر اهل سنت، تعداد و مصادیق خلفای پس از پیامبر (ص) را بررسی کند و به این سؤال پاسخ دهد که آیا خود پیامبر (ص) درباره تعداد و مصداق جانشینان خود مطالبی به امت فرموده است یا خیر. اگر پیامبر (ص) سخنانی داشته است آیا در کتب اهل سنت این مطالب هنوز هم یافت می‌شود. براین‌اساس نوشتار حاضر با روش کتابخانه‏ای و نرم‌‌افزاری و به شیوه‏ توصیفی-تحلیلی در صحاح سته اهل سنت پژوهش کرده است و به این نکته دست‌‌یافته که تعداد و مصادیق خلفای دوازده‌‌گانه در مجامع روایی اصلی اهل سنت یعنی، صحاح سته، ثبت و ضبط شده و با اندکی تأمل و تفکر، می‏توان به حقیقت امر دست یافت و براساس همان کتب اهل سنت، تعداد و مصادیق خلفای بر حق پیامبراکرم (ص) را شناسایی کرد.

نوشتار حاضر سعادت انسان از دیدگاه فلوطین، ‌‌فیلسوف یونانی را بررسی می‌‌کند. اساس فلسفه وی حول سه محور و سه اقنوم دور می‌‌زند: احد، ‌‌عقل و نفس. او بر این باور است که روح انسان در یک سیر نزولی از مبدأ عالم یعنی، ‌‌احد صادر شده است. این صدور درطی یک سلسله‌‌مراتب طولی و با وساطت عقل و نفس کلی است. او تأکید می‌‌کند که موطن اصلی ارواح آدمی، ‌‌جهان معقول و مجرد است، ‌‌ولی با تقدیر و سرنوشت به عالم محسوسات هبوط کرده است و باید چند صباحی در این عالم به کسب فضایل بپردازد و خود را برای صعود و بازگشت به موطن اصلی و جایگاه ابدی آماده کند. یکی از ضروریات برای وصول به مقصد نهایی این سیر صعودی از دیدگاه او، ‌‌دل نبستن به عالم ماده و انقطاع از آن است؛ زیرا عالم ماده، ‌‌عالم شر و بدی است و پیوند با آن انسان را از نیک محض دور نگه می‌‌دارد. او همچنین می‌‌گوید: «از میان انسان‌‌ها صرفاً افرادی توفیق عروج معنوی به‌‌سوی عالم معقول و فوق هستی پیدا خواهند کرد که فیلسوف، ‌‌موسیقی‌‌دان یا عاشق باشند؛ زیرا طرق نیل به عالم معقول و عروج روحانی به‌‌سوی فوق هستی و شهود و لقای ذات او منحصر در فلسفه راستین، ‌‌موسیقی مطبوع و عشق به زیبایی است».

نیچه فیلسوف آلمانی از تأثیرگذاران در فلسفه و فرهنگ غرب است. از میان تفکرات او دیدگاه اخلاقی او بسیار مهم است. نیچه اخلاق دینی را نقد می‏کند. او تعالیم مسیحیت را مخالف طبیعت انسانی می‏داند. در نظر او آنچه که ارزش تلقی می‌‌شود، قدرت است و هدف زندگی انسان کسب قدرت بیشتر و ظهور ابرمرد است. در نظر او سجایای اخلاق دینی باعث سرکوب شخصیت انسان می‏شود و انسان را وارد وادی بردگی می‏کند. او بر وجود دو نوع اخلاق تأکید می‏کند: یکی اخلاق بردگان و دیگری اخلاق سروران. بردگان حقوق کمتری نسبت به سروران دارند و فقط وسیله‌‌ای برای رشد و پیشرفت سرداران هستند. این نظریه از نظر علمی مردود است و نقدهایی بر آن وارد شده است مانند نگاه افراطی او به قدرت، مقایسه اخلاق انسانی با طبیعت بی‌‌جان، کاستن شأن انسانی، تعمیم تعالیم انحرافی مسیحیت به تمام ادیان، انکار آخرت، تقابل جسم و روح، نسبیت‌‌گرایی، تفاوت اخلاق هنجاری و اخلاق نیچه‏ای، عدم تمیز افتادگی و خصوع، اشکالات ابر مرد و درنهایت، ناسازگاری با عقل.