جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه مردم بیش از پیش با منابع و آموزه‌های متنوع فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو هستند. روحانیت نیز مانند دیگر رسانه‌ها باید روش‌های به‌روز و مناسب ارتباط با مخاطب را پیدا کند. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی ارزیابی رفتار هنجاری روحانیون برای اقناع مخاطب و سنجش الگوی طراحی‌شده صورت گرفته است. برای طراحی الگوی ارزیابی، مطالعات نظری قابل‌توجهی در زمینۀ اثربخشی و متقاعدسازی انجام شد. الگو شش‌وجهی ارزیابی استاد سخنران یا روحانی مشاور طراحی شد. این الگو با روش مشاهدۀ مشارکتی و مصاحبۀ ساختاریافته، در جلسات حلقه‌های معرفت که آستان قدس در حرم امام‌رضا برگزار می‌کند، اجرا و ارزیابی شده است. الگوی یادشده برای ارزیابی اثربخشی رفتار هنجاری روحانیون شامل شش مؤلفۀ فرم گفتار، تحریک مخاطب، صمیمیت، جزمیت، اعتبارسازی و ویژگی‌های فیزیکی است. همچنین، پس از مطالعۀ رفتار هنجاری روحانیون در جلسات حلقه‌های معرفت، خوشه‌بندی شاخص‌های ارزیابی روحانیون در زمینۀ اقناع نیز استخراج گردید که عبارت‌اند از: ویژگی‌های ارتباطی (ارتباط فعال / ارتباط منفعل)، جانب‌داری در پیام (موضع‌گیری آشکار / نبود موضع‌گیری آشکار)، تشابه با مخاطب (پیوسته / گسسته)، رویکرد (عاطفی / عقلانی)، شیوۀ پاسخ‌گویی (ارجاعی / استدلالی).

فعالیت بعضی از طلاب در عرصه‌های نوین فرهنگی و اجتماعی (مانند فضای مجازی،) میدان‌های ورزشی (چون داوری مسابقات ورزشی یا لیدری ورزشی) و فضاهای هنری (مثل بازیگری سینما) که با هدف و انگیزۀ تبلیغ انجام می‌گردد، موافقان و منتقدانی دارد. استدلال‌های اخلاقی و اجتماعی که حول محور تنافی‌ورود به عرصه‌های جدید تبلیغی با شأن طلبگی می‌گردد، مهم‌ترین دلیل منتقدان است. در مقالۀ حاضر، این استدلال‌ها با روش توصیفی‌تحلیلی و بر اساس معیارهای اخلاق اسلامی مبتنی بر استدلال‌های عقلانی و آموزه‌های متخذ از منابع اسلامی بررسی می‌شود. نتیجه آنکه چون دیدگاه منتقدان در برخی از مصادیق با روح آموزه‌های دینی و غایت و هدف تبلیغ دین سازگاری ندارد، می‌توان ضمن پایبندی به ارزش‌های اسلامی و رعایت شئون روحانیت به چنین عرصه‌هاییوارد شد. البته در برخی موارد اگر ورود به این عرصه‌ها به شهرت و نقضشرع مقدس منجر شود، مجاز نیست و با مسائلی همراه است که حکم اخلاقی متفاوتی را می‌طلبد.

جهاد، عرصه‌های گوناگونی دارد و جهاد تبیین مهم‌ترین عرصۀ آن است. جهاد تبیین، نوعی مقابله با جریان تحریف محسوب می‌شود و ازاین‌رو، نیازمند کنشگری اجتماعی همۀ اقشار جامعه است. البته روحانیون، جایگاه مهم‌تری در این عرصه دارند؛ زیرا جهاد تبیین از یک سو، نوعی روشنگری است و با فعالیت مبلغان سنخیت بسیاری دارد و از سوی دیگر، روحانیون ارتباط گسترده‌تری با عموم مردم‌ دارند و از اقتدار اجتماعی بیشتری برخوردارند. جهاد در عرصۀ تبیین مانند هر عرصه‌ای با موانع و آسیب‌های اخلاقی روبه‌رو است؛ از جمله غلبۀ هوای نفس و ترس از آبرو، مصلحت‌اندیشی، نبود درک صحیح از تفاوت میان انتقاد و بی‌اخلاقی، فتنه‌انگیزی دشمنان، بدبینی و ناامیدی مردم. الزام مجاهد به کسب فضایل اخلاقی متناسب برای مواجهه با هریک از این موانع، راهکار مقابله با آسیب‌های اخلاقی پیش روی این حوزه است. در نوشتار حاضر که از نوع تحلیلی‌توصیفی است و با روش اسنادی کتابخانه‌ای صورت گرفته است، اخلاص، توکل، شجاعت، بصیرت و انصاف، حسن خلق، اتقان در سخن، صدق و راست‌گویی و صبر و استقامت از الزامات اخلاقی جهاد تبیین شمرده شده است.

از نظر جامعه‌شناختی، روحانیت چه در نظام دینی شیعی چه در نظام‌مسیحی کاتولیک، یک صنف نیست، بلکه یک نهاد دینی تلقی می‌شود که نقش‌های اجتماعی گسترده‌ای به‌ویژه در جامعۀ ما بر عهده دارد. بدون ‌تردید، حلقۀ وصل این نهاد با جامعه، زمانی مطلوب جلوه خواهد کرد که این نهاد در کنش‌هایی که بواسطه ارتباطی که با جامعه دارد، امر اخلاق و قواعد‌ اخلاقی را به‌طور شایسته رعایت کند. از طرف دیگر، ایفای این نقش‌ها در جامعه توسط روحانیت باید به‌گونه‌ای باشد که شرایط گسترش اخلاق را در جامعه‌فراهم کند. این توضیح، این پرسش کلی را در اذهان ایجاد می‌کند‌که اساساً روحانیت چگونه می‌تواند با ایفای نقش‌های اجتماعی خود در ‌هر دو بخش، یعنی رعایت اخلاق و قواعد اخلاقی و گسترش اخلاق در جامعه، ‌مؤثر باشد.

کلام امامان معصوم(ع)، پس از قرآن کریم، از مهمترین منابع در تبیین معارف دینی هستند که با تجزیه و تحلیل کلام این بزرگواران می‌توان به دیدگاه‌ها و مبانی نظری کلام‌شان دست یافت. در این میان، صحیفۀ سجادیه که شامل دعاهای امام‌سجاد(ع) است، از محتوا و مضامین دقیق اخلاقی، تربیتی و اعتقادی برخوردار است. دعاهای 44 و 45 صحیفۀ سجادیه با عناوین دعا به هنگام فرارسیدن ماه رمضان و دعای وداع با ماه رمضان، مشتمل بر نکات اخلاقی و تربیتی نسبتاً جامعی است که تحلیل آن‌ها بیانگر ژرفای معارف امام‌چهارم(ع) در خصوص دعا در ماه رمضان است. در این مقاله تلاش شده با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک تحلیل مضمون، مضامین موجود در این دعاها بررسی شده و در نهایت، ساختار این دو دعا ترسیم شود. در پرتو بررسی صورت گرفته، نتایج تحلیل نشان داد محتوای این دو دعا مشتمل بر موضوعات شناخت فضائل ماه رمضان، تحمید الهی، درخواست بخشش، الهام شکر از سوی خداوند، انفاق در راه خدا، درخواست توفیق اعمال صالح و صلوات است. امام‌سجاد(ع) در این دو دعا، نمونه عالی از ادب نیایش در ماه رمضان را به تصویر کشیده است که این امر عاملی برای صیقل جان و آرامش روح و رابطه بین انسان و خالق هستی است.

با ظهور فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطاتی و گسترش اینترنت و شبکه­های اجتماعی، کنشگری روحانیت شیعه وارد صحنۀ­ جدیدی به‌نام کنشگری مجازی شده است. کنشگری مجازی در بستر فضای مجازی و شبکه­های اجتماعی، بین کنشگر و مخاطب صورت می­گیرد. به هرگونه فعالیتروحانیون که با هدف رساندن پیام دین به مخاطبان در بستر شبکه­های اجتماعی انجام می­شود، کنشگریروحانیت در شبکه­های اجتماعی اطلاق می­گردد. کنشگری روحانیت در شبکه­های اجتماعی، عملی بی‌قیدوشرط نیست، بلکه نیازمند اصول و آیین­نامۀ اخلاقی است. این نوشتار به دنبال آن است که مهم‌ترین مصادیق اجرایی اصول اخلاقی را به‌عنوان کدهای اخلاقی در کنشگری روحانیت در شبکه­های اجتماعی شناسایی و بررسی کند. این تحقیق از نوع تحقیقات نظری و اسنادی است و از نظر روش گردآوری و تحلیل اطلاعات، کیفی محسوب می‌شود. اطلاعات تحقیق با روش استقرا و مشاهدۀ کنشگران جمع‌آوری و با کمک منابع اسنادی تفسیر شده‌اند.