جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش‌های جنسیتی والدین مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگی‌هایی است که انتظار می‌رود پدر و مادر در مقابل فرزندان داشته باشند. این موضوع در سیره معصومین ع در قالب توصیه‌های اخلاقی و روش‌های تربیتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با وجود این ورود فمینیسم به کشورهای اسلامی در دهه‌های اخیر باعث تغییر در این نقش‌ها و والدین اندروژنی شده و سردرگمی و دوگانگی شخصیت فرزندان و در نهایت تزلزل نظام خانواده را به دنبال داشته است. فمینیسم رادیکال نقش زنان را به دلیل همسری و مادری نقشی فرودست می‌داند و با حرکت به سمت والدین اندروژنی، مردان را به سوی پذیرش نقش‌های غیر طبیعی و جایگزین مادر سوق می‌دهد. مقاله پیش‌رو با هدف بررسی و تحلیل دیدگاه‌های فمینیسم رادیکال در مورد نقش‌های جنسیتی والدین به این سؤال اصلی پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان با توجه به سیره معصومین ع به تحلیل و نقد نظریة فمینیسم تندرو در زمینه جابه‌جایی نقش‌های جنسیتی والدین پرداخت. روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتا‌بخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق از این قرار است که با توجه به سیرۀ معصومین ع فرزندان نیاز به پدری دارند که اقتدار و مردانگی داشته و برنامه‌ریزی، سرپرستی و ادارة امور زندگی را بر عهده گیرد. آنان همچنین مادری را می‌خواهند که در خانه با عواطف، محبت و احساساتش، نیازهای عاطفی فرزندان را تأمین کند. با پذیرش درست نقش‌ها از سوی والدین فرزندان نیز از سلامت جنسی و هویتی برخوردار شده و کمتر دچار بحران هویتی خصوصاً در بزرگسالی می‌شوند. همچنین آنان شناخت درستی از هویت خود پیدا کرده و در بزرگسالی از تمایلات نفسانی دور می‌مانند.

روابط تشیع و تسنن در ادوار مختلف تاریخی، فراز و نشیب‌های خاصی داشته است؛ از این‌رو، ریشه‌یابی اختلافات و ارائۀ راه ‌حل به منظور ایجاد تفاهم مذهبی، همواره دغدغۀ ذهنی اندیشمندان مسلمان بوده است. یکی از عالمان برجسته که تلاش قابل ستایشی در حل اختلافات فریقین و شفاف‌سازی چهرۀ حقیقی تشیع و ارائۀ راه حل به منظور دستیابی جامع اسلامی به وحدت و تفاهم انجام داد، علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین العاملی بود که وفاق و وحدت اسلامی را زمینه‌ساز ظهور مجدد تمدن اسلامی می‌دانست. پژوهش حاضر سعی دارد به روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی یکی از آثار علامه به نام «الفصول المهمة فی تألیف الأمة» با پاسخ به این دو پرسش، تصویری از اندیشۀ تفاهم مذهبی ارائه نماید: علل و نتایج بروز اختلاف میان شیعه و اهل‌سنت را در چه مواردی می‌توان ریشه‌یابی کرد؟ راهکارهای مؤثر از دیدگاه علامه شرف‌الدین در زمینۀ رفع موانع تقریب فریقین و دستیابی به عناصر وحدت در چه مواردی است؟ بر اساس کتاب «الفصول المهمة فی تألیف الأمة» تعصب نابجای فریقین، عدم تدبر در آیات قرآن کریم و روایات رسول خدا ص و اهل‌بیت ع، پذیرش جعلیات حدیثی و تاریخی، دنیاطلبی، انتشار خرافات و بدعت‌ها و به‌ویژه دور ‌شدن از اهل‌بیت ع مهم‌ترین موانع تقریب فریقین است که به نابودی عزت اسلام و قدرتمندی دشمنان آن منجر می‌شود. در این‌ بین علم‌آموزی مسلمانان، پرهیز از تعصبات ناروا، گرایش به انصاف، فراگیری اسلام راستین از سرچشمه‌های آن یعنی قرآن کریم، سنت پیامبر ص و اهل‌بیت ع مؤثرترین راه‌حل‌ها جهت دستیابی به وحدت میان شیعه و اهل‌سنت است.

عقیدۀ امامت از مهمترین عقاید شیعۀ امامیه است که از سوی برخی اسلام‌شناسان غربی و متجددین مسلمان مورد تردید قرار گرفته است.آن‌ها بر این باورندکه ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخنی به میان نیاورده‌اند و این باور در اوایل سدۀ دوم شکل گرفته است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به گسترۀ بحث امامت، به بررسی درون‌دینی این مسئله پرداخته تا پاسخی برای این سؤال بیابد که آیا ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخن گفته‌اند؟ پس از واکاوی روایاتی که با موضوع امامت از سدۀ نخست به یادگار مانده و در کلام امام علی ع تا امام محمّد باقر ع نقل شده نتایجی برخلاف نظر شکاکان به دست آمد. این نتایج به وضوح نشان می‌دهد ائمه ع از همان آغاز، عقیدۀ امامت را به صورت کامل بیان کرده‌اند. در واقع آنچه حضرت علی ع در آغاز سدۀ نخست بیان کرده‌اند، از ائمه ع پس از ایشان نیز نقل گردیده است. آنان نه تنها از جایگاه و اهمیت اعتقاد به این مسئله سخن گفته‌اند بلکه به ویژگی‌های امام چون انتصاب از سوی خدا، علم و عصمت اشاره کرده و به تعداد ائمه ع و نام امامان پس از خود نیز تصریح کرده‌ و به تبیین عقیدۀ مهدویت هم پرداخته‌اند. این یافته‌ها پس از جمع‌آوری به روش توصیفی- تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمد.

تمدن، اصل تعالی فرهنگی و پذیرش نظم اجتماعی است. هر تمدنی برای پویایی و اعتلای خود بر ارکانی استوار است. این ارکان نیز نیازمند بستری مناسب برای پرورش فرصت‌های تمدن‌سازی است که تربیت معنوی چنین بستری را فراهم می‌کند. تربیت معنوی افراد جامعه از یک‌سو خود بر مبانی‌ای استوار است که زمینه‌ساز شکل‌گیری و اعتلای تمدن است و از سوی دیگر، جامعۀ متمدن، با تکیه ‌بر همان مبانی می‌تواند در یک پیوستار، زمینۀ اعتلای معنوی و بقای تمدن را فراهم کند. نظر به اهمیت این مسئله، در این پژوهش تلاش شده با روش توصیفی-تحلیلی و واکاوی دیدگاه علامه جعفری، نقش تربیت معنوی در فرایند تمدن‌سازی تبیین شود. هرچند تربیت معنوی به‌صورت خاص در اندیشۀ علامه جعفری نیامده ولی با واکاوی آرای ایشان در مورد تربیت می‌توان گفت وظیفۀ اساسی تعلیم و تربیت در حیات معقول، گردیدنِ تکاملیِ نظام روحی و روانی متعلم با فراگیری اصول اساسی تربیت است. کاوش در اندیشۀ علامه جعفری با تکیه بر مبانی‌ای چون ایمان به خدا، تفکر و اندیشه‌ورزی، کرامت انسانی، اختیار، آزادی، محبت و اخلاق این نتیجه را به دست داد که لایه‌های تمدن‌ساز با نظر به این مبانی در چند سطح قابل تبیین است. در واقع تمدن‌سازی نیازمند نظام‌سازی از طریق قانونمندی و اجرای آن، حق‌محوری، پرهیز از فساد و نیز پیشگامی مسئولان در صلاح و پاکی درون است. علاوه بر این تربیت نیروی انسانی و حرکت به سمت مدینۀ فاضله هم از طریق خودخواهی مسئولیت‌زا و انصاف‌محوری محقق می‌شود. لایۀ دیگری که برای تمدن‌سازی نیاز است حضور در صحنه و توجه به عظمت آرمان‌های افرادی است که در فرایند تربیت معنوی به دنبال اعتلای تمدن هستند. به بیان بهتر تصعید آزادی به اختیار، خدمت به بشریت و حرکت تکاملی دل‌ها رقم‌زنندۀ این اعتلاست.

این پژوهش در نظر دارد تا کنش‌های گفتاری استنادات قرآنی تاریخ ایلچی را بر اساس نظریۀ کنش گفتاری، تحلیل کند و به این پرسش پاسخ دهد که بر مبنای این نظریه، استنادات قرآنی این منبع، چگونه و بسامد هر کنش گفتاری به چه میزان بوده است؟ این پژوهش بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و در آن از داده‌های کمی و کیفی استفاده ‌شده است. بیشترین کنش گفتاری استنادات قرآنی تاریخ ایلچی، با تعداد 81 مورد از 115 مورد با 70/43 درصد، مربوط به کنش‌های اظهاری است. کنش‌های ترغیبی با 15 مورد با 13/04 درصد در جایگاه دوم از بیشترین استنادات قرار دارند. کنش تعهدی در استنادات تاریخ ایلچی 8 مورد بوده و 6/95 درصد کنش‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. 7 مورد با 6/08 درصد از کنش‌ها به کنش‌های عاطفی اختصاص داشت و در نهایت 4 مورد با 3/47 درصد کنش گفتار اعلامی در این استنادات دیده شد. هنگامی‌که کنش‌های اظهاری بیشترین بسامد را در متن داشته باشند، نشانۀ آن است که نویسنده قصد دارد به ‌صورت شفاف و مستقیم، حقایق و اطلاعات را به خواننده منتقل کند. این نوع کنش گفتاری در متون علمی، تاریخی، خبری و آموزشی بسیار رایج است.

فاطمیان در سال 359 ق توانستند شام را فتح کنند، اما با موفقیت چندانی رو‌به‌رو نشدند. شام در طول حکومت آنان بارها شاهد قیام مردم منطقه و ناآرامی و آشوب بود. این قیام‌ها نه تنها قوای فاطمی را به تحلیل می‌برد بلکه مردم را نیز به مشقت می‌انداخت تا آنجا که سرانجام خلیفۀ فاطمی معز، مجبور شد شخصاً برای ساماندهی امور، به شام لشکرکشی کند. مقالۀ پیشِ رو با هدف بررسی زمینه‌های مذهبی این ناآرامی‌ها، به این سؤال اصلی پاسخ می‌دهد که نارضایی مذهبی مردم شام بر حاکمیت فاطمی چه تأثیری داشت. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ شیوع مذهب اوزاعی که از هواداران بنی‌امیه شمرده می‌شد و تا اواخر قرن سوم به عنوان مذهب غالب شام به حیات خود ادامه داد، تعصب اهالی شام نسبت به مذهب سنت و مخالفت آنان با خاندان اهل‌بیت ع، خشونت لشکریان فاطمی نسبت به اهالی، خاطرۀ بد شامیان از عملکرد قرامطه و یکسان‌انگاری آنان با فاطمیان، مواجهه با فقهای شام و دور نگه داشتن آنان از مناصب دولتی از عواملی است که زمینه‌های نارضایی مذهبی شامیان را فراهم ساخت و بر تقابل و دشمنی دو گروه با یکدیگر دامن ‌زد.

یکی از شعب تاریخ‌نگاری در فرهنگ و تمدن اسلام، تدوین آثاری با موضوعات مالی بوده است. زکات نیز به عنوان یکی از شاخه‌های متون مالی به غیر از خراج، جزیه و خمس... مورد توجه فقهای مسلمان قرارگرفته است. با وفات رسول‌الله ص یکی از مباحثی که در ارتباط با منابع مالی دولت اسلامی مطرح شد بحث پرداخت زکات بود. با گسترش فتوحات و درآمد دولت اسلامی مبانی فقهی زکات به تدریج تدوین شد. چارچوب تاریخی مالیه‌نگاری شیعیان در باب زکات شامل زمینه‌ها، علل و عوامل نگارش، سبک و روش، محتوا، نگرش و کاربرد فقهی و تاریخی این آثار می‌باشد که در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، استفاده از منابع اولیه و از طریق مطالعۀ کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. قرآن و نگرش‌های مالی آن، بهره‌گیری از سنت رسول‌الله ص و امام علی ع، توجه به مسائل فقهی- مالی، فتوحات و گسترش دارالاسلام و نحوۀ اداره شرعی سرزمین‌های مفتوحه از علل توجه شیعیان به نگارش این آثار می‌باشد. نگارش این آثار با هدف پاسخگویی به مسائل فقهی- شرعی و تشریح احکام زکات و رفع مشکلات مالی ناشی از فتوح بوده است. فقهای شیعه با روش روایی و با نگرش فقهی دست به تألیف این آثار زده‌اند. محتوای این آثار در دو طبقه‌بندی قرار دارد؛ زکات مال و زکات بدن. این آثار و روایات نویسندگان آن علاوه بر کاربرد فقهی، کاربرد تاریخی نیز داشته‌اند. در سه قرن نخست هجری 31 نفر از شیعیان دست به تألیف اثر در باب زکات زده‌اند.

تاریخ‌نگاری صورت مکتوب تاریخ‌نگری است. بینش، نگرش، دانش و روش مورخ در نگارش اثر او تأثیر دارد. یکی از مهمترین نگرش‌ها و بینش‌های مورخ، دیدگاه تقریبی و ضدتعبّدی و پرهیز او از تعصب‌ در نقل رویدادهای تاریخی است؛ رویکردی که مورخ را در نقل روایات بر آن می‌دارد تا علاوه بر ذکر فضایل بزرگان مذهبی خود، فضایل بزرگان مذهب مقابل را نیز در راستای سیاست تقریب بیان کند. البته ناگفته پیداست که اهمیت و جایگاه پیامبر خدا ص و اهل‌بیت ع و نوع دیدگاه مورخان نسبت به ایشان، به ‌عنوان محور اتحاد جامعۀ اسلامی، در نوع نگرش آنان در تاریخ‌نگاری جایگاه مهمی داشته و این خاندان همواره در طول تاریخ کانون محوری و حلقۀ وصل اکثریت مورخان اسلامی بوده‌اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با روش جمع‌آوری کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ این پرسش‌هاست که مهمترین مؤلفه‌های تاریخ‌نگاری تقریبی در اصول کافی، ارشاد، اعلام الوری، فضایل اهل‌بیت و کشف الغمه چیست و تحت تأثیر چه عواملی بوده‌ است؟ نگارندگان با بررسی منابع فوق به این نتیجه رسیده‌اند که پرهیز از بدگویی و دشنام، رعایت احترام، اعتدال و ادب اختلاف، ارائۀ قرائت وفاق‌آمیز از نقاط اختلاف، استناد به منابع مذاهب مختلف و پرهیز از بحث‌های جدلی از مهمترین مؤلفه‌های تقریبی در این آثار است. همچنین محیط جغرافیایی، شرایط تاریخی و زیستی مؤلفان و استادان آنان بر دیدگاه‌های تقریبی یا ضدتقریبی‌شان اثرگذار بوده است.

در تاریخ اسلام از دیرباز، مساجد و خانه‌های دانشمندان، به عنوان مراکز پرورش نخبگان و انتقال دانش محسوب می‌شده است. امام صادق علیه السلام که به لحاظ علمی یکی از دانشمندان برجستة قرن دوم هجری به شمار می‌روند از روش‌های خاصی برای تربیت شاگردان استفاده می‌کردند که نقطة عطفی در گسترش دانش و تربیت نیروهای زبده در تاریخ آموزش قرن‌های نخست اسلامی محسوب می‌شود. تبیین این روش‌های تربیتی و چگونگی تعامل امام با نوابغ و استعدادهای برتر آن دورة تاریخی می‌تواند الگوی تربیتی مناسبی در نظام آموزشی امروز باشد. نوشتار پیش‌ رو با هدف تبیین روش‌های تربیتی امام صادق علیه السلام در پرورش نخبگان در پی پاسخگویی به این سؤال است که پیشوای ششم شیعیان برای پرورش نوابغ عصر خود از چه شیوه‌های تعلیمی و تربیتی استفاده نموده است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که امام علاوه بر حلقه‌های درس عمومی، در خانۀ خود نیز مدرسۀ خصوصی برای نخبگان رشته‌های مختلف علمی ترتیب داده و هر یک را در رشتۀ علمی خاصی آموزش می‌دادند و به نقد و ارزیابی عملکرد علمی آنان می‌پرداختند. از دیگر ویژگی‌های مدرسۀ امام صادق علیه السلام، رویکرد آینده‌پژوهانه در تربیت نخبگان، تشویق و الگوسازی، تخصص‌گرایی، تشکیل جلسات مناظره و روش‌های آموزش متنوعی همچون املا و نامه‌نگاری برای انتقال دانش بوده است.

بررسی تاریخ اقتصادی مسلمانان نشان می‌دهد نظام مالیاتی کارآمد به عنوان یکی از مهمترین ابزار تأمین اهداف اقتصادی اسلام به ویژه ارتقاء سطح امنیت اقتصادی است و مورد توجه حاکمان مسلمان از جمله خلفای شیعی مذهب فاطمیان در مصر بوده است. دورة خلافت فاطمیان مصر، عصر طلایی مذهب اسماعیلی است که در طی آن اسماعیلیان موفق شدند دولتی مرفه از آن خویش پدید آورند و یکی از مظاهر تمدنی اسلام، یعنی شکوفایی اقتصادی را به نمایش بگذارند. در این نوشتار تلاش شده با بررسی نظام مالیاتی عصر اول خلافت فاطمی، به این سؤال اساسی پاسخ دهیم که اصلاحات نظام مالیاتی فاطمیان چگونه بر تأمین امنیت اقتصادی مصر تأثیر گذاشته است؟ یافته‌های پژوهش مبتنی بر روش توصیف و تحلیل داده‌های تاریخی نشان می‌دهد اصلاحات فاطمیان در نظام مالیاتی مصر به ویژه در شیوه‌های مالیات ستانی، نحوة مصرف مالیات‌های شرعی و حذف آن‌ها در مواقع بحران‌های اقتصادی، برقراری معافیت‌های مالیاتی در بخش تولید، تعدیل مبالغ مالیاتی بنا به اقتضائات سیاسی و اقتصادی، توسعه دیوان‌های مالی و اقتصادی، بازتعریف مالیات‌های جدید موسوم به مالیات‌های مکوس، قطع وابستگی مالیات‌های مکوس به بلایای طبیعی و بهینه‌کردن مخارج دولتی و توازن بودجه بر افزایش امنیت اقتصادی مصر مؤثر بوده است.