جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میانه‌روی و اعتدال در معیشت، نشانه‌ تعادل روحی، خردمندی و مثبت‌اندیشی است که جایگاه ممتازی در فلسفه‌های اجتماعی و مفاهیم اخلاقی دارد. نظریه‌پردازان علوم اجتماعی آن را فصل ممیز زندگی انسان خردمند و به فضیلت نایل‌شده دانسته‌اند. گذران معیشت اقتصادی با رویکرد اعتدال و میانه‌روی، توصیه‌ شریعت اسلامی، عالمان وارسته و حکیمان، متألّهان و عالمان اخلاق است. حالتی بین افراط و تفریط در معیشت، هزینه‌ها و مصرف کردن‌هاست؛ به گونه‌ای که مورد نهی حکمی در قرآن و سنت و سیره‌ معصومان علیهم السلام­ واقع‌گردیده‌است. این رویکرد گرچه در نهایت سختی و صعوبت است، امّا نشانه‌ رشد و کمال و آراستگی به فضیلت‌هاست که اگر در محیط خانواده و سامان عائله رخ دهد، والاترین رویکرد زندگی اقتصادی حاصل می‌آید. مقوله‌ی اعتدال و میانه‌روی در مفاهیم قدسی شریعت با معیار قرار‌دادن شریعت و عقل و هوشمندی و خردمندی در آمیخته‌است. تدبیر در منزل و تقدیر در معیشت، نمود بارز روحیه‌ اعتدال و میانه‌روی و عملکرد آن در ساحت اجتماعی و در مقوله‌ معیشت اقتصادی است و به قدری والایی یافته که نیمی از کسب، بلکه کل آن شمرده شده‌است. در مقوله‌ تدبیر منزل، تقدیر در معیشت زن در کانون خانواده نقش محوری دارد چنان‌که شخصیتی همچون فارابی، زن را «ربّ‌المنزل» و «مدیرة‌المنزل» به حساب آورده‌است. ابن‌مسکویه، غزالی، خواجه‌نصیر و دیگران نیز همین مشی نظری را برگزیده‌اند. در اندیشه‌ اسلامی، بهترین زنان آن‌هایی هستند که در تدبیر معیشت سهم والایی را ایفا نمایند. این مقوله، ضرورت‌هایی همچون کمال‌یابی، جلوگیری از تضییع مال و امکانات، دینی‌شدن معیشت خانواده و احیای فرهنگ بالنده‌ میانه‌روی و قناعت را در پی می‌آورد و به همین دلایل ضرورتی تام و حیاتی دارد. بر مقوله‌ تدبیر در معیشت آثار گرانباری مترتّب است؛ همچون تربیت نسلی معتدل و پاک، دست‌یابی به آرامش درونی، رشد روحیه‌ توکّل، رسیدن به تعادل اجتماعی، حفظ امکانات و سرمایه‌ها، استحکام نهاد خانواده، جلوگیری از پشیمانی‌ها، پرهیز از خطا، افزایش سطح بهره‌وری، دوری از صفات نکوهیده‌ حرص و طمع، پیش‌بینی آینده، دقت و انضباط، معنایابی زندگی، باروری هدف‌های پیش‌بینی شده و...

استفاده‌ی بهینه از سرمایه و امکانات از عواملی است، که در اقتصاد مقاومتی نقش اساسی دارد و شاید بتوان گفت یکی از اساسی‌ترین عوامل مؤثّر در این زمینه به شمار‌می‌رود؛ چه این‌که رویکرد جامع در مورد اقتصاد مقاومتی شامل سه مرحله‌ی تولید، توزیع و مصرف می‌باشد. استفاده‌ی بهینه در راستای تحقّق پاسخ‌گویی به نیازهای واقعی انسان،که همان نیازهای فطری اوست، می‌باشد و با تأمین این نیازها راه رسیدن به هدف از آفرینش انسان،که شناخت و عبادت خالق است، هموار می‌شود. برای تحقّق این عامل، اصولی را باید مورد توجّه قرار‌داد که عبارتند از: تأمین نیازهای واقعی، میانه‌روی در مصرف، رعایت وضع اقتصاد عمومی، هزینه‌کردن در راه حلال، رعایت حقوق دیگران و... بدیهی است رعایت این اصول و به تبع آن استفاده‌ بهینه از امکانات، آثار مثبت فردی و اجتماعی به دنبال دارد که از جمله می‌توان به افزایش معنویت، کاهش تجمّل‌گرایی، کاهش هزینه‌ها، تسهیل امور زندگی و تقویت بنیان خانواده و جامعه اشاره‌نمود. از دیگر سو عدم رعایت این اصول پیامدهای ناشایستی را برای فرد و جامعه به دنبال دارد. پیامدهایی مانند افزایش تجمّل‌گرایی، فشار اقتصادی، رشد رذایل اخلاقی، کاهش سرمایه‌های ملّی و سست‌شدن بنیان جامعه.

موضوع مقاله «معرفی فضایل اخلاقی در نهج‌البلاغه» است. معرفت و شناخت فضایل در دین اسلام بسیار مورد توجّه قرار گرفته است، زیرا این معرفت مقدّمه‌ای است برای آراسته شدن انسان به اخلاق نیکو. فضایل اخلاقی دارای تقسیمات فروانی است که در این پژوهش فضایل، به فضایل فردی، اجتماعی وسیاسی تقسیم شده است و بر اساس کلام امام علیه‌السلام در نهج‌البلاغه از فضایلی که مربوط به اعضا و جوارح خود فرد است و در رابطه‌ی انسان با خدای خویشتن تحقّق پیدا می‌کند شروع شده و سپس به فضایلی که در مورد فرد یا جامعه و محیط اطراف خویش پدید می‌آید پرداخته شده و در انتها فضایلی که امام علیه‌السلام برای مسئولان جامعه تبیین نموده‌اند، شرح داده شده است.

به تصریح قرآن کریم، یکی از موارد هشت‌گانه‌ تخصیص زکات، «مؤلّفه قلوبهم» است. در این مورد پرسش‌های متعددی قابل طرح می‌باشد؛ از جمله این که آیا این سهم ویژه‌ مسلمانان ضعیف‌الایمان است یا مخصوص کافران متمایل به اسلام یا هردو؟ و آیا حکومت اسلامی می‌تواند از این سهم برای کمک به برخی دولت‌های غیر مسلمان استفاده کند تا از این راه، حمایت آنان را در نهادهای تصمیم‌گیری بین‌المللی به نفع اهداف خود جلب نماید؟ همچنین، در شرایطی که کشور اسلامی خود با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، کمک به دیگر کشورها و ملت‌ها چه توجیه عقلانی و شرعی دارد؟ دلایل و شواهدی چند نشان می‌دهد که سهم «مؤلّفه قلوبهم» عام بوده و شامل مسلمانان و کفار می‌شود و دولت یا مردم مسلمان می‌توانند از این سهم برای کمک به گروه‌ها و ملت‌های هدف سود جویند تا در راستای مصالح ملی و دینی، آنان را به مواضع حکومت اسلامی متمایل سازند. از سوی دیگر، پرداخت زکات در موارد یادشده، افزون بر سهم مؤلّفه قلوبهم، از سهم «فی سبیل الله» هم امکان‌پذیر می‌باشد، چنان‌که حکومت اسلامی می‌تواند از منابع دولتی دیگر همچون انفال نیز برای اهداف ذکر شده هزینه نماید. دلیلی بر نسخ این حکم پس از رحلت پیامبر‌ صلی الله علیه و آله و سلم یا سقوط آن در عصر غیبت نیز وجود ندارد. با این حال، در پرداخت این سهم بایستی مصالح عمومی و منافع ملی مورد توجّه قرار‌گیرد و با انجام کار کارشناسی دقیق، صرفاً زمانی به چنین پرداخت‌هایی اقدام شود که سود بیشتری را نصیب اسلام و مسلمانان گرداند.

فهم عمیق آموزه‌های دینی، امری تصادفی نیست؛ بلکه اتّصالی عینی به حقیقت است که با خلّاقیت معنوی ارتباط ناگسستنی دارد. هر دو نکته‌ی یادشده، روشمند و دارای نظریه می‌باشد و با وهم و خیال و تلقین کاذب شکل نمی‌گیرد. خلّاقیت، ترکیبی از قدرت ابتکار، انعطاف‌پذیری در برابر نظریه‌ها، اندیشه‌ها، واقعیات و حقایق موجود در عالم است. معنویتی که در این نوشتار مراد و منظور است، نیل به حقیقت و راه یافتن به قدسیت و ملکوت عالم است و خلّاقیت معنوی، ابتکاری ذهنی است که از تصفیه‌ی باطن و در نتیجه تابش‌های اشراقی معنوی حاصل گردیده و فتح از ارتباط با عالم معنا و ملکوت عالم هستی است. فردی که به خلّاقیت معنوی نایل شده، دارای خصلت‌هایی همچون انگیزه‌مندی معنوی، داشتن بصیرت و روشن‌بینی و بهره‌مندی از قوّه‌ی قلبی و نیروی باطنی معنوی است، دارای ذهنی فعال، سرشار و پویا از معرفت به حقایق عالم هستی و ادراک حقیقت آن‌هاست. خلّاقیت معنوی جریانی روشمند است که با ساز‌و‌‌کاری متعالی حاصل می‌گردد. فضاسازی معنوی جهت نسل تشنه‌ی حقیقت در خانواده، محیط‌های آموزشی، دانشگاه‌ها و محیط‌های تفریحی و... پرسشگری منطبق بر خاطرات دانش‌طلبان و نوجویان، فرصت‌ها را جهت انتقال به معنا و اغتنام فرصت در مخیّله‌ی نوجویان و دانش‌طلبان می‌نهد و آنان را به داشتن علایق معنوی و اموری از این قبیل تشویق می‌کند. اگر این دو پدیده‌ی مبارک (خلّاقیت معنوی و عمقی شدن مفاهیم عالی دینی) در روان آدمی رخ دهد، چند نتیجه‌ی ارزشمند حاصل می‌گردد. رؤیت نشانه‌های درک حقیقت مطلق و وجدان باطنی آن‌ها و به کمال رسیدن در تحیّری قدسی از راه سیّالیّت ذهن؛ پدیده‌ی مبارک و ثمره‌ی شیرین دیگر آن است به‌گونه‌ای که فرد نایل شده به سیّالیّت ذهنی، کلمه‌ی خدا را ادراک کرده و از کلمات، به صاحب کلمه (خدا) می‌رسد و خود، تبدیل به کلمه الله می‌گردد. این‌ها همه سبب می‌گردند که فرد خلّاق معنوی، به بساطت و گسترش حیطه‌ی وجودی برسد و در توسّم (تعمیق همه جانبه) و تنافس (فرو رفتگی دائمی در یک حقیقت) برسد و به تربیتی نمادین، نه متداول و مرسوم مزّین گردد تا در نتیجه اعجاز هستی حاصل گردد که انسان برآمده از خاک و روح دمیده شده‌ی الهی در او، به الهی شدن و و ثمره‌ وجودی مبارک دست یابد.

موضوع تحقیق حاضر، نقش زنان خانه‌دار در اقتصاد مقاومتی خانواده است. مقاوم‌سازی اقتصاد که اصطلاحاً از آن به «اقتصاد مقاومتی» تعبیر می‌شود، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در اقتصاد هر کشوری به ویژه در کشور ما به دلیل شرایط خاص اقتصادی- سیاسی آن مطرح است. سرآغاز تحوّل اقتصاد کلان به سمت اقتصاد مقاومتی، سالم‌سازی و مقاوم‌سازی اقتصاد خانواده به عنوان زیرساخت اقتصاد جامعه است. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی‌-تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه‌ای به بررسی نقش زنان در اقتصاد مقاومتی خانواده پرداخته‌شده‌است. مدیریت اقتصادی خانه از لحاظ تخصیص بودجه و اصلاح الگوی مصرف بر عهده‌ زنان خانه‌دار است که با فراغ بال و آرامش بیشتری نسبت به زنان شاغل می‌توانند از عهده‌ این مسئولیت برآیند. همچنین با به کار بستن تعالیم دینی، آموزش آن به فرزندان و تربیت اقتصادی آنان زمینه‌های افزایش روزی و رشد اقتصادی خانواده را فراهم‌آورند.

عصر امام رضا علیه السلام دوران اوج خلافت عباسی و زندگی متجملانه و پر اسراف درباریان بود. دریافت مالیات‌های سنگین، غارت و مصادره‌ اموال و زندگی اشرافی با اموال شبهه‌ناک اصل سرمایه را در فعالیت‌های اقتصادی به خطر انداخته‌بود و ناامیدی را برای قاطبه‌ مردم در ساختن زندگی بهتر رقم‌زده‌بود و کشاورزی و صنعت مورد بی‌ مهری قرار‌گرفته‌بود. از این رو امام رضا علیه السلام با درک واقعیت‌های جامعه و نیاز مردم، همچون طبیبی دوار به مداوای اوضاع آشفته‌ جامعه پرداختند و برای توانمندسازی اقتصاد جامعه توجّه به سرمایه‌ حلال، تحذیر از ثروت‌اندوزی، بالابردن کیفیت کالای تولیدی، توجّه به حقوق کارگران، حمایت از صنعت و حرفه‌های مختلف، تجارت و صادرات، تأمین اجتماعی و ایجاد روحیه‌ ساده زیستی را در دستور کار خود قرار‌دادند.

خانواده در سرنوشت و سعادت هر جامعه‌ای به عنوان مهم‌ترین منشأ شکل‌گیری جامعه، نقش بسزایی دارد تا بدان جا که سعادت و سلامت جامعه با سعادت و سلامت خانواده گره‌خورده است. از این رو اسلام به این نهاد توجّه ویژه‌ای داشته است و برای خانواده در مراحل مختلف رهنمون‌هایی را بیان نموده است تا به رشد و کمال واقعی دست یابد. دین که به همه‌ نیازهای خانواده در جهت رسیدن به رشد و شکوفایی توجّه داشته است به تربیت اعضای خانواده توجّه ویژه دارد و از آن جهت که دین به هر موضوعی جامعه‌نگر است به تمامی ابعاد تربیت توجّه دارد و از آن‌رو که تربیت جنسی زیربنایی‌ترین نوع تربیت است، بدان عنایت ویژه‌ای داشته است. میل به تربیت جنسی که در نگاه اندیشمندان و صاحب‌نظران اجتماع سابقه‌ای طولانی دارد در دین اسلام مورد اهتمام ویژه‌ای قرار گرفته است و با تأکید فراوان نسبت به این نوع تربیت، راهکارهایی بیان شده است؛ امّا با وجود این در جوامع اسلامی این بخش از تربیت مورد بی‌مهری قرار گرفته است. این پژوهش به دنبال این است که با تبیین جایگاه خانواده در سلامت جامعه به گوشه‌هایی از اهتمام قرآن و روایات به تربیت جنسی اشاره نماید و بی‌شک تبیین مبانی و اصول این نوع تربیت متناسب با جامعه نیازمند پژوهش‌هایی مفصّل و شایسته است.

موضوع پژوهش پیش‌رو، آسیب‌شناسی ادبیات دینی کودک در عصر حاضر است. دین و کودک مفاهیم بسیار حسّاس و ظریفی هستند و بدیهی است که نوشتن از دین برای کودکان، این حسّاسیت را دو چندان می‌کند. نویسنده‌ی ادبیات دینی کودک، کسی است که علاوه بر بهره‌مندی از گوهر ادبیّت، تسلّط کامل بر دین و احاطه‌ی جامع بر کودک و خواست‌ها و روحیات او داشته باشد و روشن است که اگر چنین نباشد این حوزه از ادبیات دینی گرفتار آفت‌هایی می‌گردد و از هدف اصلی خویش دور می‌ماند. پژوهش حاضر طی دو فصل به بررسی این موضوع پرداخته است: فصل اوّل: شناخت مفاهیم پایه. در این فصل، کلیدواژه‌های پژوهش به منظور دست‌یابی به تعریفی شایسته و خاص از ادبیات دینی کودک، مورد تعریف و بررسی قرار می‌گیرد و در برخی موارد ابعاد متفاوت هر موضوع نیز مطرح می‌گردد. فصل دوم: شناخت آسیب‌ها و ارائه‌ی راهکارهایی در جهت آسیب‌زدایی. در این فصل، مهم‌ترین آسیب‌ها طی یک دسته‌بندی جامع و کلّی مورد بررسی قرار می‌گیرند. این آسیب‌ها عمدتاً از جانب خالق اثر به اثر وارد می‌شوند و می‌توانند پیامدهای نامطلوب و گاه جبران‌ناپذیری بر حال و آینده‌ کودکان داشته باشند. در ادامه‌ی این فصل، چند راهکار اساسی در جهت جلوگیری از آسیب‌ها و یا درمان آن‌ها ارائه می‌گردد.

مسأله‌ اساسی در پژوهش حاضر، تبیین ماهیت و وجوه دوگانه‌ بهره‌مندی از تلفن همراه توسّط دانش‌آموزان به منظور ارائه‌ی راهکارهای عملی متناسب است. بر این اساس ضمن تبیین ماهیت رسانه‌ای تلفن همراه، جنبه‌های مثبت و منفی بهره‌گیری از آن توسّط دانش‌آموزان بررسی و در نهایت پاره‌ای از راهکارهای عملی جهت بهره‌مندی متناسب از آن طرح و مورد بررسی واقع شده است. روش انجام پژوهش، تحلیل اسنادی بوده و به منظور گردآوری داده‌های لازم جهت پاسخ‌گویی به سؤال‌های پژوهش، اسناد و مدارک موجود مرتبط و در دسترس با استفاده از فرم گردآوری داده‌ها جمع‌آوری و به شیوه‌ی کیفی تحلیل شده‌اند. یافته‌های پژوهش عبارتند از: 1. عمده‌ترین وجوه مبیّن ماهیت رسانه‌ای تلفن همراه شامل امکان گفتمان، در اختیار داشتن محیط چند رسانه‌ای (مولتی مدیا)، هم‌گرایی، مدرسه‌ی مجازی، تعامل دو سویه، نزدیکی از راه دور، سرگرمی و تفریح،­ تعداد زیاد کاربران، حذف بسیاری از موانع فیزیکی در برقراری ارتباط، دسترسی سریع و مؤثّر، ایجاد محیط غنی مجازی، امکان برقراری ارتباط مداوم، امکان ارتباط در هر زمان و در هر مکان، افزایش مهارت‌های ارتباطی، کاهش هزینه‌های تردّد و... می‌باشند. 2. برخی از عمده‌ترین وجوه دو‌گانه‌ی بهره‌گیری از تلفن همراه توسّط دانش‌آموزان در بخش پیامدهای مثبت شامل یادگیری سیّار (استفاده از تلفن همراه به جای کتاب)، مشاوره‌ی موبایلی، نظرسنجی فوری در مدارس، ارتباطات واقعی مجازی، انتقال میراث فرهنگی - دینی، ارتباط مستقیم و مستمر با دانش‌آموز، ارتباطات ماندگار (تبدیل شدن پیام به دیتا)، مشارکت در امور جامعه و سرگرمی و در بخش پیامدهای منفی شامل تزلزل ارزش‌ها، کاهش تعاملات اجتماعی، تأکید بر سطح، بلوغ زودرس، بی هویتی، زوال ادبیات ملّی، مصرف‌گرایی، زوال امنیت شخصی و اجتماعی، اعتیاد روانی، دو فضایی شدن، افزایش استرس و اضطراب، افزایش انواع بیماری‌ها، ظهور تخلّفات سایبر، ضرروت افزایش فعّالیت‌های مراقبتی در مدارس، افزایش مزاحمت‌های تلفنی جدید، سکس مجازی و اعتیاد به پیامک در دانش‌آموزان و... می‌باشد. 3. عمده‌ترین راهکارهای عملی به منظور استفاده‌ی متناسب از تلفن همراه توسّط دانش‌آموزان شامل ضرورت تنظیم و تصویب مقرّرات جدید در مدارس، آموزش استفاده‌ی مناسب از تلفن همراه، افزایش بودجه‌ فرهنگی آموزش و پرورش، اطّلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی استفاده از تلفن همراه جهت کاهش جرایم، آموزش از طریق تلفن همراه، گسترش مهارت‌های زندگی دانش‌آموزان از طریق تلفن همراه، گسترش سواد رسانه‌ای حقیقی ارزش‌مدار، آگاه‌سازی دانش‌آموزان هنگام برخورد با پیام‌های دردسرساز، هماهنگی بیشتر با والدین، استفاده‌ی کمتر والدین و معلّمان از تلفن همراه در حضور دانش‌آموز و دقّت در هزینه‌ تلفن همراه فرزندان توسّط والدین و... می‌باشد.