جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مک‌ناتن ازجمله متفکرانی است که در تحلیل خویش از علل ضعف‌های اخلاقی، انگیزش اخلاقی را مورد توجه قرار می‌دهد. او در این حوزه به تبیین دیدگاه‌های واقع‌گرایی و ناشناخت‌گرایی پرداخته و با تحلیل نقاط قوت و ضعف نظریات آنها، به دیدگاه خاص خویش اشاره می‌کند. مک‌ناتن معتقد است واقع‌گرایی به‌صورتی که طرفداران آنها ارائه داده‌اند، و همچنین ناشناخت‌گرایی، نمی‌توانند به تبیین انگیزش، و نیز علل ضعف‌های اخلاقی بپردازند. از نظر مک‌ناتن، الزامات اخلاقی مستقل از امیال هستند، چراکه وجود و مدعای آنها در اعطای دلیل برای انجام فعل، نه به میل فاعل، بلکه به درک او از موقعیت بستگی دارد و تنها یک برداشت شناختی از انگیزش اخلاقی می‌تواند این فهم از الزام اخلاقی را فراهم آورد. درواقع، مک‌ناتن به نوعی واقع‌گرایی معتقد است که به خاص‌گرایی اخلاقی منجر می‌شود، و براساس آن، انگیزش اخلاقی و حتی علل ضعف‌های اخلاقی، باید بر اساس موقعیتی سنجیده شود که فعل در آن واقع می‌شود. علاوه بر این، وی تأثیر اصول اخلاقی را نیز ناچیز می‌شمارد؛ این در حالی است که در صورت نادیده گرفتن اصول اخلاقی، مشکل توجیه که در ناشناخت‌گرایی مطرح شده، همچنان باقی می‌ماند. درواقع، مک‌ناتن در تحلیل ضعف‌های اخلاقی، به دو نوع درک محدود و درک عام از موقعیت اشاره کرده و معتقد است در درک محدود از موقعیت، شخص به‌نفع خود رفتار می‌کند، اما در درک عام از موقعیت، شخص به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که شایسته است به وی لقب شخص فضیلت‌مدار داده شود. چنین درکی از موقعیت، به‌سختی حاصل می‌شود.

ایمانوئل لویناس را یکی از مهم‌ترین فیلسوفان عصر جدید می‌شمارند. اهمیت فلسفة او بیشتر در اخلاق نمایان می‌شود. فلسفة اخلاق لویناس بر محور «دیگری» می‌چرخد. در ساختار فلسفة اخلاق وی سوژه‌محوری از اولویت خارج می‌شود و دیگری اولویت پیدا می‌کند. دیگری برای لویناس یک انسان منفعل نیست، بلکه انسانی فعال است که چهرة او بر پیام‌ها و فرامین اخلاقی دلالت می‌کند و سوژه نیز با دریافت این پیام‌ها و فرامین اخلاقی، در خود احساس وظیفه می‌کند که خود را در برابر دیگری پاسخگو و مسئولیت‌پذیر بداند. استمرار این پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری به زندگی اخلاقی منتهی می‌شود. اما مسئله این است که رهیافت زندگی اخلاقی در ساختار فلسفة اخلاق لویناس بر چه مبنایی استوار است؟ به تعبیر دیگرک مؤلفه‌های یک زندگی اخلاقی در ساختار فلسفة اخلاق لویناس کدام‌اند؟ لویناس بر این باور است که سوژه هنگام مواجهه با چهرة دیگری، میل و کششی درونی نسبت به دیگری پیدا می‌کند. این میل و کشش درونی نسبت به دیگری که از میل سوژه به نامتناهی و کمال سرچشمه می‌گیرد، یک میل بنیادین و متافیزیکی است و به رابطه و تعامل اخلاقی سوژه با دیگری و در نهایت، به زندگی اخلاقی منجر می‌شود. سوژه در درون زندگی اخلاقی، هویت حقیقی خود را که یک هویت اخلاقی است، پیدا می‌کند و با پرورش استعداد‌های اخلاقی خود، در مسیر نامتناهی شدن و دست‌یابی به کمالات گام بر می‌دارد.

ماهیتِ فضیلت، موضوعی است که از زمان ارسطو تا کنون، دست‌مایة تأمل فلسفی برای فیلسوفان بوده است. ارسطو نخستین کسی است که تبیینی کلاسیک از فضیلت به دست داد. در اندیشة ارسطو، فضیلت، صفت مشخصه‌ای است که در حد وسط نهفته است. او با تحلیل نفس آدمی، فضیلت را به دو گونة اخلاقی و عقلانی تقسیم می‌کند. از سویی، لیندا زاگزبسکی، فیلسوف برجستة آمریکایی که در زمرة نوارسطوئیان به‌شمار می‌آید، بر این نکته اصرار می‌ورزد که مفاهیم اخلاقی، در نهایت، از مفهوم فضیلت مشتق می‌شوند و ازاین‌رو تمام تلاش خود را به‌کار می‌بندد تا تعریفی دقیق از ماهیت فضیلت و ویژگی‌های آن فراهم آورد. در این مقاله، پس از آشکار ساختن موضع هر دو فیلسوف پیرامون ماهیت فضیلت، با مقایسه و آشکار ساختن نقاط اشتراک و اختلاف، نشان خواهیم داد که چگونه و چرا این دو فلیسوف، در تعریف ماهیت و تقسیم فضیلت، با یکدیگر اختلاف‌‌نظر دارند.

پرورش قوای عقلانی و تقویت تفکر انتقادی از لوازم تعالی انسان‌ها و مورد توجه اندیشمندان و سیاست‌گذاران جوامع مختلف بوده و هست. هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه تفکر انتقادی در اندیشه‌های تربیتی پست‌مدرن است. برای دست‌یابی به این هدف، از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی استفاده شده است. قلمرو پژوهش، تمامی اسناد و منابع مرتبط با پست‌مدرنیسم بود و تحلیل و بررسی به‌صورت هدفمند و گزینشی تا رسیدن به اشباع نظری، صورت پذیرفت و گردآوری داده‌ها به‌صورت اسنادی انجام شد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که پست‌مدرنیست‌ها در اهداف آموزشی، بر تربیت شهروند نقاد و دموکراتیک، و در روش تدریس، بر گفت‌وگوی نقادانه تأکید دارند. از منظر آنها، یادگیری مشارکتی است و رابطۀ معلم و دانش‌آموز، به‌صورت افقی بوده و برنامۀ درسی در بر دارندۀ مسائل مربوط به دانش و قدرت، هویت، سیاست فرهنگی و نقد اجتماعی و بازخوانی متون و روایت‌ها است.

دین در اندیشة نیچه به‌مثابه تمامی عناصر قوام‌بخشی است که سهمی به‌سزا در وحدت سیاسی، تعالی فردی، و تعلیم و تربیت همگانی در حکومت‌های باستانی و مسیحی داشته است. نقش دین در برتری سیاسی و فرهنگی جوامعِ دوران‌های گذشته، بی‌بدیل بوده، چراکه در آن دوران‌ها، نوع فرماندهی در قالب «حکومت‌ـ‌توده» بوده است. یکی از بازوان اصلی فرماندهی در این نوع حکومت‌ها ـ‌اعم از جمهوری و پادشاهی‌ـ دین بوده که حتی نقشی به‌مراتب برتر از دیگر بازوی فرماندهی، یعنی نیروی نظامی، داشته است. نیچه در این تحلیل، خود را وامدار ماکیاولی می‌داند. او در بررسی خود، سیر تغییر نوع فرماندهی جامعه را از «حکومت‌ـ‌توده» دین‌مدار به‌سمت «دولت‌ـ‌ملت سکولار»، با حساسیتی خاص دنبال می‌کند. نیچه در پی تعین ماهیت تاریخیت دین، در نمونه فرهنگ‌های نیرومندِ دیندار و ضعیفِ بی‌دین گشته که در نتیجة آن، فرهنگ‌های والا و پست شکل گرفته است. او معتقد است پس از سپری شدن دوران سخت و چالش‌برانگیز کشاکش بین کلیسا و علم، به‌مرور زمان برای شخص و جامعة ابرانسانی، روشن خواهد شد که دین و علم، ستارگانی جدا از هم در آسمان فرهنگ انسانی هستند که هم‌شانه با هم پیش می‌روند، بی‌آنکه حتی بتوان تعارضی مابین آنها متصور شود، چرا ژکه چنین چیزی دیگر نه موضوعیت خواهد داشت و نه ممکن خواهد بود. روش این مقاله، تحلیلی و توصیفی است.

کی‌یرکگور را یکی از منتقدان جدی هگل دانسته‌اند. اما بعضی مفسران معتقدند نقد کی‌یرکگور، بیش از اینکه متوجه خود هگل باشد، متوجه هگلیان دانمارک است. حتی هنگامی‌که نقد وی بر خود هگل است نیز تا مد زیادی نتوانسته نظام هگلی را به‌درستی نقد کند و خود را از بستر اندیشة هگل جدا کند و همچنان در فضای هگلی به نقد هگل می‌پردازد. در این مقاله ضمن تبیین این تفسیر، برخی از نقدهای کی‌یرکگور، مانند نقد او بر جایگاه فرد، عقل نظری و ضرورت تاریخی در فلسفة هگل را بررسی می‌کنیم تا مشخص گردد، صحت و سقم این تفسیرتا کجاست. همچنین نگاهی خواهیم داشت به بیان کی‌یرکگور دربارة ساحت پاردوکسیکال ایمان و مقایسة آن با تضاد هگلی، و به این نکته خواهیم پرداخت که در بیان این مفهوم، کی‌یرکگور تا چه اندازه تحت تأثیر هگل قرار دارد. هدف مقاله بررسی نقدهای کی‌یرکگور است، در عین حال، هرجا که لازم بوده به اندیشه‌های هگل نیز اشاره شده است.