جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطورۀ گیلکمش اولین متن نگاشته شده توسط بشر است که تاکنون کشف شده و در اهمیت آن همین بس که این متن مکتوب و گلِ­نوشت، سرچشمۀ مدنیت را بین‌النهرین معرفی می‌کند. اما مهم‌تر از این مسئله، فهم مصادیق شگفتی است که ما را به نوع نگرش‌ آدمی، حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح، پیوند می‌زند! از همین­رو مواجهة هرمنوتیکی با این متن، می‌تواند رهیافت روشنی را برای درک عمیق‌تر این اسطوره به‌دست دهد. نظریۀ هرمنوتیک پل ریکور، تفسیر را ره‌آورد دیالکتیک تبیین و فهم می‌داند و از نظر او، زبان را می‌توان موضوع مطالعه قرار داد. ریکور میان اندیشۀ منطقی و استدلالی ‌که رویکرد ابزاری دارد و اندیشة شاعرانه که نمادین و استعاری است، تفاوت قائل می‌شود. از همین‌رو به اسطوره‌ها، بوطیقا و روایت، نظر داشته و باور دارد که درواقع، تخیل انسان ضمن بسط در عمق زبان، به او این امکان را می‌بخشد که واژگانی تازه بیافریند یا آنها را برای بیان آنچه به زبان نمی‌آید، به‌شکلی تازه ترکیب و ارائه نماید. ریکور، با تعریف خاصی که از استعاره ارائه می‌دهد، بر آن‌است که ارتباط مؤثر را میان تفسیر و گفتمان آشکار سازد، زیرا استعاره آن جنبه از تجربیات ما را که انگیزۀ آشکار شدن دارند اما در زبان هر روزه ما دیده نمی‌شوند، به بیان درمی‌آورد. پژوهش حاضر بر اساس رویکرد پل‌ ریکور به استعاره، در پی ‌ارائۀ تفسیری تازه‌تر از متن پیشاتاریخیِ گیلگمش است که نزدیک‌ترین نظرگاه به جهان ابتدائیِ انسان خردمندی است که مفاهیم زیستنش را در قالب واژگانی منتخب، می‌گستراند.

تبیین ماهیت حالات ذهنی از آموزه‌های مهم فلسفه ذهن است که مورد توجه پاتنم نیز قرار گرفته است، چنانکه پاتنم در آثار متعدد خویش بدان پرداخته است. پاتنم برای تبیین ماهیت حالات ذهنی، در وهله‌ی اول به نقد و رد نگرش فیزیکالیستی در مورد حالات ذهنی و مشکلات این دیدگاه می‌پردازد. از نظر پاتنم این‌همان دانستن حالت ذهنی و مغزی می‌تواند ناشی از «خلط مفهوم و مصداق؛ عدم توجه به تمایز شیء و مفهوم آن»، «نقض زبان و ابهام آن» و «ابهام روش‌های علمی» باشد. وی در وهله‌ی بعدی دیدگاه رفتارگرایی را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد که بر اساس آن واکنش‌های رفتاری به عنوان ماهیت حالت ذهنی شناخته می‌شوند. پاتنم معتقد است که رفتارگرایی در تبیین درک انسان از درد و ترس انسان‌های دیگر ناتوان است. وی برای حل این مشکل، دیدگاه کارکردگرایی را مطرح می‌کند که بر اساس آن حالات ذهنی، همان حالات مغزی نیستند و به منزله نرم‌افزاری هستند که بر روی سخت‌افزار قرار گرفته است. اما پاتنم در مرحله بعدی تفکر خویش به نقد دیدگاه کارکردگرایی نیز می‌پردازد و معتقد است به اینکه حالات ذهنی، حالات محاسبه‌ای نیستند و حتی حالات محاسبه‌ای به علاوه حالات فیزیکی هم نیستند؛ چرا که این دیدگاه که ذهن حالت محاسباتی باشد نمی‌تواند بازنمایی شفافی از روان‌شناسی انسان را ارائه دهد و در خصوص گرایش‌های گزاره‌ای حرفی برای گفتن ندارد.

مسئلة تجرد نفس، از مباحث مهمی است که همواره کانون توجه متفکران مختلف بوده است. به‌عقیدة پروکلوس، نفس امری غیرمادی و پدیدآورندة جسم است؛ به‌طوری‌که جسم پدیدآمدة پدیدآمدة پدیدآمده است. غزالی نیز برخلاف اشعریان پیش از خود که اعتقادی به تجرد نفس نداشتند، نفس را مجرد می‌دانست و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، در اثبات این مهم کوشیده و معتقد است گرچه عقل قادر است در دفاع از تجرد نفس دلیل اقامه کند، اما باید نتیجه از راه شرع اثبات شود. این پژوهش درصدد است با مطالعة تطبیقی ادلة پروکلوس و غزالی بر اثبات تجرد نفس، به بیان و سنجش نوآوری یا عدم نوآوری غزالی در این‌باره و موافقت یا اختلاف نظر او با پروکلوس بپردازد. هر دو اندیشمند، ادلة فراوانی در اثبات این موضوع مطرح کرده‌اند که بعضی از این علل در هستة بنیادی خود، از قابلیت اشتراک و انطباق با یکدیگر برخوردارند. به این منظور، در مقالة حاضر این علل را بر اساس تعریف نفس، علم نفس، حرکت یا خودمتحرِّک بودن نفس و جایگاه نفس در بدن، مورد تأمل و واکاوی قرار می‌دهیم. فرضیة نوشتار حاضر این‌است که غزالی در برخی از این ادله هم‌نوا با پروکلوس است و در برخی دیگر، با رویکردی دینی‌ـ‌کلامی ظاهر می‌شود و در مقام یک عالم دینی، ادلة خود را ارائه می‌کند.

مفهوم تصویرپردازی در دانش آینده‌پژوهی، با تحت تأثیر قرار دادن بسیاری از افکار آینده‌اندیشانه و تصمیم‌گیری‌های ما دربارة تحولات آتی، می‌تواند دامنة بینش و کنش ما نسبت به آینده را توسعه دهد. با توجه به اهمیت و نقش این مفهوم، در این مقاله به بررسی مفهوم، جایگاه و اعتبار علمی تصویرپردازی در آینده‌پژوهی، از منظر آینده‌پژوهان و فیلسوفان غربی پرداخته شده است. این پژوهش از نوع توصیفی است، نخست داده­ها به روش اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شد و سپس با رویکردی تحلیلی‌ـ‌انتقادی به بررسی مفهوم تصویرپردازی پرداخته شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تصاویر آینده از منظر کشف، به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ شامل «تصاویر مبتنی بر تعمیم روندهای حال و گذشته (تجربه‌گرایانه)»، «تصاویر مبتنی بر تحلیل‌های عقلی و منطقی (عقل‌گرایانه)» و «تصاویر مبتنی بر تخیّل، شهود، ارزش‌ها و معنویات درونی». با بررسی‌های انجام شده از نظر فلاسفه و آینده‌پژوهان غربی، وجاهت علمی دو دستة اول مورد تأیید قرار گرفت، اما دستة سوم فاقد وجاهت علمی‌اند و تنها می‌توانند در «مقام تولید» و کشف گزاره‌هایی خلاقانه در مورد آینده، ارزشمند باشند.

«بیلدونگ» در فلسفة فیشته با ایده‌های کلی او در فلسفة عملی، به‌ویژه با تفسیرش از اهمیت وحدت اجتماعی برای شکل‌دهی به افراد جامعه و تأثیر قواعد اخلاقی در زندگی افراد مرتبط است. همچنین تمایل جهان‌وطنی فیشته برای شکوفایی انسان‌ها تحت تأثیر افکار او در پرورش ملت الگو قرار دارد. جهت فکری او در راستای نگاه نژادپرستانه نیست و در اندیشة خود افراد را به‌سمت شکل‌دهی یک جامعة واحد از طریق مؤلفة انسانیت و آزادی، ترغیب می‌کند. فیشته در اندیشة متقدم خود به‌دنبال این‌است که از طریق امر آزادی، یک بیلدونگ اجتماعی در مقام هارمونی میان‌فردی را شکل دهد و در اندیشه متأخر خود به‌کمک آزادی و تعریفی جدید از دانش، می‌خواهد یک ملت الگو را پرورش دهد تا نمونه‌ای عینی پیش روی دیگر ملت‌ها باشد و از این طریق، یک جهان‌وطن را به‌وجود آورد. روش پژوهش حاضر، کیفی است و با روش اسنادی‌ـ‌تحلیلی، به توصیف و تحلیل رابطة آزادی و بیلدونگ در اندیشة فیشته پرداخته و داده‌های پژوهش، به‌روش کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند. نتیجة این پژوهش می‌خواهد نشان دهد که فیشته با تعریفی که از آزادی انسان و ارتباط آن با بیلدونگ ارائه می‌کند، غایت انسان را اندیشة مطلق و اراده‌ای آزاد قرار می‌دهد که سازندة هارمونی میان افراد است. وقتی محور پرورش و شکوفایی انسان خودآگاهی و آزادی باشد، دیگر غایتی در بیرون وجود ندارد که به‌خاطر آن در میان افراد تضاد شکل بگیرد و اصل وحدت میان افراد محقق می‌شود.